Legion Puławski był pierwszą polską formacją wojskową sformowaną u boku armii rosyjskiej podczas I wojny światowej.
Jego istnienie i działalność odzwierciedlały złożone realia polityczne i militarne tamtych czasów, a także rozbieżne koncepcje dotyczące przyszłości Polski. Choć formacja ta nie odegrała kluczowej roli w odzyskaniu przez Polskę niepodległości, stanowiła ważny etap w procesie kształtowania się polskich sił zbrojnych w XX wieku.
1. Geneza Legionu Puławskiego
1.1. Kontekst polityczny i wojenny
W momencie wybuchu I wojny światowej Polska była podzielona między trzy mocarstwa zaborcze. W związku z tym różne polskie ugrupowania polityczne starały się wykorzystać konflikt do realizacji własnych celów. Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, związane z Romanem Dmowskim, dążyło do odbudowy Polski pod patronatem Rosji. W opozycji do niego stał Józef Piłsudski, który widział szansę na odzyskanie niepodległości poprzez współpracę z państwami centralnymi.
1.2. Formowanie Legionu
Z inicjatywy prorosyjskiego Komitetu Narodowego Polskiego (KNP), pod przewodnictwem hrabiego Zygmunta Wielopolskiego, powstał Legion Puławski. W listopadzie 1914 roku KNP uzyskał od rosyjskiego Naczelnego Dowództwa zgodę na utworzenie polskiej jednostki wojskowej, której celem miała być walka z wojskami niemieckimi i austro-węgierskimi. Pierwsi ochotnicy przybyli do Puław w grudniu 1914 roku, a pod koniec miesiąca formacja liczyła już kilkuset ludzi.
Rosyjskie dowództwo jednak nie nadało Legionowi statusu regularnej jednostki wojskowej, lecz traktowało go jako formację pomocniczą, przeznaczoną do działań rozpoznawczo-partyzanckich i dywersyjnych.
2. Organizacja i struktura Legionu
2.1. Skład osobowy
Legion Puławski składał się początkowo z 909 żołnierzy i 17 oficerów. Jego członkowie pochodzili głównie z Królestwa Polskiego, ale byli wśród nich również ochotnicy z Wilna, Kijowa oraz Polacy ze Stanów Zjednoczonych, którzy przybyli do Europy z inicjatywy Związku Sokolstwa w Chicago.
2.2. Dowództwo i podział na oddziały
Na czele Legionu Puławskiego stanął ppłk Antoni Reutt. Pod jego dowództwem w lutym 1915 roku sformowano następujące jednostki:
- 1. kompania – kpt. Witold Komierowski
- 2. kompania – kpt. Konrad Dołęga-Ossowski
- 3. kompania – kpt. Leon Sułkowski
- 4. kompania – kpt. Adam Trygar
- kompania karabinów maszynowych – por. Stanisław Jaworski
- pododdział łączności – chor. Jan Wiekliński
- służba medyczna – dr Jan Załuska
3. Trudności organizacyjne i szkolenie
Szkolenie Legionu rozpoczęło się w grudniu 1914 roku i trwało do stycznia 1915 roku. Było ono jednak utrudnione z powodu braku odpowiedniego zaplecza. Rosyjskie władze wojskowe niechętnie traktowały polską inicjatywę, przez co ochotnicy zmagali się z niedoborem broni, umundurowania i zaopatrzenia.
Jak wspominał Wiktor Leopold Obst, szkolenie miało wiele niedociągnięć – instruktorzy nie znali komend w języku polskim, a podstawowym celem było jedynie nauczenie żołnierzy podstaw musztry. Dodatkowym problemem była kwestia aprowizacji, którą rosyjscy urzędnicy celowo sabotowali, odmawiając wydawania wystarczających zapasów mundurów, amunicji i sprzętu wojskowego.
4. Polityczne zawirowania wokół Legionu
Choć Komitet Narodowy Polski objął Legion patronatem, w lutym 1915 roku władze rosyjskie zaczęły ograniczać jego działalność. Na mocy decyzji generał-gubernatora warszawskiego Pawła Jengałyczewa usunięto przedstawicieli KNP z jego dowództwa. Zmieniono również oficjalną nazwę jednostki – Legion Puławski został przemianowany na 739. Nowoaleksandryjską Drużynę Pospolitego Ruszenia, co miało na celu odebranie jej polskiego charakteru.
Mimo tych restrykcji w Legionie udało się zachować polską komendę i sztandar z wizerunkiem Matki Boskiej Jasnogórskiej.
5. Szlak bojowy Legionu
Wiosną 1915 roku Legion Puławski został wysłany na front w rejonie Wołynia i Galicji Wschodniej. Brał udział w walkach pod Pakosławiem, Dęblinem oraz Kamionką Strumiłową. Żołnierze Legionu wykazali się odwagą, jednak ich liczebność i brak wsparcia ze strony Rosjan sprawiły, że ponosili duże straty.
Legion nie otrzymał ciężkiego uzbrojenia, a jego żołnierze byli traktowani przez Rosjan jako eksperymentalna formacja. Mimo to Legion odniósł kilka sukcesów bojowych, które przyczyniły się do jego legendarnego statusu w późniejszych latach.
6. Losy Legionu po 1915 roku
W wyniku ciężkich strat i braku wsparcia ze strony Rosji Legion Puławski został ostatecznie rozwiązany. Jego żołnierzy wcielono do Brygady Strzelców Polskich, a następnie do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego.
Polityczna inicjatywa związana z Legionem nie spełniła oczekiwań jego twórców – Rosja nie zamierzała udzielić Polsce żadnej realnej autonomii. Większość żołnierzy Legionu wstąpiła później do Armii Polskiej tworzonej na Zachodzie przez gen. Józefa Hallera.
7. Znaczenie Legionu Puławskiego
Legion Puławski odegrał ważną rolę w budowaniu nowoczesnej świadomości wojskowej wśród Polaków. Mimo że nie miał dużego wpływu na losy I wojny światowej, stanowił pierwszy krok do formowania większych polskich jednostek walczących o niepodległość. Ocena Legionu Puławskiego jest różna w zależności od perspektywy. Dla jednych był to pierwszy symboliczny krok w stronę niepodległości Polski, dla innych – błędna inicjatywa polityczna, która związała Polaków z upadającym imperium rosyjskim.
Foto: Oficerowie Legionu Puławskiego
Leave feedback about this