W cieniu obcych agentur Tomasza Ciołkowskiego to pierwsza część planowanego, trzytomowego opracowania poświęconego walce obozu narodowego o niepodległość Polski. Tom otwierający tę serię koncentruje się na okresie zaborów, pokazując złożony proces formowania się myśli narodowej w realiach narastającej presji ze strony obcych służb i imperialnych interesów sąsiednich państw.
Autor skupia się przede wszystkim na tym, co zazwyczaj pozostaje w cieniu wielkiej historii – kulisach, działaniach zakulisowych, oddziaływaniu agentur i naciskach politycznych, które miały realny wpływ na kształtowanie się środowisk niepodległościowych. W tym przypadku są to środowiska narodowe, wciąż rzadziej obecne w głównym nurcie opracowań historycznych niż ruchy socjalistyczne czy piłsudczykowskie. Ciołkowski stara się ten brak uzupełnić, nie wchodząc jednak w apologetykę. Jego narracja opiera się na analizie źródeł, rekonstrukcji wydarzeń i próbie uchwycenia nie tylko kierunków działań, ale też motywacji ich uczestników.
W książce dominują dwa wątki. Pierwszy to rozwój idei narodowej – jej kształtowanie się w ramach Ligi Narodowej, a później także wpływ Romana Dmowskiego i środowisk skupionych wokół „Przeglądu Wszechpolskiego”. Drugi wątek dotyczy działań agenturalnych prowadzonych wobec polskiego ruchu narodowego przez państwa zaborcze – przede wszystkim Rosję i Niemcy. Autor ukazuje, jak wywiady i struktury polityczne tych mocarstw próbowały wpływać na kierunki rozwoju ruchów niepodległościowych, infiltrować je i wykorzystywać do własnych celów.
Ciołkowski unika narracji emocjonalnej. Jego styl jest rzeczowy, oparty na źródłach i analizach, ale przy tym klarowny i przystępny. Nie jest to ani suche kompendium, ani literatura popularnonaukowa – to raczej świadomy wybór formy, która umożliwia zarówno dotarcie do faktów, jak i przedstawienie ich w kontekście ideowym i geopolitycznym. Autorowi zależy na pokazaniu, że walka o niepodległość nie odbywała się wyłącznie na barykadach czy w ramach zbrojnych spisków, ale także w sferze informacji, wpływu, inwigilacji i przeciwdziałania obcym interesom.
Szczególnie interesujące są fragmenty poświęcone mechanizmom, jakimi posługiwały się obce agentury w rozbijaniu polskiej solidarności narodowej. Autor pokazuje, jak niewielkimi środkami i przez działania długofalowe potrafiono wpływać na podziały społeczne i osłabianie inicjatyw patriotycznych. W zestawieniu z ówczesną słabością organizacyjną polskiego społeczeństwa i ograniczoną świadomością narodową wielu warstw ludności, działania te nabierają jeszcze większego znaczenia.
Książka zawiera również przegląd dokumentów, analiz oraz liczne przypisy źródłowe, co czyni ją przydatną także dla czytelników zajmujących się historią zawodowo lub akademicko. Jednocześnie układ treści i język sprawiają, że może być czytana także przez osoby zainteresowane historią Polski z perspektywy geopolitycznej i ideowej.
Wydawnictwo planuje, by kolejne tomy objęły okres I wojny światowej oraz czas odbudowy II Rzeczypospolitej. Jeśli utrzymają poziom merytoryczny i analityczny tomu pierwszego, może to być jedna z istotniejszych pozycji na temat polskiego ruchu narodowego wydanych w ostatnich latach.
W cieniu obcych agentur to publikacja, która porządkuje wiedzę o mechanizmach zewnętrznego wpływu na rozwój polskich struktur niepodległościowych. Wpisuje się w szerszy nurt zainteresowania polityką wywiadowczą, działalnością służb oraz geopolityką XIX i początku XX wieku. Stanowi dobrą propozycję dla tych, którzy chcą spojrzeć na historię narodową nie tylko przez pryzmat działań militarnych, ale również przez analizę wpływów informacyjnych, organizacyjnych i ideowych.
