14 lutego 1942 roku rozkazem Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego powołano Armię Krajową (AK). Była to największa i najlepiej zorganizowana podziemna armia w okupowanej Europie, której celem była walka o wolność Polski spod niemieckiej i sowieckiej okupacji.
Armia Krajowa powstała z przekształcenia istniejącego wcześniej Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), który działał od listopada 1939 roku. Z kolei ZWZ wywodził się z jeszcze wcześniejszej organizacji konspiracyjnej – Służby Zwycięstwu Polski (SZP), powołanej 27 września 1939 roku, jeszcze przed upadkiem oblężonej stolicy.
Służba Zwycięstwu Polski (SZP) była pierwszą organizacją konspiracyjną w okupowanej Polsce, stworzona przez gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, szybko została zastąpiona przez ZWZ, gdyż rząd na uchodźstwie chciał uniknąć ściśle wojskowego charakteru organizacji. W 1940 roku gen. Stefan Rowecki “Grot” przejął dowództwo i skonsolidował struktury, tworząc podziemną armię działającą na terenie całej okupowanej Polski.
Armia Krajowa była największą organizacją ruchu oporu w Europie. Jej liczebność zmieniała się w zależności od okresu wojny:
- 1942 r. – ok. 100 tys. zaprzysiężonych żołnierzy
- 1943 r. – ok. 250 tys.
- 1944 r. – przed wybuchem Powstania Warszawskiego liczba wzrosła do 380-400 tys.
Struktura AK była podzielona na okręgi, które odpowiadały przedwojennym województwom, oraz podokręgi i obwody na poziomie lokalnym. Dowództwo znajdowało się w Warszawie, a kierowanie operacjami podlegało Komendzie Głównej.
Działania i największe akcje AK
Armia Krajowa prowadziła szeroko zakrojone działania konspiracyjne, sabotażowe i dywersyjne. Wśród najważniejszych operacji warto wymienić:
- Akcja „Wieniec” (1942) – atak na linie kolejowe wokół Warszawy, zakłócający transport wojsk niemieckich na front wschodni.
- Akcja pod Arsenałem (1943) – spektakularne odbicie więźniów, w tym Jana Bytnara „Rudego”, przez Grupę Szturmową Szarych Szeregów.
- zamach na Franza Kutscherę (1944) – likwidacja niemieckiego generała SS odpowiedzialnego za terror w Warszawie.
- Burza (1944) – zakrojona na szeroką skalę akcja zbrojna mająca na celu wyzwolenie polskich ziem przed nadejściem Armii Czerwonej.
- powstanie warszawskie (1944) – największa operacja zbrojna AK, mająca na celu wyzwolenie stolicy. Trwało 63 dni i zakończyło się kapitulacją wobec Niemców.
19 stycznia 1945 roku, w obliczu wkroczenia Armii Czerwonej, gen. Leopold Okulicki rozwiązał AK, aby uniknąć dalszych represji. Niestety, wielu żołnierzy podziemia zostało później aresztowanych przez NKWD i skazanych w sfingowanych procesach. Symbolicznym końcem losu dowództwa AK był Proces Szesnastu (1945), podczas którego Sowieci skazali przywódców Polskiego Państwa Podziemnego na wieloletnie wyroki więzienia.
Armia Krajowa a podziemie narodowe
Armia Krajowa była główną siłą zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego, ale nie była jedyną organizacją walczącą o niepodległość. Dwa inne znaczące ugrupowania konspiracyjne o charakterze narodowym to Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) i Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW).
Narodowa Organizacja Wojskowa, będąca zbrojnym ramieniem Stronnictwa Narodowego, niejednokrotnie współpracowała z ZWZ i AK, a w 1942 roku duża część jej struktur została scalona z AK. Jednak część członków NOW, uznając rząd na uchodźstwie ale mając poważne zastrzeżenia wobec Komendy Głównej AK, przeszła do Narodowych Sił Zbrojnych, które działały niezależnie.
NSZ, utworzone w 1942 roku, reprezentowały nurt narodowy i koncentrowały się na walce z Niemcami oraz komunistyczną partyzantką. W 1944 roku część NSZ została wcielona do AK, jednak część ugrupowania (tzw. NSZ-ZJ) działała niezależnie i nie podporządkowała się rozkazom Komendy Głównej AK.
Choć istniały różnice ideologiczne i strategiczne między AK a NSZ, w wielu rejonach żołnierze tych organizacji podejmowali wspólne działania, zwłaszcza w walce z Niemcami. Po wojnie zarówno żołnierze AK, jak i NSZ byli prześladowani przez władze komunistyczne, a wielu z nich zginęło w stalinowskich więzieniach lub zostało zamordowanych przez UB i NKWD.
Marzena Sulik
Leave feedback about this