Roman Rybarski był jednym z najwybitniejszych polskich ekonomistów, myślicieli politycznych oraz działaczy społeczno-politycznych okresu międzywojennego.
Był zarówno teoretykiem, jak i praktykiem, który swoje analizy gospodarcze wiązał z głębokim patriotyzmem. Uważał, że suwerenność gospodarcza jest podstawą silnego państwa i niezależności narodu.
Rybarski urodził się 3 lipca 1887 r. w Zatorze, małej miejscowości w Małopolsce. Już od młodych lat wykazywał ponadprzeciętne zdolności intelektualne, co zauważali jego nauczyciele. Po ukończeniu szkoły średniej w Krakowie kontynuował edukację na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie studiował prawo i ekonomię. Był studentem niezwykle ambitnym i pracowitym, co szybko zaowocowało wyróżnieniem się na tle innych.
W czasie studiów interesował się nie tylko teorią ekonomii, ale również jej praktycznym zastosowaniem w rzeczywistości gospodarczej Polski, która po latach zaborów wymagała głębokich reform. W celu pogłębienia wiedzy wyjechał do Wiednia, gdzie studiował ekonomię polityczną i finanse publiczne. Pobyt w Wiedniu umożliwił mu nawiązanie kontaktów z wybitnymi ekonomistami, co miało wpływ na jego dalszą działalność naukową i polityczną.
Po powrocie do Polski Roman Rybarski rozpoczął intensywną pracę naukową, obejmując stanowisko profesora na Uniwersytecie Jagiellońskim, a później na Uniwersytecie Warszawskim. Prowadził wykłady z ekonomii i finansów, ciesząc się uznaniem zarówno wśród studentów, jak i kolegów akademickich. Jego prace dotyczyły przede wszystkim polityki budżetowej, systemów podatkowych oraz roli państwa w gospodarce.
Rybarski był autorem licznych publikacji naukowych, w tym fundamentalnych dzieł z zakresu ekonomii, takich jak:
- „Polityka skarbowa” – książka ta analizowała mechanizmy funkcjonowania systemu podatkowego oraz jego wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Rybarski postulował uproszczenie systemu podatkowego oraz wprowadzenie mechanizmów wspierających przedsiębiorców.
- „Naród, jednostka, klasa” – dzieło to stanowiło próbę znalezienia równowagi pomiędzy indywidualizmem a interesem narodowym. Rybarski sprzeciwiał się zarówno skrajnemu liberalizmowi, jak i centralistycznym tendencjom kolektywizmu.
- liczne artykuły naukowe – obejmujące tematy polityki monetarnej, rozwoju przemysłu i edukacji ekonomicznej.
Był propagatorem idei wolnego rynku, jednak dostrzegał również konieczność odpowiedzialnej polityki państwa. Twierdził, że gospodarka narodowa powinna być oparta na aktywności rodzimego kapitału i wspieraniu innowacyjności polskich przedsiębiorców.
„Polska musi budować swoją niezależność gospodarczą poprzez rozwój własnego przemysłu i przedsiębiorczości” – pisał w jednym ze swoich tekstów.
Poglądy ekonomiczne Romana Rybarskiego
Rybarski był zagorzałym zwolennikiem kapitalizmu narodowego, czyli systemu gospodarczego, w którym główną rolę odgrywa rodzima przedsiębiorczość i narodowy kapitał. Uważał, że zdrowa gospodarka powinna opierać się na prywatnej inicjatywie oraz ograniczonej interwencji państwa. Był jednak przeciwnikiem kapitalizmu międzynarodowego, który prowadził do uzależnienia gospodarczego i podporządkowania Polski obcym wpływom.
„Nie ma wolności bez suwerenności gospodarczej” – ten cytat jest znakomitą syntezą jego poglądów.
Podstawowe założenia jego myśli ekonomicznej obejmowały:
- Wspieranie polskiego kapitału – Rybarski uważał, że należy wspierać rodzime przedsiębiorstwa i ograniczać dominację zagranicznego kapitału w kluczowych sektorach gospodarki.
- Ograniczenie roli państwa – krytykował nadmierny interwencjonizm rządu, wskazując, że przedsiębiorczość powinna rozwijać się w warunkach wolnorynkowych.
- Patriotyzm gospodarczy – podkreślał, że Polacy powinni wspierać krajowe produkty i firmy, zamiast polegać na importowanych towarach.
„Gospodarka narodowa nie może być przedmiotem gry międzynarodowych spekulantów – musi służyć interesowi własnego kraju” – uważał ekonomista.
Rybarski sprzeciwiał się zarówno socjalizmowi, jak i zupełnie niekontrolowanemu kapitalizmowi. Ingerencja państwa nie powinna jednak istnieć w nadmiernym stopniu.
„Każdy naród, który nie posiada własnej silnej gospodarki, prędzej czy później popada w zależność od innych” – głosił.
Głosił konieczność stabilności przepisów gospodarczych oraz niskiego poziomu opodatkowania, a także nienaruszalność własności prywatnej. Sprzeciwiał się obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, monopolom i systemowi koncesji, uznając je za szkodliwe. Wyróżniał trzy sposoby, w jakie państwo mogłoby wspierać gospodarkę: harmonizowanie interesów prywatnych z dobrem publicznym, zapewnianie ogólnych warunków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu oraz wspieranie inicjatyw prywatnych korzystnych dla społeczeństwa, a także uzupełnianie działalności prywatnej tam, gdzie to konieczne.
W kwestii kredytów opowiadał się za ich prywatyzacją, podkreślając konieczność oparcia ich na zasadach rentowności. Jeśli chodzi o kredyty zagraniczne, postulował pozyskiwanie długoterminowych pożyczek, które umożliwiłyby realizację przez państwo nowych przedsięwzięć produkcyjnych. Takie rozwiązanie przyczyniłoby się do obniżenia stóp procentowych, a tym samym zmniejszenia kosztów produkcji i eksportu. Kapitał zagraniczny powinien być kierowany przede wszystkim do sektorów zwiększających konkurencyjność gospodarki i poprawiających bilans handlowy. Jednocześnie zakazane miały być pożyczki obciążone wysokim oprocentowaniem, zarówno jawnym, jak i ukrytym.
Dorobek i znaczenie
Dorobek Romana Rybarskiego miał ogromny wpływ na rozwój polskiej myśli ekonomicznej. Był jednym z głównych propagatorów patriotyzmu gospodarczego i niezależności ekonomicznej Polski. Podkreślał, że zdrowa gospodarka wymaga stabilnych fundamentów moralnych i prawnych, a przedsiębiorczość powinna być podstawą dobrobytu narodowego.
Jego prace stały się inspiracją dla wielu ekonomistów, zarówno w okresie międzywojennym, jak i późniejszym. Rybarski wierzył, że edukacja ekonomiczna jest kluczowa dla budowy silnego społeczeństwa. Podkreślał konieczność kształcenia Polaków w zakresie finansów i gospodarki, aby byli świadomi mechanizmów ekonomicznych rządzących krajem.
„Przyszłość należy do tych, którzy są gotowi poświęcić się dla swego narodu”
Rybarski był mocno aktywny w polityce. Podczas studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego związał się z ruchem narodowym, działając w Związku Młodzieży Polskiej. W 1910 roku został członkiem Ligi Narodowej. W latach 1919–1921 pełnił różne funkcje, m.in. podsekretarza stanu i wiceministra w ministerstwach gospodarczych. Później zrezygnował z działalności politycznej na rzecz pracy naukowej. W 1923 roku, na zlecenie Władysława Grabskiego, opracowywał projekt statutu Banku Emisyjnego, a w 1924 roku redagował ostateczny projekt ustawy o Banku Polskim. Po powołaniu Banku Polskiego został członkiem pierwszej Rady Banku. Po zamachu majowym powrócił do aktywnej polityki, dołączając do władz Obozu Wielkiej Polski. W latach 1928–1935 zasiadał w Sejmie (II i III kadencji), pełniąc funkcję prezesa klubu Stronnictwa Narodowego. Po uchwaleniu Konstytucji kwietniowej wraz z całym stronnictwem zbojkotował wybory parlamentarne i kontynuował działalność polityczną poza parlamentem po kampanii wrześniowej, uczestnicząc w formowaniu struktur Polskiego Państwa Podziemnego jako dyrektor departamentu skarbu.
Szybko Rybarski stał się celem niemieckich represji. W 1941 roku został aresztowany przez Gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Był jednym z przywódców konspiracji w obozie i prawdopodobnie dlatego 6 marca 1942 roku zginął. Do końca życia zachował niezłomną postawę i wiarę w wartości, które głosił przez całe życie.
Jego myśli i idee przetrwały mimo tragicznego końca. Rybarski pozostaje postacią, która inspiruje kolejne pokolenia, a jego dorobek intelektualny nadal stanowi ważną część polskiej myśli gospodarczej i politycznej.
Andrzej Lamecki
Foto: screenshot z filmu NBP “Wielcy polscy ekonomiści”
Leave feedback about this