Gabriela Aniela Balicka-Iwanowska (ur. 16 maja 1867 w Warszawie, zm. 19 lutego 1962 w Krakowie) była jedną z najbardziej wpływowych kobiet przełomu XIX i XX wieku w Polsce. Wybitna botaniczka, polityczka, działaczka społeczna, a zarazem pierwsza Polka z doktoratem nauk przyrodniczych uzyskanym za granicą. Przez całe życie walczyła o prawa kobiet, edukację i sprawiedliwość społeczną – a jej działalność pozostawiła trwały ślad w historii nauki i polityki niepodległej Polski.
Gabriela urodziła się w rodzinie ziemiańskiej z Podlasia. Jej ojciec, Antoni Iwanowski, pełnił funkcję urzędnika państwowego, a matka, Sybilla z domu Rosenwerth, wywodziła się z rodziny o niemieckich korzeniach. Dzieciństwo Gabrieli nie było jednak wolne od dramatów – matkę straciła w wieku zaledwie siedmiu lat, a ojca w wieku siedemnastu. Osierocone siostry Iwanowskie odziedziczyły majątek, który pozwolił im kontynuować edukację i funkcjonować w środowisku inteligenckim Warszawy.
Gabriela od młodych lat wykazywała szczególne zainteresowanie naukami przyrodniczymi. W tamtych czasach kobiety miały mocno ograniczony dostęp do wyższej edukacji w zaborze rosyjskim, dlatego po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie (1889), zdecydowała się na wyjazd na studia za granicę – do Szwajcarii.
Wykształcenie i kariera naukowa
Wybór Genewy nie był przypadkowy – miasto to było jednym z nielicznych w Europie, które już w XIX wieku otworzyły swoje uczelnie dla kobiet. Gabriela rozpoczęła studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu w Genewie. W 1893 roku, pod kierunkiem znanego botanika Roberta Chodata, obroniła rozprawę doktorską pt. Contribution à l’étude anatomique et systématique du genre Iris et des genres voisins („Wkład w badania anatomiczne i systematyczne rodzaju Iris i pokrewnych”).
Jej praca była pionierska – łączyła szczegółową analizę anatomiczną z taksonomią roślin, co było nowatorskie na tle ówczesnych badań. Tym samym Gabriela stała się jedną z pierwszych Polek, które zdobyły doktorat z nauk przyrodniczych.
Po uzyskaniu tytułu doktora kontynuowała badania naukowe w Genewie, a później – w 1896 roku – przeniosła się do Monachium, gdzie pracowała pod kierunkiem Karla von Goebla – wybitnego niemieckiego botanika. Tam pogłębiła swoją wiedzę z zakresu fizjologii roślin.
Powrót do Polski i współpraca z Uniwersytetem Jagiellońskim
W 1898 roku Gabriela powróciła do Galicji i osiedliła się w Dębnikach pod Krakowem. Powodem tej decyzji była troska o osieroconą siostrzenicę, Janinę Kossobudzką. Choć jej życie rodzinne było pełne poświęceń, nie zrezygnowała z działalności naukowej.
W latach 1898–1906 współpracowała z prof. Emilem Godlewskim (seniorem) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Publikowała prace z zakresu anatomii, cytologii i fizjologii roślin, m.in. w renomowanych czasopismach botanicznych. Jej zainteresowania koncentrowały się wokół procesów metabolicznych, rozwoju zarodkowego oraz budowy komórkowej roślin.
Od 1906 do 1911 roku wykładała fizjologię roślin w Towarzystwie Kursów Naukowych – instytucji edukacyjnej powstałej z inicjatywy środowisk postępowych. Było to wyjątkowe forum dla kobiet, które nie miały dostępu do tradycyjnych uczelni – a Gabriela była jedną z jego najważniejszych wykładowczyń.
Zaangażowanie polityczne i walka o prawa kobiet
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Gabriela Balicka-Iwanowska zaangażowała się w działalność polityczną. Już w 1919 roku została wybrana posłanką do Sejmu Ustawodawczego z ramienia Związku Ludowo-Narodowego. Reprezentowała okręg warszawski i była jedną z pierwszych ośmiu posłanek w historii polskiego parlamentaryzmu.
W Sejmie pracowała m.in. w Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Oświatowej. Szczególną uwagę poświęcała sprawom kobiet, dzieci, edukacji i rodziny. Jednym z jej największych sukcesów legislacyjnych była ustawa ograniczająca sprzedaż alkoholu (1920), którą współtworzyła i promowała.
Gabriela była także orędowniczką zniesienia ograniczeń zawodowych wobec kobiet. W swoich przemówieniach sejmowych wielokrotnie podkreślała:
“Równość wobec prawa musi oznaczać równość szans. Kobieta ma takie samo prawo do nauki, pracy i godności, jak mężczyzna.”
W latach 30. Gabriela była jedną z czołowych postaci Narodowej Organizacji Kobiet (NOK), a od 1933 do 1939 pełniła funkcję jej przewodniczącej. NOK była jednym z najważniejszych ugrupowań kobiecych o charakterze konserwatywnym i narodowym, promującym równouprawnienie, ale też wartości tradycyjnej rodziny.
Balicka-Iwanowska prowadziła działalność edukacyjną, organizowała kursy zawodowe dla kobiet, wspierała wdowy i sieroty wojenne oraz angażowała się w akcje pomocy społecznej. Była nie tylko politykiem, ale też aktywistką o silnym zacięciu społecznym.
W 1891 roku Gabriela wyszła za mąż za Zygmunta Balickiego – znanego socjologa, ideologa ruchu narodowego i współtwórcę Ligi Narodowej. Był on jednym z najbliższych współpracowników Romana Dmowskiego i twórcą koncepcji „narodowej demokracji”.
Ich małżeństwo było bezdzietne, lecz oboje zaopiekowali się osieroconą Janiną Kossobudzką. Małżeństwo z Balickim wpłynęło również na jej poglądy polityczne – od progresywnego liberalizmu naukowego przesunęła się ku bardziej narodowo-konserwatywnej wizji społecznej.
Po wycofaniu się z polityki w 1935 roku Gabriela zamieszkała w Warszawie. W czasie II wojny światowej, podobnie jak wielu Polaków, zmuszona była do ewakuacji – przeniosła się do Górki Narodowej pod Krakowem, a po wojnie osiadła na stałe w Krakowie. Tam też zmarła 19 lutego 1962 roku w wieku 94 lat. Została pochowana na Cmentarzu Rakowickim.
Gabriela Balicka-Iwanowska pozostawiła po sobie imponujący dorobek naukowy. Jej najważniejsze publikacje to:
- Contribution à l’étude anatomique et systématique du genre Iris et des genres voisins (1893)
- Remarques sur la structure des Tremandracées (1893)
- Die Morphologie des Thelygonum cynocrambe (1897)
- Contribution à l’étude du sac embryonnaire chez certain Gamopetales (1899)
- Recherches sur la décomposition et la régénération des corps albuminoides
Jej badania przyczyniły się do rozwoju fizjologii roślin w Polsce, a jej postać inspiruje kolejne pokolenia kobiet naukowców i aktywistek.
Gabriela Balicka-Iwanowska była postacią wyjątkową. Łączyła naukową precyzję z polityczną pasją, a osobiste poświęcenie – z publiczną działalnością. Była pionierką w czasach, gdy dla kobiet zamknięte były drzwi do uniwersytetów, parlamentów, laboratoriów. Dzięki jej pracy i determinacji, Polska stała się nie tylko bardziej nowoczesnym krajem pod względem naukowym, ale również bardziej sprawiedliwym społeczeństwem pod względem społecznym. Jej życie jest dowodem na to, że konsekwencja i odwaga potrafią zmieniać historię.
Kamila Firlej
Leave feedback about this