Włodzimierz Aleksander Czerkawski to jedna z kluczowych postaci polskiej ekonomii przełomu XIX i XX wieku. Jego dorobek naukowy obejmuje szerokie spektrum tematów – od ekonomii politycznej, przez statystykę, politykę agrarną, po skarbowość, demografię i socjologię.
Był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego i członkiem Akademii Umiejętności, a jego prace miały istotny wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w Polsce. Niektórzy badacze uważają go za twórcę Krakowskiej Szkoły Ekonomicznej, ale nie jest to pogląd powszechny.
Włodzimierz Czerkawski urodził się 17 lutego 1866 roku w Bursztynie, w rodzinie szlacheckiej. Jego ojcem był Józef Czerkawski, a matką Joanna z Ritterów. Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie w 1885 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim, które kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1890 roku uzyskał doktorat z prawa na UJ, a następnie kształcił się na uniwersytetach w Berlinie i Paryżu.
Po powrocie do Krakowa w 1893 roku przedstawił pracę habilitacyjną Teorya czystego dochodu z ziemi, dzięki której został docentem w Katedrze Ekonomii Politycznej i Statystyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1897 roku został profesorem nadzwyczajnym i objął kierownictwo tej katedry, które pełnił do końca życia. W 1906 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego, a w latach 1909–1910 był dziekanem Wydziału Prawa. W 1910 roku został członkiem Akademii Umiejętności i zaangażował się w prace Komisji Statystycznej.
Czerkawski interesował się nie tylko teorią ekonomii, ale także kwestiami społecznymi i politycznymi. Wraz z Michałem Rostworowskim założył katolicką partię ludową, w której podejmował działania na rzecz poprawy warunków życia chłopstwa. Jego prace miały również istotne znaczenie dla analizy sytuacji Polaków na emigracji, zwłaszcza w USA, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Brazylii. Zauważał, że wynaradawianie Polaków wynikało z braku wykształcenia, ograniczonego wpływu na sprawy polityczne i braku własnych organizacji społecznych.
Czerkawski zajmował się szerokim zakresem tematów. Jego zainteresowania obejmowały ekonomię polityczną, statystykę, politykę agrarną, skarbowość, demografię oraz socjologię. Jednym z jego ważniejszych wkładów w ekonomię było rozwinięcie teorii potrzeb ekonomicznych, które podzielił na potrzeby ogólne i klasowe.
Jednym z centralnych tematów jego badań była analiza systemu własności ziemskiej. W pracy Polityka ekonomiczna (1905) Czerkawski argumentował, że wielka własność ziemska ma dwojaki wpływ na gospodarkę:
„Wielka własność podnosi bogactwo narodowe, ale jednocześnie pogarsza sytuację klasy robotniczej.”
Twierdził, że duże gospodarstwa rolne zwiększają efektywność produkcji, jednak ich koncentracja prowadzi do wzrostu nierówności społecznych.
W innym opracowaniu, O znaczeniu większych gospodarstw w ekonomii społecznej (1896), podkreślał:
„Gospodarka wielkoobszarowa generuje zarówno rozwój, jak i koncentrację majątku w rękach nielicznych.”
Zajmował się także problemem drożyzny i jej wpływu na społeczeństwo. W książce Drożyzna (1912) analizował czynniki wpływające na wzrost cen i ich skutki gospodarcze.
Najważniejsze publikacje
- Ruch społeczny a socjalizm (1891) – analiza ruchów społecznych i ich wpływu na gospodarkę.
- Statystyka parcelacyi w Austrii (1891) – badanie struktury własności ziemskiej w monarchii austro-węgierskiej.
- Naczelne zasady organizacji gospodarstwa społecznego (1898) – omówienie podstawowych zasad funkcjonowania gospodarki.
- Ludność Galicji Wschodniej według wyznania i narodowości (1903) – analiza demograficzna i etniczna regionu.
- Polityka ekonomiczna (1905, z J. Milewskim) – syntetyczne opracowanie zagadnień dobrobytu, polityki przemysłowej, kwestii robotniczej i ekonomii dobrobytu.
Czerkawski wywarł duży wpływ na rozwój polskiej myśli ekonomicznej. Jego uczniami byli m.in. Adam Krzyżanowski, Roman Rybarski, Edward Strasburger i Edward Taylor, którzy kontynuowali jego badania nad gospodarką i polityką społeczną.
Włodzimierz Czerkawski pozostaje jedną z najważniejszych postaci polskiej ekonomii przełomu XIX i XX wieku. Jego badania nad własnością ziemską, ekonomią społeczną i demografią wniosły istotny wkład w rozwój nauki. Jego prace były kluczowe dla analizy struktury gospodarczej Polski oraz problemów społecznych związanych z emigracją i industrializacją. Choć jego życie zakończyło się przedwcześnie, w wieku 47 lat, jego dorobek do dziś pozostaje ważnym źródłem inspiracji dla ekonomistów i badaczy społecznych.
Dawid Solski
