Tysiące wiernych zgromadzonych na placu Świętego Piotra skandowało imię nowo wybranego papieża – Leon XIV – gdy pojawił się on na balkonie bazyliki w czwartek wieczorem.
Zaledwie półtorej godziny wcześniej z komina Kaplicy Sykstyńskiej uniósł się biały dym, sygnalizując wybór nowego przywódcy dla 1,4 miliarda katolików na całym świecie. Po dwóch dniach obrad konklawe, kardynałowie wybrali Roberta Prevosta, dotychczasowego prefekta Dykasterii ds. Biskupów, na nowego papieża.
Chwilę po ogłoszeniu wyboru zapadła cisza. Zgromadzeni oczekiwali pierwszych słów papieża, które mogły dać wgląd w kierunek jego pontyfikatu. Leon XIV rozpoczął od prostego przesłania: „Pokój z wami”. Powtórzył również słowa swojego poprzednika, papieża Franciszka: „Bóg nas kocha, Bóg kocha wszystkich, a zło nie zwycięży. Jesteśmy w rękach Boga”.
W przemówieniu dominowały wątki jedności, pokoju i budowania mostów. Papież wezwał wiernych do poszukiwania „rozbrojonego i rozbrajającego pokoju” poprzez dialog. Watykański rzecznik Matteo Bruni wyjaśnił, że słowo „pokój” – jedno z najczęściej powtarzanych w tym wystąpieniu – nawiązywało do pozdrowienia Jezusa po Zmartwychwstaniu.
Leon XIV wspomniał również o swojej przynależności do zakonu augustianów. W 2014 roku został mianowany biskupem Chiclayo w Peru przez Franciszka. W styczniu 2023 roku został arcybiskupem, a niedługo później otrzymał kapelusz kardynalski.
Nowy papież urodził się w Stanach Zjednoczonych w rodzinie o imigranckich korzeniach – jego dziadkowie pochodzili z Francji i Hiszpanii. Jak sam mówił w wywiadzie dla włoskiej telewizji Rai, wychował się w głęboko katolickiej rodzinie, mocno zaangażowanej w życie parafialne.
Choć urodzony w USA, Watykan określa go jako drugiego papieża pochodzącego z obu Ameryk – po Franciszku z Argentyny.
Jego rola w Ameryce Łacińskiej, zwłaszcza jako prefekta dykasterii odpowiedzialnej za wybór i nadzór nad biskupami, sprawiła, że był dobrze znany kolegium kardynalskiemu. W trakcie posługi w Peru nie uniknął wyzwań związanych ze skandalami nadużyć seksualnych w Kościele, choć jego diecezja zaprzecza, by był zaangażowany w jakiekolwiek tuszowanie.
Wybór imienia Leon interpretowany jest jako odniesienie do społecznego dziedzictwa papieża Leona XIII, znanego z zaangażowania w sprawy robotnicze i encyklikę Rerum Novarum. Ostatnim papieżem o tym imieniu był Leon XIII, którego pontyfikat przypadł na czas rewolucji przemysłowej i znaczących przemian społecznych.
Nie jest jeszcze jasne, jaki kierunek w kwestiach LGBT obierze Leon XIV. W przeszłości poparł deklarację Franciszka dotyczącą możliwości błogosławieństw dla par jednopłciowych i innych w tzw. „sytuacjach nieregularnych”, podkreślając jednocześnie konieczność dostosowania takich decyzji do lokalnych kontekstów.
Leon XIV kontynuował również inicjatywy ekologiczne rozpoczęte przez swojego poprzednika, apelując o „przejście od słów do czynów” i promując działania takie jak instalacja paneli słonecznych oraz wykorzystywanie pojazdów elektrycznych w Watykanie.
Wspierał też decyzję o dopuszczeniu kobiet do Dykasterii ds. Biskupów – po raz pierwszy w historii. Jak stwierdził w 2023 roku w rozmowie z Vatican News, ich udział „wzbogaca proces rozeznania”. W 2024 roku powiedział, że obecność kobiet „znacząco przyczynia się do wyboru najlepszych kandydatów do posługi biskupiej”. Zapytany o możliwość święceń kapłańskich kobiet, odpowiedział bardzo jasno.
– Wyświęcanie kobiet – a były kobiety, które określiły to wystarczająco ciekawie, “klerykalizacja kobiet” – niekoniecznie rozwiązuje problem, a może stworzyć nowy.
Mimo wszystko nawiązanie imieniem do poprzedniego Leona, jest zastanawiające. Papież Leon XIII, jeden z najbardziej wpływowych papieży przełomu XIX i XX wieku, pozostawił po sobie szereg kluczowych encyklik, które wyznaczyły kierunek myślenia Kościoła wobec nowoczesnych wyzwań społecznych, politycznych i filozoficznych. Jego nauczanie było odpowiedzią na dynamiczne przemiany społeczne oraz rozwój ideologii liberalnych, socjalistycznych i laickich. Najważniejsze z jego encyklik to:
Rerum Novarum (1891) – najbardziej znana i przełomowa, uznawana za fundament katolickiej nauki społecznej. Leon XIII stanął w obronie praw robotników, potępił zarówno nieludzkie warunki pracy w kapitalizmie, jak i utopijne idee socjalizmu. Uznawał prawo do własności prywatnej, jednocześnie podkreślając, że kapitał powinien służyć dobru wspólnemu, a nie wyłącznie zyskowi. Zachęcał do tworzenia związków zawodowych i budowania relacji między pracodawcą a pracownikiem na zasadzie sprawiedliwości i wzajemnego szacunku.
Aeterni Patris (1879) – encyklika filozoficzna, w której Leon XIII wezwał do powrotu do nauczania św. Tomasza z Akwinu. Filozofię tomistyczną przedstawił jako zgodną z wiarą i rozumem, zdolną do dialogu z nowoczesną myślą, a zarazem chroniącą Kościół przed błędami współczesnych nurtów.
Immortale Dei (1885) – encyklika poświęcona relacji Kościoła z państwem. Papież bronił prawa Kościoła do obecności w przestrzeni publicznej i sprzeciwiał się idei całkowitej laicyzacji życia społecznego. Uznawał autonomię władzy świeckiej, ale tylko o ile respektuje ona prawo moralne. Wzywał do harmonii między porządkiem religijnym a politycznym.
Libertas (1888) – encyklika analizująca pojęcie wolności. Leon XIII odrzucał wolność rozumianą jako absolutna samowola, niezależna od prawdy i moralności. Podkreślał, że prawdziwa wolność polega na możliwości wyboru dobra i życia zgodnego z prawem Bożym. Ostrzegał przed liberalizmem moralnym i relatywizmem, które prowadzą do chaosu społecznego.
Sapientiae Christianae (1890) – dokument wzywający katolików świeckich do aktywnego zaangażowania w życie społeczne i polityczne. Papież przypominał, że każdy wierzący ma obowiązek dawania świadectwa wiary także poza Kościołem, w pracy, rodzinie i przestrzeni publicznej. Przestrzegał przed biernością wobec antychrześcijańskich prądów społecznych.
Szczególne miejsce w dorobku Leona XIII zajmuje encyklika Humanum Genus (1884), poświęcona masonerii. Papież przedstawił ją jako jedno z największych zagrożeń dla Kościoła i porządku społecznego. Zidentyfikował masonerię jako spójną, międzynarodową siłę dążącą do zbudowania świata bez Boga – świeckiego, zlaicyzowanego, relatywistycznego. Leon XIII uważał, że ideologia masońska promuje subiektywizm moralny, odrzuca prawdy objawione i stawia człowieka ponad prawem Bożym. W encyklice pisał o celowym podważaniu autorytetu Kościoła, niszczeniu rodziny, propagowaniu edukacji oderwanej od religii oraz o szerzeniu idei równości, które w praktyce oznaczały walkę z porządkiem naturalnym i hierarchią.
Humanum Genus to nie tylko krytyka konkretnej organizacji, ale szeroka diagnoza duchowego kryzysu nowoczesnego świata. Leon XIII apelował o modlitwę, jedność katolików oraz umacnianie wiary jako odpowiedź na zagrożenia niesione przez ideologie, które chcą wyrugować Boga z życia społecznego. Wzywał biskupów do czujności i katechezy, a wiernych do unikania organizacji tajnych i sprzecznych z nauką Kościoła.
Wszystkie te encykliki łączy jedno: głęboka troska o prawdę, godność człowieka i obecność Kościoła w świecie, który coraz bardziej odsuwał się od jego nauczania. Leon XIII próbował nie tyle zatrzymać zmiany, co nadać im kierunek zgodny z Ewangelią.
