· Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka orzekła, że Litwa naruszyła wolność słowa autorki książki dla dzieci promującej praktyki homoseksualne poprzez zamieszczenie w publikacji informacji, że zawiera ona treści szkodliwe dla dzieci.
· Sprawa dotyczyła opublikowanej w 2013 r. na Litwie książki z bajkami dla 9-letnich dzieci, w których zawarto opowiadania o księciu zakochanym w krawcu oraz księżniczce zakochanej w córce szewca.
· Litewskie Ministerstwo Kultury uznało opowiadania za potencjalnie szkodliwe dla małoletnich, dlatego, na jego prośbę, wydawca zamieścił w książkach ostrzeżenie o szkodliwości dla osób poniżej 14. roku życia.
· Autorka książki uznała to za pogwałcenie jej prawa do wolności słowa i złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
· W 2023 r. Wielka Izba ETPC orzekła, że Litwa naruszyła wolność słowa autorki, bo ostrzeżenie spowodowało zmniejszenie sprzedaży jej dzieła, co „było niezgodne z ideami równości, pluralizmu i tolerancji, zakorzenionymi w demokratycznym społeczeństwie”.
· W ocenie ETPC, „sam fakt, że niektórzy ludzie mogą uznawać niektóre typy rodziny lub relacji za dyskusyjne lub niemoralne, nie usprawiedliwia uniemożliwiania dzieciom uczenia się na ich temat”.
W 2013 r. Litewski Uniwersytet Nauk Pedagogicznych opublikował książkę z bajkami dla 9-letnich dzieci pt. „Bursztynowe serce” (lit. Gintarinė širdis). W założeniu autorki – Neringi Dangvydė Macatė, która sama otwarcie identyfikowała się jako osoba o skłonnościach homoseksualnych – książka miała stanowić luźną reinterpretację klasycznych bajek Andersena i braci Grimm, wprowadzającą nowych bohaterów reprezentujących „marginalizowane grupy społeczne”. Dwa z sześciu opowiadań zawartych w książce prezentowały historie miłosne z udziałem par jednopłciowych.
Opowiadanie o „Trzech książętach w poszukiwaniu mądrości” mówiło o trzech dziedzicach, których król wysłał w świat – dwóch z nich wróciło z żonami, a jeden z „mężem”, pewnym krawcem. Narrator opowiadania mówi, że „nikomu nie przeszkadzało, że dwóch młodych mężczyzn trzymało się za ręce i wymieniało miłosne spojrzenia, gdy spacerowali po królewskim ogrodzie. Tak było w tym królestwie: wszyscy wiedzieli, że serce chce tego, czego chce i kocha tego, kogo kocha”. Królowa witała parę z uśmiechem mówiąc: „Gdy serce przemawia, musimy jego słuchać. W innym przypadku nie będzie żadnego pokoju ani miłości w życiu”.
Z kolei opowiadanie o „Księżniczce, córce szewca i dwunastu braciach” mówiło o księżniczce, która zamieniała wszystkich swoich zalotników w słowiki, do czasu aż spotkała córkę szewca, z którą „wzięła ślub”. Pewnego dnia król przyłapał ich na całowaniu się w ogrodzie, potępiając ich słowami: „Złamaliście prawa tego kraju. Miłość jest tutaj zakazana. Czyż nie jest jasne, że rodziny istnieją tylko dla przedłużenia rodu i dla zapewnienia dziedziców majątku? Za tę zbrodnię, zostaniecie publicznie spalone na stosie”.
Już po publikacji, litewski Inspektorat ds. Etyki Dziennikarskiej, na prośbę Ministerstwa Kultury, przedstawił opinię, w której wskazał, że „bajki, które ilustrują relacje między parami jednopłciowymi jako normalne i oczywiste, są szkodliwe dla kruchego i dopiero kształtującego się światopoglądu dziecka oraz są nadmiernie inwazyjne, sugestywne i manipulacyjne”. Tym samym, książka narusza art. 4 § 2 (16) ustawy o ochronie małoletnich przed negatywnym oddziaływaniem publicznych informacji, który za szkodliwe dla małoletnich uznaje treści „wyrażające pogardę dla wartości rodzinnych lub promuje inną koncepcję małżeństwa i rodziny niż ta określona w Konstytucji i Kodeksie cywilnym”. Inspektorat zarekomendował, aby książkę oznaczyć ostrzeżeniem o szkodliwości książki dla dzieci poniżej 14. roku życia. Ministerstwo Kultury poprosiło Uniwersytet o wcielenie tej rekomendacji w życie. Uniwersytet wstrzymał wydawanie książki, a po roku wznowił je z ostrzeżeniem zgodnym z rekomendacją Inspektoratu.
Autorka książki początkowo usiłowała zaskarżyć zalecenia Inspektoratu i Ministerstwa do sądu administracyjnego, ale ten uznał, że nie podlegają one zaskarżeniu. Następnie pozwała do sądu cywilnego wydawcę książki, zarzucając mu dyskryminację. Sądy uznały, że umowa między autorką a wydawcą pozostawiała temu ostatniemu swobodę co do sposobu dystrybucji książki, a fakt zamieszczenia w niej ostrzeżenia o możliwej szkodliwości dla zbyt młodych dzieci stanowił realizację wymogów prawa. Książka bowiem bezspornie promowała inną koncepcję rodziny niż ta określona w Konstytucji Litwy i Kodeksie cywilnym, które definiują małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny.
W 2019 r. autorka złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zarzucając litewskiej uczelni pogwałcenie jej prawa do wolności słowa (art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka) oraz dyskryminację (art. 14 EKPC). Dodatkowo domagała się zapłaty na jej rzecz 20 tys. euro, w tym 15 tys. zadośćuczynienia i 5 tys. tytułem zwrotu kosztów związanych z wynagrodzeniem pełnomocnika.
W 2023 r. Wielka Izba ETPC orzekła jednomyślnie, że Litwa naruszyła prawo autorki do wolności słowa oraz zasądziła na jej rzecz kwotę 12 tys. euro zadośćuczynienia (ok. 56 tys. zł) i 5 tys. euro tytułem zwrotu kosztów. W uzasadnieniu wyroku Trybunał stwierdził, że ostrzeżenie o szkodliwości dla dzieci poniżej 14. roku życia zniechęciło wielu rodziców od zakupu książki, a dzieci w wieku nastoletnim generalnie nie są już zainteresowane bajkami. W ocenie ETPC „sam fakt, że niektórzy ludzie mogą uznawać niektóre typy rodziny lub relacji za dyskusyjne lub niemoralne, nie usprawiedliwia uniemożliwiania dzieciom uczenia się na ich temat”. Zdaniem Trybunału, przepisy prawa litewskiego uznające promocję homoseksualizmu za szkodliwą dla dzieci „są niezgodne z ideami równości, pluralizmu i tolerancji zakorzenionymi w demokratycznym społeczeństwie”.
– Ten wyrok oznacza, że Europejski Trybunał Praw Człowieka uznaje dyskusję na temat moralności praktyk homoseksualnych za zamkniętą. Rząd litewski bowiem tłumaczył, że ostrzeżenie umieszczone w książce służyło ochronie dzieci przed promocją homoseksualizmu, a Trybunał wprost uznał, iż tak umotywowane działanie jest absolutnie nieakceptowalne (nie jest to wartość w rozumieniu art. 10 ust. 2 Konwencji). Z perspektywy ETPC, pary jednopłciowe stanowią takie same rodziny, jak małżeństwa z dziećmi, dlatego też państwa powinny traktować je tak samo, mimo dzielących ich różnic. W konsekwencji regulacje prawne motywowane ochroną moralności publicznej, które za rodzinę uznają wyłącznie wspólnotę opartą na związku kobiety i mężczyzny, są uznawane przez Trybunał za sprzeczne z Konwencją – kilka tygodni temu uznał, że ograniczenie możliwości zawarcia małżeństwa do kobiety i mężczyzny narusza prawo par jednopłciowych do poszanowania życia rodzinnego, a teraz stwierdził, że ostrzeżenie małoletnich dzieci przed promocją homoseksualizmu w bajkach narusza prawo autorki do wolności słowa – zaznaczyła Weronika Przebierała, dyrektor Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.
Sprawa Macatė v. Litwa, wyrok Wielkiej Izby ETPC z 23 stycznia 2023 r.
za: ordoiuris.pl
