Fryderyk Florian Skarbek to jedna z najważniejszych postaci polskiej myśli ekonomicznej XIX wieku. Jego wkład w rozwój ekonomii i administracji Królestwa Polskiego sprawia, że często nazywany jest ojcem polskiej ekonomii politycznej.
Choć był także pisarzem, historykiem, a nawet malarzem, to jego teorie ekonomiczne oraz działalność naukowa i administracyjna miały największy wpływ na rozwój gospodarki Królestwa Polskiego. Jako profesor Uniwersytetu Warszawskiego opracował pierwszy kompleksowy system ekonomiczny dostosowany do realiów polskich, bazując na ideach Adama Smitha, ale jednocześnie dostrzegając konieczność reform społecznych i gospodarczych.
Fryderyk Skarbek urodził się w 1792 roku w Toruniu w rodzinie szlacheckiej. Jego ojciec, Kacper Skarbek, należał do warstwy ziemiańskiej, natomiast matka, Ludwika z Fengerów, pochodziła z bogatej rodziny mieszczańskiej. Młodość spędził w Żelazowej Woli, gdzie jego nauczycielem był Mikołaj Chopin, ojciec Fryderyka Chopina. Wychowanie w otoczeniu kultury mieszczańskiej oraz szlacheckiej miało wpływ na jego późniejsze poglądy na gospodarkę i strukturę społeczną.
Skarbek kształcił się w Liceum Warszawskim, gdzie jego mentorem był Samuel Bogumił Linde. Już w tym okresie ujawniał zainteresowania literackie oraz naukowe. Jako jedyny ze swojego rocznika zdał egzaminy końcowe w 1808 roku. W 1809 roku wyjechał na studia do Paryża, gdzie kształcił się w Collège de France. Nie miał sprecyzowanego programu nauki, co było wówczas częste, jednak uczestniczył w wykładach z prawa, chemii, fizyki i rolnictwa. Największy wpływ na jego myśl ekonomiczną miały jednak zajęcia z ekonomii politycznej, które pobierał u Camille’a Saint-Aubina. Skarbek zapoznał się z teoriami Adama Smitha, autora Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, i szybko dostrzegł ich wartość w kontekście gospodarki polskiej.
Po powrocie do Polski w 1812 roku rozpoczął pracę w administracji państwowej. Jego kariera akademicka rozpoczęła się w 1818 roku, gdy objął katedrę ekonomii politycznej na Uniwersytecie Warszawskim, zastępując Dominika Krysińskiego. Jego zajęcia cieszyły się dużą popularnością wśród studentów, a on sam zyskał uznanie jako autor pierwszego w Polsce podręcznika ekonomii – Ogólne zasady gospodarstwa narodowego.
Skarbek rozwijał teorię ekonomii politycznej, dostosowując ją do realiów polskich. Wskazywał, że rozwój kapitalizmu jest nieunikniony, ale należy łagodzić jego negatywne skutki, takie jak nierówności społeczne. Jego poglądy można streścić w kilku kluczowych punktach:
a. Siły produkcyjne – uważał, że gospodarka opiera się na trzech filarach: naturze (surowce), pracy i kapitale. Kapitał powinien być budowany poprzez oszczędność i przedsiębiorczość.
b. Znaczenie klasy średniej – postulował stworzenie szerokiej warstwy drobnych przedsiębiorców, którzy mogliby uniezależnić się od pracy najemnej.
c. Rola państwa – podkreślał, że państwo powinno wspierać ekonomię poprzez odpowiednią politykę finansową i społeczną, ale nie powinno nadmiernie ingerować w rynek.
d. Równowaga między rolnictwem a przemysłem – dostrzegał konieczność modernizacji rolnictwa, ale także rozwijania przemysłu jako podstawy bogactwa narodowego.
Jego książka Théorie des richesses sociales, wydana w 1829 roku w Paryżu, była pierwszym polskim dziełem ekonomicznym, które zdobyło uznanie na arenie międzynarodowej. Skarbek został nawet wspomniany przez Karola Marksa w Kapitale.
Poza działalnością naukową Skarbek był także urzędnikiem i reformatorem. W latach 1817–1830 piastował liczne stanowiska administracyjne, m.in. marszałka sejmiku mazowieckiego i członka Rady Obywatelskiej. Był także pionierem polityki społecznej w Królestwie Polskim. W 1827 roku opublikował broszurę O ubóstwie i ubogich, w której wskazywał na potrzebę reform systemu pomocy społecznej. Z jego inicjatywy w Warszawie powstał Dom Przytułku i Pracy dla Włóczęgów oraz Instytut dla Dzieci Moralnie Zaniedbanych. Zaprojektował również nowe więzienie, późniejszy Pawiak, w którym więźniowie mieli mieć możliwość pracy zarobkowej.
Po klęsce powstania listopadowego (1831) rosyjskie władze zlikwidowały Uniwersytet Warszawski oraz Towarzystwo Przyjaciół Nauk, w którym Skarbek był aktywnym członkiem. Chociaż próbował kontynuować działalność administracyjną, popadł w niełaskę, a jego reformy zostały stopniowo zahamowane przez politykę represji i rusyfikacji.
Dzięki swoim dziełom Skarbek stworzył podwaliny polskiej ekonomii politycznej. Jego teorie były pionierskie i dostosowane do warunków polskich, co wyróżniało go na tle innych myślicieli tego okresu. Uważał ekonomię za naukę społeczną, której zadaniem jest nie tylko analiza mechanizmów rynkowych, ale także poprawa warunków życia obywateli.
Fryderyk Skarbek odegrał kluczową rolę w kształtowaniu polskiej ekonomii i administracji XIX wieku. Jego dorobek naukowy i polityczny stanowił fundament dla późniejszych reform gospodarczych w Polsce. Mimo że jego koncepcje nie zawsze były realizowane w praktyce, jego prace stały się punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń ekonomistów. Dzięki niemu polska ekonomia polityczna zyskała własną tożsamość i zaczęła funkcjonować jako samodzielna dziedzina nauki.
Andrzej Lamecki
Leave feedback about this