Kryzys gospodarczy w Stanach Zjednoczonych w 1929 roku, znany również jako „Wielki Kryzys”, jest jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń w historii gospodarki światowej. Jego skutki były długofalowe, a wstrząs, który wywołał, dotknął nie tylko Amerykę, ale i całą światową gospodarkę.

Rozpoczęcie kryzysu od “Czarnego Czwartku”, 24 października 1929 roku, stanowiło zaledwie początek serii wydarzeń, które doprowadziły do globalnej recesji. W artykule tym przyjrzymy się przyczynom, przebiegowi oraz długofalowym skutkom tego kryzysu, a także reakcji rządu Stanów Zjednoczonych oraz zmianom, które miały miejsce w wyniku kryzysu.

Przyczyny kryzysu

Wielki Kryzys był wynikiem złożonej kombinacji czynników gospodarczych, które narastały przez kilka lat przed 1929 rokiem.

1. Spekulacja giełdowa i bańka spekulacyjna: W latach 20. XX wieku Stany Zjednoczone przeżywały okres niezwykłego rozwoju gospodarczego. Gospodarka rosła, technologia rozwijała się w szybkim tempie, a przedsiębiorstwa zaczynały osiągać rekordowe zyski. W wyniku tego pojawiła się gigantyczna bańka spekulacyjna na giełdzie. Wiele osób, zarówno zamożnych, jak i średniozamożnych, zaczęło inwestować w akcje, licząc na szybki zysk. W rezultacie ceny akcji zaczęły rosnąć w sposób nienaturalny, znacznie przewyższając ich rzeczywistą wartość rynkową.
2. Kredyty konsumpcyjne i nadmierne zadłużenie: W okresie prosperity banki udzielały kredytów na szeroką skalę, zarówno przedsiębiorstwom, jak i konsumentom. Wiele osób zaciągało pożyczki, by móc inwestować na giełdzie, licząc na szybki zwrot z inwestycji. Kiedy rynek akcji zaczął spadać, nie byli w stanie spłacić swoich długów, co pogłębiło kryzys finansowy.
3. Polityka monetarna Federalnej Rezerwy: Federalna Rezerwa, czyli amerykański bank centralny, w 1928 roku podjęła decyzję o podniesieniu stóp procentowych w odpowiedzi na rosnącą inflację i bańkę spekulacyjną. Celem tej decyzji było ograniczenie łatwego dostępu do kredytów i zmniejszenie inflacji, jednak wyższe stopy procentowe spowodowały, że kredyty stały się droższe, a wielu inwestorów i przedsiębiorstw nie było w stanie poradzić sobie z rosnącymi kosztami. Z tego powodu wiele firm, które wcześniej rozwijały się na kredyt, zaczęło popadać w kłopoty finansowe.
4. Nierównomierny rozwój gospodarczy: Choć gospodarka USA rosła, rozwój ten był nierównomierny. Zdecydowana większość bogactwa znajdowała się w rękach nielicznych, podczas gdy większość społeczeństwa żyła w ubóstwie. Brak równowagi między bogatymi a biednymi powodował ograniczoną siłę nabywczą, a co za tym idzie, mniejszy popyt na produkty i usługi, co ograniczało dalszy rozwój gospodarki.
5. Spadek eksportu: W latach 20. XX wieku USA miały silną pozycję eksportową, zwłaszcza w handlu rolnym. Jednak na skutek wojny i recesji w Europie oraz wzrostu protekcjonizmu, USA zaczęły doświadczać spadku eksportu, co miało wpływ na produkcję krajową i wyniki przedsiębiorstw.

Przebieg kryzysu

Początek kryzysu datuje się na 24 października 1929 roku, kiedy to miało miejsce wydarzenie znane jako „Czarny Czwartek”. Tego dnia, w wyniku masowego paniki, inwestorzy zaczęli masowo sprzedawać akcje, co doprowadziło do gwałtownego spadku ich cen. Chociaż początkowo giełda próbowała się odbudować, 29 października, w tzw. „Czarny wtorek”, sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu, a ceny akcji spadły o 12%, co pogłębiło kryzys finansowy.

Krach na giełdzie nie był jednak jedynym problemem. Kryzys wkrótce rozprzestrzenił się na inne sektory gospodarki. Przemysł i rolnictwo zaczęły przeżywać trudności, a bezrobocie rosło w zastraszającym tempie. W 1930 roku bezrobocie w USA osiągnęło poziom 25%, a liczba ludzi, którzy stracili swoje oszczędności na giełdzie, była ogromna.

Wielki Kryzys był również powiązany z kryzysem bankowym. W wyniku upadku giełdy, wielu banków, które zainwestowały w akcje lub udzielały kredytów pod zastaw akcji, zbankrutowało. W 1931 roku doszło do tzw. „bank run”, czyli masowego wycofywania pieniędzy przez klientów z banków, co doprowadziło do ich upadku i załamania systemu bankowego.

Skutki kryzysu

Skutki Wielkiego Kryzysu były długofalowe i miały wpływ nie tylko na USA, ale i na całą gospodarkę światową.

1. Bezrobocie i ubóstwo: W wyniku załamania gospodarczego, miliony Amerykanów straciły swoje miejsca pracy. W 1933 roku stopa bezrobocia wynosiła 25%, a liczba osób żyjących w nędzy wzrosła dramatycznie. W wyniku kryzysu powstały tzw. „Hoovervilles” – obozowiska bezdomnych, które stały się symbolem upadku gospodarczego.
2. Zmiany społeczne: Kryzys gospodarczy miał również poważne skutki społeczne. Wielu Amerykanów zaczęło tracić zaufanie do rządu i instytucji finansowych, co doprowadziło do wzrostu populizmu i ruchów politycznych, które domagały się zmian w systemie gospodarczym.
3. Zamknięcie firm i banków: Kryzys doprowadził do upadku wielu banków oraz przedsiębiorstw. W wyniku bankructw miliony ludzi straciły swoje oszczędności, a gospodarka USA weszła w głęboką depresję.
4. Reformy Nowego Ładu: Odpowiedzią na kryzys była polityka nowego prezydenta, Franklina D. Roosevelta, znana jako „Nowy Ład” (New Deal). Wprowadzenie licznych reform, takich jak programy pomocy społecznej, regulacja rynku finansowego, budowa infrastruktury publicznej, reformy w sektorze rolnictwa oraz polityka zatrudnienia miały na celu odbudowę gospodarki i przywrócenie zaufania do instytucji państwowych.

Reakcja rządu

W reakcji na kryzys, administracja prezydenta Herberta Hoovera początkowo próbowała zapobiegać dalszemu rozprzestrzenianiu się kryzysu poprzez wprowadzanie programów pomocowych oraz inwestycji publicznych, jednak te działania okazały się niewystarczające, aby zapobiec załamaniu gospodarczemu. Dopiero po objęciu prezydentury przez Franklina D. Roosevelta w 1933 roku wprowadzono szereg reform, które miały na celu stabilizację gospodarki i przywrócenie zaufania obywateli do instytucji finansowych. Nowy Ład obejmował takie działania, jak bank holidays, utworzenie Federalnego Funduszu Gwarancji Depozytów (FDIC), a także reformy na rynku pracy, które miały na celu obniżenie bezrobocia i zapewnienie opieki socjalnej.

Podsumowanie

Wielki Kryzys z 1929 roku stanowił przełomowy moment w historii gospodarki światowej. Choć jego skutki były tragiczne, to w wyniku tego kryzysu doszło do licznych reform gospodarczych, które miały na celu zapobieganie podobnym wydarzeniom w przyszłości. Kryzys pokazał również, jak wielką rolę w gospodarce odgrywa zaufanie do instytucji finansowych i polityki gospodarczej. Choć proces odbudowy trwał wiele lat, to na jego końcu USA mogły wyjść silniejsze, dzięki wdrożeniu Nowego Ładu i wprowadzeniu reform, które zmieniły oblicze amerykańskiej gospodarki na zawsze.

Paweł Maryńczak