14 stycznia obchodzimy 138. rocznicę powstania Związku Młodzieży Polskiej „Zet” – tajnej organizacji studenckiej, która odegrała kluczową rolę w kształtowaniu polskiego ruchu niepodległościowego pod koniec XIX i na początku XX wieku.
Założony tego właśnie dnia w 1887 roku w Krakowie przez Zygmunta Balickiego, “Zet” stał się kuźnią przyszłych liderów politycznych i społecznych, dążących do odzyskania niepodległości Polski.
W drugiej połowie XIX wieku ziemie polskie pod zaborami były areną dynamicznych przemian społecznych, gospodarczych i politycznych. Represje po powstaniu styczniowym, nasilona rusyfikacja i germanizacja oraz rozwój ruchów socjalistycznych skłaniały młodzież do poszukiwania nowych form działalności patriotycznej. W odpowiedzi na te wyzwania, Zygmunt Balicki – działacz narodowy i socjolog – zainicjował powstanie Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Organizacja ta miała na celu kształtowanie postaw patriotycznych wśród młodzieży akademickiej oraz przygotowanie jej do przyszłej walki o niepodległość.
Struktura i działalność organizacji
„Zet” był organizacją konspiracyjną o trójstopniowej strukturze:
- Koledzy – podstawowy szczebel, obejmujący wszystkich członków organizacji.
- Towarzysze – wybrani spośród „koledzy” wyróżniający się zaangażowaniem i zdolnościami.
- Bracia – elitarna grupa kierownicza, składająca się z najbardziej zaufanych i doświadczonych członków.
Taka hierarchiczna struktura zapewniała organizacji sprawność działania i bezpieczeństwo w warunkach konspiracji. Członkowie „Zetu” angażowali się w działalność edukacyjną, zakładając tajne biblioteki i czytelnie, organizując kółka samokształceniowe oraz manifestacje patriotyczne. Ich celem było szerzenie oświaty i kultury wśród ludu wiejskiego i miejskiego, a także przygotowanie młodzieży do przyszłych zadań obywatelskich.
Podporządkowanie Lidze Polskiej i Lidze Narodowej
W 1888 roku „Zet” podporządkował się Lidze Polskiej – tajnej organizacji niepodległościowej założonej przez Zygmunta Miłkowskiego. W 1893 roku Liga Polska przekształciła się w Ligę Narodową, kierowaną przez Romana Dmowskiego. W 1898 roku, po okresie przejściowych trudności, „Zet” został reaktywowany i podporządkowany Lidze Narodowej, stając się integralną częścią obozu narodowo-demokratycznego.
Formalne podporządkowanie „Zetu” Lidze Narodowej oznaczało, że przedstawiciel Ligi miał prawo weta w podejmowaniu decyzji przez Centralizację ZMP oraz możliwość wskazywania kierunków działalności. Było to kluczowe dla ujednolicenia działań ruchu narodowego oraz wzmocnienia jedności w walce o polską niepodległość.
Działalność w kraju i za granicą
„Zet” rozwijał swoją działalność nie tylko na terenie zaboru rosyjskiego, ale także w innych zaborach oraz w ośrodkach akademickich za granicą. Członkowie organizacji byli aktywni m.in. w Berlinie, Wrocławiu, Lipsku, Wiedniu, Zurychu czy Paryżu. W tych miastach „zetowcy” działali w legalnych stowarzyszeniach młodzieżowych, takich jak Towarzystwo Naukowe i Towarzystwo Techniczne w Berlinie czy Philomacja w Halle, starając się wpływać na polską młodzież akademicką i promować idee niepodległościowe.
Na początku XX wieku w „Zecie” zaczęły pojawiać się różnice ideowe, które doprowadziły do rozłamu. W 1909 roku organizacja zerwała z Ligą Narodową. Część działaczy utworzyła nowe stowarzyszenie o nazwie „Zarzewie”, które skupiło się na działalności wojskowo-niepodległościowej, podczas gdy inni w 1911 roku powołali tzw. „Nowy Zet”, kontynuując tradycje edukacyjno-patriotyczne pierwotnej organizacji.
Wpływ na ruch niepodległościowy
Członkowie „Zetu” odegrali znaczącą rolę w polskim ruchu niepodległościowym. W latach 1908–1914 aktywnie uczestniczyli w polskich organizacjach wojskowo-niepodległościowych, a podczas I wojny światowej wielu z nich wałczyło na frontach tego konfliktu, często w tworzonych polskich jednostkach. Działalność „Zetu” przyczyniła się do wykształcenia kadry liderów, którzy odegrali kluczowe role w odbudowie państwa polskiego po 1918 roku.
Związek Młodzieży Polskiej „Zet” pozostawił po sobie trwałe dziedzictwo w postaci idei patriotyzmu, zaangażowania społecznego i dążenia do niepodległości. Jego członkowie, którzy później pełnili wysokie funkcje w II Rzeczypospolitej, przyczynili się do budowy nowoczesnego państwa polskiego.
Obchody rocznicowe stanowią okazję do przypomnienia tej bogatej historii i podkreślenia roli młodzieży w procesie odzyskiwania i umacniania niepodległości. Współczesne organizacje młodzieżowe mogą czerpać z ideałów i tradycji „Zetu”, dostosowując je do realiów XXI wieku. Dziedzictwo „Zetu” przypomina, że zaangażowanie obywatelskie, edukacja i solidarność to fundamenty budowania silnego społeczeństwa.
Rocznica założenia Związku Młodzieży Polskiej „Zet” to ważny moment w historii Polski. Upamiętnienie tej organizacji jest hołdem dla pokoleń młodzieży, które poświęciły swoje życie, czas i energię dla dobra ojczyzny. Ideały, które przyświecały członkom „Zetu” – patriotyzm, odpowiedzialność społeczna i dążenie do wolności – pozostają aktualne do dziś i mogą inspirować kolejne pokolenia Polaków.
foto: członkowie warszawskiego “Zetu” w 1905 r., Wikimedia Commons
