Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” to święto obchodzone w Polsce 1 marca, ustanowione w celu upamiętnienia żołnierzy podziemia niepodległościowego, którzy po zakończeniu II wojny światowej nie złożyli broni i walczyli przeciwko komunistycznemu reżimowi narzuconemu przez Związek Sowiecki. Żołnierze ci, przez dekady wymazywani z historii przez władze PRL, dziś są uznawani za bohaterów, którzy do końca bronili suwerenności Polski.
Święto zostało ustanowione na mocy ustawy z dnia 3 lutego 2011 roku z inicjatywy prezydenta Lecha Kaczyńskiego oraz środowisk patriotycznych i kombatanckich. Sejm RP, głosując nad projektem, uznał zasługi Żołnierzy Wyklętych w walce o suwerenność Polski. Data 1 marca nie jest przypadkowa – nawiązuje do dnia 1 marca 1951 roku, kiedy w więzieniu mokotowskim w Warszawie komuniści zamordowali siedmiu przywódców IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (WiN). Byli to:
- Łukasz Ciepliński „Pług” – prezes IV Zarządu WiN,
- Adam Lazarowicz „Klamra”,
- Mieczysław Kawalec „Iza”,
- Józef Rzepka „Znicz”,
- Franciszek Błażej „Roman”,
- Karol Chmiel „Zygmunt”,
- Józef Batory „Argus”.
Egzekucja tych żołnierzy była symbolicznym końcem zorganizowanej walki zbrojnej przeciwko reżimowi komunistycznemu, choć pojedyncze grupy oporu działały jeszcze przez kolejne lata.
Podziemie antykomunistyczne było złożonym ruchem, który obejmował liczne organizacje i oddziały działające na różnych poziomach – od struktur ogólnopolskich po lokalne grupy partyzanckie. Można jednak wyróżnić dwa główne nurty konspiracji antykomunistycznej.
1. Nurt poakowski – kontynuacja Polskiego Państwa Podziemnego
Pierwszy nurt wywodził się bezpośrednio z Armii Krajowej i struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Po rozwiązaniu AK w styczniu 1945 roku, jej członkowie kontynuowali walkę w ramach kolejnych organizacji:
- „Niepodległość” (krypt. „NIE”) – rozwiązana w marcu 1945 r. z powodu dekonspiracji przed Sowietami.
- Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ) – istniejąca od kwietnia do sierpnia 1945 roku jako tymczasowa organizacja dowodzenia dla oddziałów konspiracyjnych.
- Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN) – utworzone we wrześniu 1945 roku jako struktura cywilna, choć w praktyce nadal prowadząca walkę zbrojną.
Celem WiN było:
- ujawnianie sowieckiej okupacji i komunistycznych represji,
- organizowanie oporu społecznego,
- przygotowanie na ewentualną wojnę światową, która mogłaby przywrócić Polskę do wolnego świata.
WiN zostało rozbite przez UB i NKWD do 1952 roku.
2. Nurt narodowy – Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
Drugim nurtem było podziemie narodowe, które początkowo działało w dwóch niezależnych strukturach:
- Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) – obejmujące siły podziemia narodowego, które podczas wojny nie weszły w skład AK.
- Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW) – powstałe z oddziałów Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), które w czasie wojny współpracowały z AK.
Pod koniec 1946 roku doszło do połączenia NSZ i NZW, co uczyniło nurt narodowy jedną z najważniejszych struktur konspiracyjnych w Polsce powojennej. NZW prowadziło walkę aż do końca lat 40., a jego ostatni członkowie byli tropieni i eliminowani przez UB i NKWD jeszcze na początku lat 50.
Lokalne i niezależne organizacje
Oprócz dwóch głównych nurtów istniało wiele niezależnych organizacji, które powstawały spontanicznie na bazie byłych kontaktów akowskich i działały na poziomie lokalnym. Były to grupy konspiracyjne nieafiliowane ani z AK, ani z ruchem narodowym, ale prowadzące samodzielną walkę przeciwko władzy komunistycznej.
Najważniejsi Żołnierze Wyklęci
Nie sposób wymienić wszystkich bohaterów podziemia antykomunistycznego, jednak kilka postaci stało się symbolami niezłomnej walki o wolność:
- Rotmistrz Witold Pilecki „Witold” – dobrowolny więzień Auschwitz, który po wojnie walczył w konspiracji i został stracony przez komunistów w 1948 roku.
- Major Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” – dowódca 5. Wileńskiej Brygady AK, walczył zarówno z Niemcami, jak i Sowietami. Aresztowany i rozstrzelany w 1951 roku.
- Danuta Siedzikówna „Inka” – sanitariuszka AK, skazana na śmierć w wieku 17 lat. Przed egzekucją powiedziała: „Zachowałam się jak trzeba”.
- Józef Franczak „Lalek” – ostatni żołnierz podziemia, zginął w walce z UB w 1963 roku.
Obchody Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”
Każdego roku 1 marca w całej Polsce organizowane są uroczystości upamiętniające Żołnierzy Wyklętych. Wśród nich znajdują się:
- Msze święte i uroczystości państwowe,
- Biegi „Tropem Wilczym” – największa impreza biegowa w Polsce,
- Projekcje filmów i wystawy historyczne,
- Koncerty i wykłady edukacyjne.
Podsumowanie
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” jest wyrazem hołdu dla tych, którzy nie pogodzili się z utratą niepodległości i podjęli walkę z komunistycznym reżimem. Choć ich historia przez dekady była zakłamywana, dziś są oni symbolem niezłomnej walki o wolną Polskę. Obchody tego dnia to nie tylko przypomnienie ich poświęcenia, ale także lekcja historii dla przyszłych pokoleń.
