We Włoszech partia rządząca Bracia Włosi (Fratelli d’Italia) przedłożyła w parlamencie projekt ustawy zakładający zakaz noszenia burek i nikabów w przestrzeni publicznej. Propozycja wpisuje się w szerszy pakiet legislacyjny wymierzony w tzw. „separatyzm kulturowy”, który według autorów projektu stanowi zagrożenie dla spójności społecznej i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Ustawa ma objąć nie tylko ulice, ale również szkoły, uczelnie, urzędy, sklepy i inne miejsca dostępne publicznie. Osoby naruszające zakaz mogłyby zostać ukarane grzywną w wysokości od 300 do 3000 euro.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu, jego celem jest przeciwdziałanie radykalizacji religijnej oraz szerzeniu nienawiści motywowanej religijnie. Burka (całkowicie zakrywająca ciało i twarz kobiety, łącznie z oczami zasłoniętymi siatką) i nikab, który pozostawia widoczne tylko oczy, zostały wskazane jako symbole „izolacji kulturowej” i „utrwalania opresyjnych wzorców społecznych”.
Projekt ustawy nie ogranicza się jednak tylko do kwestii ubioru. Zakłada również wprowadzenie obowiązku ujawniania źródeł finansowania przez organizacje religijne, które nie mają podpisanych umów z państwem włoskim. W tym kontekście szczególnie istotny jest fakt, że żadna z islamskich organizacji działających we Włoszech nie posiada takiego formalnego statusu. W praktyce oznaczałoby to, że cała wspólnota muzułmańska zostałaby objęta nowym obowiązkiem, podczas gdy inne, uznane prawnie wyznania, byłyby z tego zwolnione. Projekt zakłada również zakaz przyjmowania finansowania od podmiotów, które w opinii państwa mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego.
Kolejnym elementem ustawy jest wprowadzenie przepisów penalizujących testy dziewictwa – praktykę, która w wielu kręgach została już dawno uznana za naruszającą godność i prawa kobiet. Dodatkowo zaostrzona miałaby zostać kara za przymusowe małżeństwa, poprzez dodanie przymusu religijnego jako okoliczności obciążającej. To część szerszego pakietu mającego na celu walkę z tzw. przestępstwami kulturowymi – kategorią, która nie istnieje w klasyfikacji prawnej, ale używana jest coraz częściej w debacie politycznej jako określenie dla działań sprzecznych z porządkiem prawnym, ale wynikających z przekonań religijnych czy tradycji kulturowych.
Rząd Giorgii Meloni posiada stabilną większość parlamentarną, co znacząco zwiększa szanse na przyjęcie projektu. Choć na ten moment nie ustalono jeszcze terminu debaty, wszystko wskazuje na to, że legislacja może zostać przegłosowana bez większych problemów, o ile nie pojawią się rozbieżności wewnątrz samej koalicji. Wcześniej Liga, koalicjant Braci Włoch, zgłosiła projekt ograniczający noszenie ubioru zasłaniającego twarz, jednak był on węższy zakresowo i obecnie analizowany jest na poziomie komisji parlamentarnej. Możliwe, że ostateczna wersja ustawy będzie wynikiem kompromisu między tymi dwoma inicjatywami.
We Włoszech temat zakrywania twarzy w przestrzeni publicznej nie jest nowy. Już w 1975 roku uchwalono ustawę zakazującą noszenia ubrań uniemożliwiających identyfikację osoby w przestrzeni publicznej, choć nigdy nie stosowano jej jednoznacznie wobec religijnego ubioru kobiet. W niektórych regionach, jak Lombardia, od 2015 roku obowiązuje zakaz wstępu do instytucji publicznych i szpitali z zakrytą twarzą. Proponowana ustawa miałaby charakter ogólnokrajowy i jednolity, co stanowiłoby istotne zaostrzenie dotychczasowej praktyki.
Europa już wcześniej mierzyła się z podobnymi kontrowersjami. Francja jako pierwsza wprowadziła całkowity zakaz noszenia burek w 2011 roku, a od tego czasu do podobnych regulacji dołączyły m.in. Austria, Belgia, Szwajcaria, Dania i Holandia. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekał wielokrotnie, że państwa mają prawo ograniczać noszenie ubrań zakrywających twarz w imię ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego i „wspólnego życia”. Jednocześnie jednak każdy taki zakaz musi być proporcjonalny i nie może prowadzić do dyskryminacji konkretnej grupy religijnej.
Włoski projekt wzbudził silne emocje w środowiskach obrońców praw człowieka oraz organizacjach muzułmańskich. Zarzuca się mu, że może prowadzić do marginalizacji kobiet wyznających islam, pogłębiać ich izolację oraz skutkować naruszeniami prawa do wolności religijnej i wyrażania tożsamości kulturowej. Krytycy twierdzą, że zakaz ten nie wpłynie realnie na zwalczanie radykalizmu, a raczej stanie się narzędziem piętnowania mniejszości. Z drugiej strony zwolennicy ustawy przekonują, że twarz to podstawowy element komunikacji międzyludzkiej, a zakrywanie jej w przestrzeni publicznej stoi w sprzeczności z zasadami społeczeństwa otwartego i równouprawnienia.
Nie można pominąć także kontekstu geopolitycznego i demograficznego. Włochy, podobnie jak inne kraje Europy Południowej, od lat doświadczają napływu imigrantów, w tym wielu z krajów muzułmańskich. Problem integracji tych społeczności staje się coraz bardziej widoczny w debacie publicznej. Partie prawicowe, takie jak Bracia Włosi, wykorzystują ten temat do mobilizacji swojego elektoratu, przedstawiając siebie jako obrońców tożsamości narodowej i porządku publicznego. Projekt ustawy wpisuje się więc także w logikę kampanii politycznej, budując silny przekaz o „odwzajemnionym szacunku” – czyli takim, który wymaga od imigrantów i mniejszości dostosowania się do zasad państwa przyjmującego.
Niektórzy komentatorzy zwracają uwagę, że regulacje uderzające w tak małą liczbowo grupę – kobiety noszące burki i nikaby – mają bardziej charakter symboliczny niż praktyczny. Według dostępnych danych liczba kobiet ubierających się w ten sposób we Włoszech jest znikoma. Pojawia się więc pytanie, czy warto podejmować ryzyko napięć społecznych i prawnych dla osiągnięcia efektu głównie wizerunkowego.
Równie ważne są potencjalne skutki prawne nowej legislacji. Włochy jako członek Unii Europejskiej i sygnatariusz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka będą musiały liczyć się z możliwością zaskarżenia ustawy przed trybunałami krajowymi i europejskimi. Jeśli przepisy zostaną uznane za dyskryminujące, może to prowadzić do ich unieważnienia lub konieczności nowelizacji. Pojawia się również pytanie, w jaki sposób nowe przepisy będą egzekwowane w praktyce – czy będą stosowane wybiórczo, czy konsekwentnie, i jak uniknąć ich instrumentalizacji przez służby porządkowe. Nowa ustawa, jeśli zostanie przyjęta, może zmienić nie tylko krajobraz prawny, ale również sposób, w jaki Włochy postrzegają rolę religii w przestrzeni publicznej. Debata nad burką przestała być tylko kwestią religijną. Stała się sprawdzianem dla europejskich wartości, granic wolności i definicji wspólnoty.
