Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW)

Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) była jedną z najważniejszych formacji konspiracyjnych działających na terenie okupowanej Polski podczas II wojny światowej.

Powstała jesienią 1939 roku, tuż po klęsce wrześniowej, jako zbrojne ramię Stronnictwa Narodowego (SN) – jednej z głównych partii politycznych II Rzeczypospolitej. NOW stanowiła istotny element polskiego ruchu oporu, a jej działalność była nierozerwalnie związana z walką o niepodległość Polski, przeciwko zarówno niemieckiemu, jak i sowieckiemu okupantowi. Organizacja ta, choć często pomijana w historiografii na rzecz Armii Krajowej (AK), odegrała znaczącą rolę w kształtowaniu polskiego podziemia i pozostawiła trwały ślad w historii walki o wolność.

Geneza i powstanie NOW

Narodowa Organizacja Wojskowa powstała w odpowiedzi na potrzebę zorganizowania zbrojnego oporu przeciwko okupantom. Stronnictwo Narodowe, które przed wojną było jedną z największych partii politycznych w Polsce, postanowiło stworzyć własną strukturę wojskową, niezależną od innych organizacji podziemnych. NOW została powołana do życia 13 października 1939 roku w Warszawie, a jej pierwszym komendantem został Aleksander Demidowicz-Demidecki.

Komendantami głównymi NOW byli kolejno:

• Marian Żegota-Januszajtis,
• Aleksander Demidowicz-Demidecki,
• Bolesław Kozubowski, 
• od września 1941 do scalenia z AK, Józef Rokicki.

Organizacja szybko rozrosła się, skupiając w swoich szeregach przede wszystkim młodych ludzi związanych z ruchem narodowym, ale także żołnierzy Wojska Polskiego, którzy uniknęli niewoli lub uciekli z obozów jenieckich.

Ideologicznym fundamentem NOW była doktryna narodowa, oparta na wartościach takich jak niepodległość, suwerenność, katolicyzm i solidaryzm społeczny. Organizacja postrzegała siebie jako kontynuatorkę tradycji walki o niepodległość Polski, nawiązując do dziedzictwa powstań narodowych, a także do idei Romana Dmowskiego, jednego z ojców polskiego ruchu narodowego. NOW była przeciwna zarówno nazizmowi, jak i komunizmowi, uznając oba te systemy za zagrożenie dla polskiej państwowości i tożsamości narodowej.

Struktura i działalność NOW

Struktura NOW była typowa dla organizacji konspiracyjnych tamtego okresu. Składała się z komendy głównej, okręgów, obwodów i placówek, co pozwalało na skuteczne prowadzenie działalności na terenie całego kraju. Organizacja działała zarówno na ziemiach okupowanych przez Niemcy, jak i na terenach zajętych przez Związek Sowiecki po 17 września 1939 roku. W szczytowym okresie rozwoju NOW liczyła około 80-100 tysięcy członków, co czyniło ją jedną z największych organizacji podziemnych w Polsce.

Działalność NOW obejmowała szeroki zakres działań konspiracyjnych. Organizacja prowadziła wywiad i kontrwywiad, organizowała akcje sabotażowe i dywersyjne, a także przygotowywała się do przyszłego powstania powszechnego. NOW wydawała również własną prasę podziemną, taką jak „Walka” czy „Polska Narodowa”, które służyły zarówno do propagowania idei narodowych, jak i informowania społeczeństwa o sytuacji na frontach oraz o zbrodniach okupantów.

Jednym z najważniejszych aspektów działalności NOW była walka z niemieckim terrorem. Organizacja przeprowadzała akcje odwetowe przeciwko funkcjonariuszom Gestapo i SS, a także likwidowała konfidentów i kolaborantów. W 1943 roku NOW wzięła udział w akcji „Burza”, której celem było wyzwolenie ziem polskich przed nadejściem Armii Czerwonej. Choć działania te nie przyniosły oczekiwanych rezultatów ze względu na przewagę militarną Sowietów, to jednak świadczyły o determinacji i poświęceniu żołnierzy NOW.

Ideologia NOW

Ideologia Narodowej Organizacji Wojskowej była głęboko zakorzeniona w tradycji polskiego ruchu narodowego. NOW postrzegała Polskę jako państwo katolickie, oparte na wartościach chrześcijańskich i narodowych. Organizacja była przeciwna zarówno komunizmowi, jak i nazizmowi, uznając oba te systemy za totalitarne i wrogie polskiej niepodległości. Wizja Polski, którą prezentowała NOW, opierała się na koncepcji państwa narodowego, w którym mniejszości etniczne miałyby prawa obywatelskie, ale pod warunkiem lojalności wobec państwa polskiego.

NOW była również przeciwna współpracy z Związkiem Sowieckim, co odróżniało ją od niektórych innych organizacji podziemnych, takich jak Armia Ludowa (AL). Organizacja krytykowała postawę aliantów zachodnich, którzy – zdaniem działaczy NOW – zdradzili Polskę, oddając ją pod wpływy Stalina. Wizja przyszłej Polski, jaką prezentowała NOW, zakładała odbudowę państwa w granicach sprzed 1939 roku, z zachowaniem suwerenności i niezależności od obcych mocarstw.

Stosunki z innymi organizacjami podziemnymi

Stosunki NOW z innymi organizacjami podziemnymi były złożone i często napięte. Najważniejszym partnerem, ale i rywalem, była Armia Krajowa (AK), podlegająca rządowi RP na uchodźstwie. Pomimo wspólnego celu, jakim była walka z okupantem, między NOW a AK dochodziło do sporów o charakterze politycznym i organizacyjnym. NOW zarzucała AK zbytnią uległość wobec aliantów zachodnich oraz brak zdecydowanej postawy wobec zagrożenia ze strony Związku Sowieckiego. Z kolei AK krytykowała NOW za zbytnią niezależność i niechęć do pełnej integracji w ramach jednolitego podziemia.

W 1942 roku doszło do częściowego scalenia NOW z AK, jednak proces ten nie przebiegał bezproblemowo. Wielu działaczy NOW nie zgadzało się na pełne podporządkowanie się dowództwu AK, co prowadziło do wewnętrznych konfliktów. Ostatecznie w 1944 roku doszło do rozłamu, a część żołnierzy NOW utworzyła Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), które kontynuowały walkę zarówno z Niemcami, jak i z Sowietami.

Tragiczny koniec i dziedzictwo NOW

Pod koniec wojny działacze i żołnierze NOW znaleźli się w trudnej sytuacji. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie wielu z nich zostało aresztowanych przez NKWD i osadzonych w więzieniach lub wywiezionych na Syberię. Ci, którzy uniknęli aresztowania, często kontynuowali walkę w ramach antykomunistycznego podziemia, stając się ofiarami represji ze strony nowych władz. Władze komunistyczne w Polsce zwalczały pamięć o NOW, przedstawiając ją jako organizację „reakcyjną” i „faszystowską”.

Mimo to dziedzictwo Narodowej Organizacji Wojskowej przetrwało. Dziś NOW jest pamiętana jako organizacja, która w trudnych czasach okupacji broniła polskiej niepodległości i tożsamości narodowej. Jej żołnierze, często zapomniani, zasługują na uznanie za swoją odwagę i poświęcenie. Narodowa Organizacja Wojskowa pozostaje ważnym elementem historii polskiego ruchu oporu, a jej ideały – wolności, suwerenności i wierności narodowym wartościom – wciąż inspirują kolejne pokolenia Polaków.

Aby lepiej zrozumieć skalę i znaczenie działalności Narodowej Organizacji Wojskowej, warto przyjrzeć się konkretnym przykładom jej działań. Jednym z najważniejszych obszarów aktywności NOW był wywiad. Organizacja zbierała informacje na temat ruchów wojsk niemieckich, lokalizacji obozów jenieckich oraz planów okupantów. Przykładem skuteczności wywiadu NOW była akcja zdobycia dokumentów dotyczących niemieckich przygotowań do ataku na Związek Sowiecki w 1941 roku. Informacje te zostały przekazane aliantom, choć niestety nie zostały w pełni wykorzystane.

Kolejnym ważnym aspektem działalności NOW były akcje sabotażowe. Organizacja specjalizowała się w niszczeniu infrastruktury transportowej, co miało utrudniać Niemcom przemieszczanie wojsk i zaopatrzenia. W 1942 roku oddziały NOW przeprowadziły serię udanych akcji na liniach kolejowych w okolicach Warszawy, co spowodowało znaczne opóźnienia w niemieckich transportach wojskowych. NOW prowadziła również działalność charytatywną, pomagając ludności cywilnej. Organizacja organizowała tajne nauczanie, dostarczała żywność i lekarstwa cywilom.

Konflikty wewnętrzne i rozłam

W 1942 roku, pod naciskiem aliantów i rządu na uchodźstwie, doszło do częściowego scalenia NOW z Armią Krajową. Proces ten nie przebiegał jednak gładko. Wielu działaczy NOW, zwłaszcza młodych, nie zgadzało się na podporządkowanie się dowództwu AK, które – ich zdaniem – było zbyt ugodowe wobec Związku Sowieckiego. W 1944 roku doszło do rozłamu, w wyniku którego część żołnierzy NOW przeszła do Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ). NSZ kontynuowały walkę zarówno z Niemcami, jak i z Sowietami, stając się jedną z najbardziej radykalnych formacji podziemia antykomunistycznego.

Represje powojenne

Po zakończeniu wojny działacze i żołnierze NOW znaleźli się w niezwykle trudnej sytuacji. Władze komunistyczne, które przejęły kontrolę nad Polską, uznały NOW za organizację wrogą. Wielu jej członków zostało aresztowanych, poddanych torturom i skazanych na śmierć lub długoletnie więzienie.

Dziedzictwo NOW

Mimo represji, pamięć o Narodowej Organizacji Wojskowej przetrwała. Dziś NOW jest uznawana za jedną z najważniejszych organizacji polskiego podziemia, która w trudnych czasach okupacji broniła niepodległości i suwerenności Polski. Jej żołnierze, często zapomniani, zasługują na uznanie za swoją odwagę i poświęcenie. Narodowa Organizacja Wojskowa pozostaje ważnym elementem historii polskiego ruchu oporu, a jej ideały – wolności, suwerenności i wierności narodowym wartościom – wciąż inspirują kolejne pokolenia Polaków.

**********************************************************

Nakładem Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej i Wydawnictwa Neriton ukazały się wspomnienia Józefa Rokickiego pt. „Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia”. Pułkownik Józef Rokicki (1894–1976) był komendantem głównym Narodowej Organizacji Wojskowej, a w czasie Powstania Warszawskiego dowódcą sił Armii Krajowej na Mokotowie.