O krok od przejęcia władzy: Austriacka Partia Wolnościowa

Od dłuższego czasu sondaże dają Austriackiej Partii Wolnościowej zdecydowane prowadzenie. Jeżeli ten trend utrzyma się do wyborów parlamentarnych w przyszłym roku, kanclerzem powinien zostać jej lider. Byłby to największy sukces tego ugrupowania, które istnieje na krajowej scenie politycznej od połowy lat pięćdziesiątych XX w. Jednakże największe sukcesy polityczne odnosiło ono dopiero na początku XXI w., gdy dwukrotnie partycypowało w tworzeniu rządu. FPÖ to partia, dla której główną wartością jest wolność. To przez pryzmat tego hasła kształtowane są jej w kwestiach związanych z gospodarką, czy też kwestiami światopoglądowymi.

Podejmując się analizy FPÖ należy zauważyć, iż jest to ugrupowanie, które skupia w sobie elementy nacjonalizmu niemieckiego i liberalizmu. Ma ona również korzenie w austriackiej NSDAP, która w pierwszej połowie lat trzydziestych XX w. wchłonęła reprezentowane w austriackiej Radzie Narodowej narodowo-liberalne ugrupowania ziemiańskie – Wielkoniemiecką Partię Ludową i Związek Ludowy. FPÖ to przykład partii, które wyodrębniła się z utworzonego pod koniec lat czterdziestych XX w. Związku Niezależnych (VDU, Verband der Unabhängigen). VDU zrzeszało wszystkich, którzy nie wyrażali poparcia dla „czerwono-czarnej” koalicji SPÖ (Sozialdemokratische Partei Österreichs) i ÖVP (Österreichische Volkspartei), czyli liberałów, monarchistów, antyklerykalnych konserwatystów, a przede wszystkim dawnych nazistów, którzy po zakończeniu II wojny światowej zostali pozbawieni możliwości sprawowania wyższych urzędów oraz korzystania z prawa wyborczego. Z austriackiej NSDAP rekrutowała się ponadto duża część kierownictwa VDU i FPÖ.

Austriacka Partia Wolnościowa (Freiheitlichen Partei Österreichs – FPÖ) to ugrupowanie, które powstało w 1956 r. Jej pierwszym liderem był Anton Reinthaller – wysoki urzędnik zajmujący się w III Rzeszy sprawami wyżywienia i rolnictwa, za którą to pracę otrzymał honorowy tytuł SS–Brigadeführera. Chociaż podzielał większość poglądów swoich współtowarzyszy, w toku powojennego procesu denazyfikacyjnego nie udowodniono mu żadnych przestępstw kryminalnych. Skazano go jednak na krótkie więzienie za zdradę Austrii poprzez wspieranie Anschlussu.

Rozwój partii oraz umacnianie jej pozycji na austriackiej scenie politycznej dzieli się na ogół na pięć okresów. W pierwszej dekadzie swojego istnienia FPÖ była słaba organizacyjnie i programowo. Założenia programowe FPÖ ograniczały się do kilku tematów. Jej przedstawiciele koncentrowali się przede wszystkim na podkreślaniu roli narodu w życiu politycznym. Uboga oferta programowa sprawiła, że FPÖ nie zyskała poparcia wyborców i znalazła się na marginesie austriackiej sceny politycznej.

Od połowy lat sześćdziesiątych XX w. funkcję przewodniczącego FPÖ pełnił Friedrich Peter, który dążył do tego aby zwiększyć znaczenie analizowanej partii. Faza normalizacji cechowała się w dużej mierze stabilnymi wynikami wyborów. Kadry partii zostały wsparte przez osoby z wykształceniem wyższym, co wzmacniało podstawy intelektualne i poprawiało jakość oferty programowej. Rosła także zdolność koalicyjna FPÖ. Faza ta zakończyła się w latach 1970/1971. Wówczas doszło do wsparcia rządu mniejszościowego SPÖ przez FPÖ. Analizowana partia wyraziła w tamtym okresie m.in. poparcie dla reformy prawa wyborczego, która była dla niej samej korzystna.

Kolejny etap to tzw. faza akceptacji politycznej, która rozpoczęła się w drugiej połowie lat 70. XX wieku. Pod przewodnictwem Norberta Stegera (1980-1986) FPÖ skierowała się w stronę liberalizmu. Problemem tego ugrupowania w dalszym ciągu pozostawała słaba organizacja i brak struktur. Ten element istotnie ograniczał zdolność koalicyjną tej partii. Pozycję partii na austriackiej scenie politycznej pogarszał również fakt, iż występowały w niej coraz większe podziały. Problem ten nasilił się w 1983 r., gdy FPÖ zaangażowała się w tworzenie rządu federalnego, wraz z SPÖ. Istotnym wydarzeniem w dekadzie lat osiemdziesiątych XX w. były wybory na przewodniczącego partii. Od 1986 r. funkcję tę pełnił Jörg Haider, który w bezpośredniej rywalizacji pokonał Stegera..

Wbrew oczekiwaniom Haidera na tę zmianę zareagował kanclerz Vranitzky, który ogłosił termin nowych wyborów. Ich wynik sprawił, że FPÖ weszła w fazę populistycznego protestu. Pod względem uzyskiwanego poparcia i tym samym mandatów był to jeden z najbardziej udanych okresów w historii partii. Punktem kulminacyjnym był wynik w wyborach do Rady Narodowej, które zorganizowano w 1999 r. Wówczas FPÖ zdobyła 26,9% i nieznacznie pokonując ÖVP stała się drugą najsilniejszą partią. Warto zauważyć, że w niektórych regionach kraju FPÖ uzyskała bardzo wysokie poparcie, znacznie wyższe niż w skali całego kraju. Przykładem może być Karyntia, gdzie na FPÖ głosowało 42,09% wyborców. Duża w tym zasługa Haidera, który zręcznie zarządzał tym krajem związkowym jako gubernator. W fazie populistycznego protestu znaczna część pozostałych partii była konsekwentnie uznawana za niezdolną do utworzenia koalicji z FPÖ. W tym czasie analizowane ugrupowanie było u progu władzy, ale potrzebowało koalicjanta, który byłby gotów z nim rządzić.

Inauguracja rządu Schüssel-Riess-Passer w dniu 4 lutego 2000 roku była tego wyrazem. Zgodnie z oczekiwaniami braki kadrowe, organizacyjne i strategiczne przejście od protestu populistycznego do bezpośredniego udziału w sprawowaniu władzy były bardzo trudne do realizacji. Haider nie wykazywał chęci, by łagodzić swój eurosceptycyzm i postawę antyimigracyjną. Efektem tego był m.in. międzynarodowy bojkot Austrii i osłabienie wolnościowców (np. w Wiedniu w 2001 r. nastąpił spadek ich poparcia z 27,6 % do 20,16%).

Rysunek 1. Logo partii FPÖ

Źródło: FPÖ, https://www.FPOe.at/team/die-FPÖe/bundesparteiobmann (1.12.2023)

FPÖ od momentu swojego powstania starała się bardzo mocno dzielić austriacką scenę polityczną. Jej przedstawiciele kreowali się na przedstawicieli mas, które są niedoceniane oraz dyskryminowane przez elity. Działacze bardzo krytycznie wypowiadali się na temat funkcjonowania austriackiego systemu politycznego. Podważano sens demokracji proporcjonalnej, konsensusu, korporacjonizmu oraz partnerstwa socjalnego. Liderzy tego ugrupowania uważali, iż o wiele efektywniejszym narzędziem demokracji był plebiscyt, który stawiano w opozycji do rządów przedstawicielskich. FPÖ uważała się za reprezentanta interesu grup, które były prześladowane przez ośrodek władzy tworzony przez: SPÖ, ÖVP, ÖGB oraz Austriacką Izbę Gospodarczą. Wolnościowa Partia Austrii stanowiła zarówno przykład partii usuniętej z tworzenia sceny politycznej po II wojnie światowej, jak i przedstawiciela tradycyjnego nacjonalistycznego („wszechniemieckiego”) obozu politycznego, który tworzył po II wojnie światowej austriacki system partyjny, wraz z socjalistami i chadecją.

Wraz ze wyraźną pod rządami Jörga Haidera zmianą na stronnictwo zdecydowanie prawicowe w 1986 r. i związany z tym apel do znacznie szerszego grona wyborców FPÖ dokonała również zmiany programowej. Andreas Mölzer, sugeruje, że „tradycyjny punkt widzenia FPÖ, łącznie z jej tradycyjnymi podstawami ideologicznymi, należało interpretować szerzej, bardziej otwarcie, a zatem nieuchronnie w sposób bardziej niejasny”. Ta niejasność odzwierciedlała wszechstronność i oportunizm populizmu FPÖ. Światopogląd pozostawał ważny jedynie w sensie ogólnego systemu wartości, a nie jako punkt programowy. Pod tym względem słowo przewodniczącego partii stało się w FPÖ ważniejsze niż program partii. Dlatego w czasach przewodnictwa Haidera (lata 1985-1997 r.) obowiązywał program oparty na narodowo-liberalnych założeniach. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX w. partia musiała ograniczyć tradycyjne wartości programowe. Należało to jednak przeprowadzić tak, by nie odstraszyć swoich głównych wyborców. Rezygnacja z tych stanowisk była warunkiem wyjścia poza tradycyjny elektorat i zyskania większego poparcia.

Obejmowało to z jednej strony zerwanie z przywiązaniem do niemieckości, Haider w 1995 r. domagał się, aby partia od odeszła od „germanizmu”. Dlatego FPÖ zwróciła się ku Austrii, nie kwestionując jej przynależności do niemieckiej wspólnoty etnicznej i kulturowej. FPÖ podkreślała znaczenie pozytywnego patriotyzmu austriackiego.

W tej dekadzie nastąpiło również zbliżenia do Kościoła. Haider powiedział w 1993 r. po audiencji u papieża Jana Pawła II, że FPÖ zmieniło swoją postawę w relacjach z kościołem katolickim. Chłodny dystans do religii został zastąpiony przez życzliwą, przyjazną bliskość.

W programie partii z 1997 r. odniesiono się do kwestii roli chrześcijaństwa w państwie austriackim. Wskazano, iż niezbędne jest zachowanie intelektualnych podstaw zachodu i ochrona wartości chrześcijańskich. Dążąc do zachowania tych wartości FPÖ uznawała siebie za idealnego partnera dla kościołów chrześcijańskich, gdy istnieją różne punkty widzenia w zagadnieniach dotyczących polityki. Niemniej jednak stanowisko to stało się płaszczyzną powiązań z konserwatywnymi środowiskami katolickimi.

Dekada lat dziewięćdziesiątych i początek XXI w. to okres, w którym prezentowana partia uzyskiwała najwyższe wskaźniki poparcia wśród Austriaków. Mając to na względzie warto poddać analizie wyniki wyborcze FPÖ w wyborach nie tylko do Rady Narodowej, ale także w wyborach lokalnych i wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Pogłębiona analiza pokazuje, że FPÖ od 1956 roku ujawnia pewną zależność, którą zobrazowano na wykresie nr 1. Przez dziesięciolecia udział partii w głosach oddawanych w wyborach utrzymywał się na poziomie około 5%, i odgrywała ona jedynie marginalną rolę w systemie dwupartyjnym Austrii, w którym dominowały ÖVP i SPÖ. Do lat osiemdziesiątych XX w. elektorat tej partii stanowili przede wszystkim nacjonaliści, byli naziści i weterani wojenni.

Wykres 1. Poparcie FPÖ w wyborach do parlamentu austriackiego lata 1956-2019

Źródło: FPÖ, https://de.wikipedia.org/wiki/Freiheitliche_Partei_%C3%96sterreichs(23.11.2023)

Jak już wskazywano, w dekadzie lat osiemdziesiątych XX w. nastąpiła transformacja programowa i FPÖ stała się ugrupowaniem populistycznym pod przewodnictwem Jörga Haidera. Nowy lider zaczął aktywnie zabiegać o względy klasy robotniczej i wyborców, którzy znajdowali się w niekorzystnym położeniu na skutek dotychczasowej polityki władz federalnych. FPÖ zaczęła wzbudzać zainteresowanie wśród osób, które były znudzone czy też zawiedzione dotychczasową polityką ugrupowań znajdujących się u władzy.

Pod przywództwem Haidera partia zainicjowała realizację programu „Austria First”. Najistotniejszym punktem tego programu był sprzeciw wobec imigracji i globalizacji. Charakterystyczny dla tego okresu był również eurosceptycyzm i antyelitaryzm. Podczas, gdy FPÖ deklarowała gotowość ochrony cywilizacji chrześcijańskiej przed islamem w kategoriach społeczno-kulturowych, jej pozycja społeczno-ekonomiczna w coraz większym stopniu dryfowała w lewo. Dużym atutem partii była siła i charyzma Haidera i jego następców Heinza-Christiana Strache’a i później Herberta Kickla.

Dwukrotnie, w latach 2000 i 2017, FPÖ utworzyła koalicję rządzącą z ÖVP. W obu przypadkach partia poniosła porażkę z powodu znacznych problemów wewnętrznych, tracąc w konsekwencji dużą część elektoratu. W 2005 roku podział partii doprowadził do utworzenia frakcji kierowanej przez Haidera – zwanej Sojuszem na rzecz Przyszłości Austrii (BZÖ). Konkurując bezpośrednio z FPÖ, BZÖ nie zdołał zdobyć dotychczasowych wyborców tej pierwszej. Sytuacja BZÖ znacznie pogorszyła się po tragicznej śmierci Haidera w wypadku samochodowym w 2008.

Wykres 2 przedstawia poparcie dla BZÖ i FPÖ. Na tym wykresie można dostrzec wyraźny wzrost poparcia dla FPÖ po 2013 r.

Źródło: R. Heinisch, D. Hofmann, The Case of the Austrian Radical Right and Russia During the War in Ukraine, Brussels 2023, s. 33.

Po niepowodzeniu drugiego rządu koalicyjnego ÖVP – FPÖ w 2019 r. analizowane ugrupowanie poniosło istotne straty wyborcze. Wykresy 3 i 4 przedstawiają przebieg wyborów powszechnych (udziały głosów głównych partii) odpowiednio w 2017 i 2019 r.. Ich analiza pokazuje wyraźny spadek poparcia dla FPÖ (o około 10 pp. w dwa lata). Największym beneficjentem osłabienia FPÖ była ÖVP, która w ciągu dwóch lat poprawiła swój wynik wyborczy o 6%.

Wykres 3. FPÖ – wybory do Rady Narodowej w 2017

Źródło: R. Heinisch, D. Hofmann, The Case of the Austrian Radical Right and Russia During the War in Ukraine, Brussels 2023, s. 35.

Wykres 4. FPÖ – wybory do Rady Narodowej w 2019

Źródło: R. Heinisch, D. Hofmann, The Case of the Austrian Radical Right and Russia During the War in Ukraine, Brussels 2023, s. 35.

W tabeli nr 1 przedstawiono wyniki wyborów organizowanych w krajach związkowych. Z danych tych wynika, iż najwyższe poparcie ugrupowanie to ma w Karyntii, Salzburgu oraz Dolnej Austrii. Warto podkreślić, że poparcie, które uzyskało to ugrupowanie w wyborach lokalnych pozwoliło jej w czterech krajach związkowych tworzyć rząd związkowy. Taka sytuacja miała miejsce w Dolnej Austrii, Górnej Austrii, Salzburgu oraz Wiedniu.

Tabela 1. Wybory do lokalnych rządów

Źródło: Wybory do lokalnych władz, https://de.wikipedia.org/wiki/Freiheitliche_Partei_%C3%96sterreichs(23.11.2023)

W tabeli nr 2 zaprezentowano wyniki FPÖ w wyborach do Parlamentu Europejskiego. W latach 1996-2019 analizowane ugrupowanie najwyższe poparcie uzyskało w 1996. Wówczas na FPÖ oddano ponad milion głosów, co pozwoliło zdobyć tej partii 6 miejsc w PE. Należy również dodać, że FPÖ w każdych dotychczas organizowanych wyborach zdobywała co najmniej 1 mandat.

Tabela 2. Wybory do PE

Źródło: Wybory do PE, https://de.wikipedia.org/wiki/Freiheitliche_Partei_%C3%96sterreichs (23.11.2023).

W skandal polityczny, który w 2019 r. zmusił FPÖ do opuszczenia rządu, uwikłani byli Heinz-Christian Strache (lider) i Johann Gudenus – główny przedstawiciel partii ds. relacji z Rosją. Po usunięciu Strache`a i Gedenusa z władz partii, liderem został Herbert Kickl – ideowiec, który kreuje FPÖ na prawicową partię antysystemową.

Obecnie obowiązujący program FPÖ został opublikowany w 2011 r. W jego treści wskazano, że podstawowe znaczenie dla członków tego ugrupowania mają zagadnienia związane z bezpieczeństwem, pokojem i dobrobytem Austrii oraz jej obywateli. Podkreślano w nim funkcjonowanie Austrii w ramach niemieckojęzycznej wspólnoty kulturalnej i wolnej Europy Ojczyzn. Twórcy programu deklarują, że analizowana partia angażuje się w: umacnianie wolności jednostek i społeczeństw, działania na rzecz demokracji, rozwój praworządności, promowanie zasad gospodarki rynkowej i sprawiedliwości społecznej. FPÖ podkreśla prawo Austrii do samostanowienia oraz do zachowania i ochrony poglądów na funkcjonowanie społeczeństw, które wywodzą się z tradycji partii.

W sferze promowanej polityki liberalnej wskazano na dziesięć podstawowych założeń, którym ma hołdować partia:

wolność to najcenniejszy atut. Od Wiosny Ludów w 1848 roku naród austriacki miał się poświęcać na rzecz walki o wolność i bronić jej tam, gdzie jest to konieczne;
obowiązkiem Austriaków jest ochrona ojczyzny, tożsamości narodowej i autonomii, a także naturalnego źródła utrzymania;
wolność obywateli jest zapewniona i chroniona przez wolność i praworządność oraz prawdziwą wspólnotę solidarności;
rodzina w wizji FPÖ to związek mężczyzny i kobiety mających wspólne dzieci – rodzina jest naturalnym jądrem spajającym funkcjonujące społeczeństwo i która, przy solidarności pokoleń, stanowi podstawę zrównoważonego rozwoju;
FPÖ wspiera rozwój gospodarki rynkowej z odpowiedzialnością społeczną, ochroną własności prywatnej i dążeniem do sprawiedliwego podziału składek i świadczeń na rzecz ogółu społeczeństwa;
w sferze opieki zdrowotnej FPÖ dąży do zapewnienia obywatelom tego, co najlepsze w kwestii profilaktyki zdrowotnej oraz opieki lekarskiej i pielęgniarskiej;
Austria ma zrobić wszystko, co w jej mocy, aby chronić swoje terytorium i zachować neutralność oraz zapewniać swoim obywatelom ochronę i pomoc w przypadku zagrożenia lub niebezpieczeństwa;
rozwój społeczeństwa jest warunkowany przez wszechstronną edukację, wolność akademicką oraz niezależną sztukę i kulturę;
rolę Austrii w świecie musi kształtować odpowiedzialność humanitarna, samoświadomość i ochrona austriackich interesów;
polityka europejska i kontakty międzynarodowe mają się opierać na zasadzie narodów do samostanowienia.

Jak już zasygnalizowano podstawę programu analizowanej partii stanowi wolność. Wskazuje się, że godność człowieka zakorzeniona jest w jego wolności. Wolność w formie samostanowienia należy interpretować jako odpowiedzialność i niezgodne z takim podejściem jest stosowanie jakichkolwiek represji. Wolność i odpowiedzialność stanowią rdzeń rozwoju osobistego wspólnoty państwowej. Koncepcja wolności jest zakorzeniona w idealistycznym przekonaniu, że ludzie nie są skrępowani swoimi potrzebami materialnymi. Wolność jednostki jest ograniczona wolnością drugiego człowieka i obywatela. Wolność, godność ludzka i solidarność demokratyczna są podstawą liberalnego etosu partii oraz kreują postawy w następujących sferach:

ojczyzna, tożsamość i środowisko;

prawo i sprawiedliwość;

rodzina;

dobrobyt i stabilność społeczna;

zdrowie;

bezpieczeństwo;

edukacja, nauka, sztuka i kultura;

kosmopolityzm i autonomia;

Europa różnorodności.

Ojczyzna, tożsamość i środowisko to kolejne hasła programowe FPÖ. Podkreśla się, że badane ugrupowanie oddane jest ochronie ojczyzny, tożsamości narodowej i autonomii. Członkowie FPÖ są zobowiązani przez prawo narodu do samostanowienia do ochrony niepodległości i autonomii Austrii. Deklarują świadomość przywiązania do przodków i odpowiedzialności wobec następnych pokoleń. Z tego względu podkreślają znaczenie działań na rzecz zachowania ojczyzny dla przyszłych pokoleń.

FPÖ podkreśla, że większość Austriaków jest częścią niemieckiej społeczności narodowej, językowej i kulturalnej. Przedstawiciele takich nacji jak np. Chorwaci, Słoweńcy, czy Węgrzy to mniejszości historyczne, które w opinii FPÖ zarównowzbogacają historię Austrii, jak i stanowią integralną część państwa.

FPÖ zwraca uwagę na to, iż Austria nie jest krajem imigracji. Dlatego też członkowie tej partii opowiadają się za polityką społeczną skoncentrowaną na rdzennych Austriakach. Równocześnie FPÖ wskazuje, iż legalni imigranci, którzy są już zintegrowani, potrafią mówić po niemiecku oraz w pełni uznają wartości narodu austriackiego powinni otrzymywać prawo pobytu i obywatelstwo.

Analizowana partia uznaje podstawowe wartości tradycji chrześcijańskiej. Równocześnie postuluje rozdział Kościoła od państwa. W programie zaznaczono, iż FPÖ jest gotowa podjąć się obrony wartości europejskich i porządku liberalno-demokratycznego. Ugrupowanie to występuje przeciwko fanatyzmowi i ekstremizmowi oraz opowiada się za rozwojem kultury pokoju i wolności. FPÖ uważa, że swoboda praktyki religii w Austrii zakłada także wolność – chronioną przez prawo – niebycia narażonym na doktryny religijne.

Wolność obywateli jest zapewniona i chroniona poprzez wolność i praworządność, a także prawdziwą wspólnotę solidarności. FPÖ zależy na państwie odpowiedzialności społecznej, opartym na praworządności i pokojowego współistnienia. Ugrupowanie to deklaruje uznawanie demokracji i republikańskiej formy rządów, zasad konstytucyjnych, poszanowania życia i godności ludzkiej oraz podstawowych wolności liberalnych takich jak wolność słowa, wolność zgromadzeń i wolność prasy. Równocześnie zaznaczono, że partia ta angażuje się w budowanie demokracji bezpośredniej, w prawo do wolności, tajemnicy i bezpośredniej proporcjonalnej reprezentacji, a także do przepisów medialnych, które zapobiegają monopolom i manipulacji opinią publiczną.

FPÖ deklaruje, że Austria jest wspólnotą obywateli, którzy mają określone prawa i obowiązki. Prawa obywateli obejmują prawo do głosowania, prawo do godnej edukacji i prawo do wolności, prawo do pomocy ze strony społeczności w potrzebie. Obowiązki z kolei oznaczają solidarność współobywateli, opłacanie składek na utrzymanie funkcji publicznych i osobiste zobowiązanie do utrzymania bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Akceptowanie i wypełnianie zobowiązań międzynarodowych nie może działać na szkodę Austriaków.

Polityka społeczna w programie FPÖ ma na celu ochronę przed trudnościami, które mogą wyniknąć z wieku, niepełnosprawności, choroby, wypadku, bezrobocia lub zdarzenia losowego. Budownictwo socjalne ma na celu przede wszystkim zaspokajać potrzeby mieszkaniowe obywateli Austrii. FPÖ podkreśla równocześnie, że działania w sferze tego typu polityki wymagają skutecznych rozwiązań pozwalających chronić przed nadużyciami w zakresie opieki społecznej.

FPÖ w swoim programie wskazuje, iż dba o równość szans mężczyzn i kobiet, wzajemny szacunek i godziwe płace, niezależnie od płci. Ugrupowanie to zdecydowanie odrzuca preferencyjne traktowanie określonej płci w celu przezwyciężenia rzeczywistej „lub” postrzeganej dyskryminacji. Nierówności statystyczne spowodowane różnymi czynnikami nie mogą być wyrównane poprzez krzywdzenie poszczególnych osób. Z tego względu FPÖ krytycznie wypowiada się na temat wszelkich narzucanych kwot i parytetów płci.

Rodzina w wizji FPÖ to tkanka społeczna, którą cechuje odpowiedzialność partnerów i pokoleń za siebie nawzajem. To ona stanowi fundament społeczeństwa. Dziecko zamienia partnerstwo pomiędzy mężczyzną i kobietą w rodzinę. FPÖ to ugrupowanie zaangażowane w promowanie prymatu małżeństwa w tradycyjnym ujęciu, czyli związku mężczyzny i kobiety. FPÖ odrzuca odrębną instytucję prawną dla osób tej samej płci.

FPÖ w sferze polityki gospodarczej promuje rozwiązania gospodarki rynkowej równocześnie podkreślając istotność odpowiedzialności społecznej, ochrony własności prywatnej i sprawiedliwych podatków. Partia ta uważa, że godziwe płace i rozsądne opodatkowanie sprzyjają budowie dobrobytu Austrii. Niskie podatki i systemy zachęt mają, zdaniem członków analizowanego ugrupowania, kluczowe znaczenie w rozwoju przedsiębiorstw i rynku pracy. Mają one pierwszeństwo przed dotacjami i redystrybucją. FPÖ uważa, że młodym austriackim przedsiębiorcom należy przyznać pomoc na rozpoczęcie działalności i ulgi podatkowe.

W kwestiach dotyczących polityki zdrowotnej analizowana partia stoi na stanowisku, że prawo człowieka do życia, zdrowia i godności nie podlega względom utylitarnym. Dlatego też istnienie danej osoby nie może być nigdy kwestionowane ze względów ekonomicznych ani pozbawione godności w wyniku niewłaściwego stosowania leków, technologii genowej lub zaniedbania w następstwie choroby lub niepełnosprawności.

W odniesieniu do bezpieczeństwa FPÖ stwierdza, iż prawo i porządek to podstawowe wartości liberalnego etosu, które służą bezpieczeństwu Austriaków. Bezpieczeństwo jest postrzegane jako podstawowa potrzeba i istotny wymóg pozytywnego rozwoju ludzkości. Zapewnienie bezpieczeństwa wymaga umiejętności samoobrony. Dlatego też partia ta opowiada się za jak najlepszym wyszkoleniem i wyposażeniem organów policji i wojska.

W sferze polityki zagranicznej FPÖ opowiada się za podejściem, które koncentruje się na zabezpieczeniu suwerenności Austrii i celu, jakim jest ochrona wolności jej obywateli. Wszelka działania związane z dwustronną lub wielostronną współpracą zagraniczną muszą uwzględniać wspólne austriackie interesy.

Kończąc wątek podejścia FPÖ do polityki zagranicznej warto odnieść się do kwestii wojny na Ukrainie. W tym wymiarze FPÖ unika jednoznacznych stwierdzeń broniących rosyjskiej wojny agresywnej. Jednak posługuje się sformułowaniami, które kreują Austriaków na ofiary machinacji politycznych elit państw UE i USA. W optyce analizowanej partii podejmowane wobec Rosji decyzje polityczne są przedstawiane jako nieskuteczne i przynoszące efekt przeciwny do zamierzonego. Pojawiają się oskarżenia o przyczynienie się do eskalacji konfliktu. FPÖ oskarża UE o przyjęcie swojej polityki wobec Rosji bez zgody społeczeństw i obarcza winą tę organizację za rosnące ceny i pogarszający się poziom życia. Podejście to stanowi w ocenie badaczy przedmiotu rozwinięcie tradycyjnego eurosceptycyzmu FPÖ i antysystemowego stanowiska, które leży u podstaw programowych tej partii. FPÖ stara się jeszcze bardziej poszerzyć ten apel, podkreślając atrakcyjność Austrii, tradycyjną orientację polityki neutralności w konfliktach zbrojnych i odwoływanie się do korzyści płynące z bliskich relacji gospodarczych z Rosją.

Podsumowując należy stwierdzić, iż FPÖ to ugrupowanie, które koncentruje się na wyborcach o poglądach prawicowych. W przywoływanych treściach programowych można dostrzec wyraźne nawiązania do liberalizmu gospodarczego, a zarazem tradycjonalizmu w sferach dotyczących np. kwestii światopoglądowych. Cechą charakterystyczną dla tej partii jest silnie podkreślany eurosceptycyzm i niechęć do współpracy zagranicznej, która wiązałaby się z ograniczeniami suwerenności państwa austriackiego. Według FPÖ Austria jest najważniejsza i należy w działaniach na arenie międzynarodowej kierować się wyłącznie jej interesami.

Rafał Skórniewski

Bibliografia:

Andexinger M., Opposition im Nationalrat. Die FPÖ 1986 bis 1999, Frankfurt am Main 2009.
Belafi M., Der Erfolg der FPÖ: Österreichs Parteien- und Regierungssystem unter Druck, w: Zeitschrift für Politik, nr 3/2017.
FPÖ Anhaltender Regierungs-Verrat an der Bevölkerung macht Neuwahlen unumgänglich. https://www.fpoe.at/artikel/anhaltender-regierungs-verrat-an-der-bevoelkerung-macht-neuwahlen-unumgaenglich(2.12.2023).
Heinisch R., Hofmann D., The Case of the Austrian Radical Right and Russia During the War in Ukraine, Brussels 2023.
Helms L., Wineroither D.M., Die österreichische Demokratie im Vergleich, Vien 2012.
Luther K.R., Die Freiheitliche. Partei Österreichs (FPÖ) und das Bündnis Zukunft Österreichs (BZÖ), w: KEPRU nr 22/2005.
Mitten R., Jörg haider, the anti‐immigrant petition and immigration policy in Austria, w: Patterns of Prejudice, nr 28/1994.
Murphy A., The rise of the Austrian Freedom Party under Jörg Haider and Right Wing Populism in Austria 1986-2000. An historical and political study of Haider’s FPOwith a case-study giving a cultural perspective, Bradford 2013.
Party Programme of the Freedom Party of Austria (FPO), https://www.fpoe.at/parteiprogramm/parteiprogramm-englisch/(1.12.2023).
Paterek A., Między populizmem, niemieckim szowinizmem i austriackim patriotyzmem – Jorg Haider i FPÖ, w: Krakowskie Studia Międzynarodowe, nr 4/2011.
Regger Ch., Liberaler Nationalismus? Die FPÖ zwischen Liberalismus und Nationalismus 1949–1986, Graz 2021.
Tomasiewicz J., Nowa populistyczna prawica jako źródło zagrożenia terrorystycznego w Europie, w: Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, nr 9/2013.
Wodak R., Iedema R., Constructing boundaries without being seen: The case of Jorg Haider, politician, w: Revista Canaria de Estudios Ingleses, nr 49/2004.