W\u015br\u00f3d nielicznych lat naszego odnowionego bytu pa\u0144stwowego lata 1924\u201325 maj\u0105 swoj\u0105 specjaln\u0105 kart\u0119. W latach tych postawione zosta\u0142y podwaliny naszej samowystarczalno\u015bci skarbowej i gospodarczej, a to przez dokonanie reformy walutowej, rozwini\u0119cie systemu podatkowego osi\u0105gni\u0119cie r\u00f3wnowagi bud\u017cetowej, zaprowadzenie monopoli pa\u0144stwowych, rozwini\u0119cie systemu celnego i wprowadzenie w \u017cycie samowystarczalno\u015bci kolei. Pr\u00f3cz tego w latach tych osi\u0105gni\u0119to na kresach uspokojenie ferment\u00f3w antypa\u0144stwowych i rozpocz\u0119to polityk\u0119 regulowania praw j\u0119zykowych i innych, tycz\u0105cych si\u0119 mniejszo\u015bci narodowych.<\/p>\n\n\n\n
Ze stolic\u0105 Apostolsk\u0105 zawarto konkordat.<\/p>\n\n\n\n
Si\u0142a wojskowa obronna polska dosz\u0142a do znacznego rozwoju, a spok\u00f3j spo\u0142eczny nie by\u0142 zam\u0105cony w ci\u0105gu ca\u0142ego 1920 i 1925 r. \u017cadnemi wstrz\u0105sami.<\/p>\n\n\n\n
W drugiej po\u0142owie 1925 roku nast\u0105pi\u0142o zachwianie si\u0119 waluty i zaostrzenie kryzysu gospodarczego. Wywo\u0142a\u0142o to poczucie niepewno\u015bci co do wynik\u00f3w poprzednich usi\u0142owa\u0144. Ale dzi\u015b min\u0119\u0142o ju\u017c wi\u0119cej ni\u017c p\u00f3\u0142tora roku od czasu tego za\u0142amania i cieszymy si\u0119 z dodatnich rezultat\u00f3w zaprowadzonych i rozbudowanych poprzednio podstaw naszej pa\u0144stwowo\u015bci. W zakresie podatk\u00f3w szukamy ich ulepsze\u0144 \u2014 ale korzystamy z tego, \u017ce s\u0105 one wydajne. Bank Polski staje na coraz mocniejszych podstawach, a Bank Gospodarstwa Krajowego i Bank rolny staj\u0105 si\u0119 coraz wi\u0119ksz\u0105 pot\u0119g\u0105 finansow\u0105. Wszystkie dziedziny \u017cycia finansowego i skarbowego Polski funkcjonuj\u0105 dzi\u015b na zasadzie fundament\u00f3w po\u0142o\u017conych w epoce 1924\u201325 r. Stanowi\u0142a ona przeto lata wyj\u0105tkowego nat\u0119\u017cenia pracy u podstaw bytu pa\u0144stwowego w dziedzinie skarbu, waluty i stosunk\u00f3w gospodarczych, oraz epok\u0119 znacznego uspokojenia w zakresie stosunk\u00f3w politycznych i spo\u0142ecznych.<\/p>\n\n\n\n
Prze\u017cywany obecnie kryzys gospodarczy zaciemnia orjentowanie si\u0119 w celowo\u015bci i konieczno\u015bci pracy pa\u0144stwowej w tej dziedzinie, jaka w latach 1924\u201325 by\u0142a przeprowadzona. Ale na zadania i prace naszej m\u0142odej pa\u0144stwowo\u015bci patrze\u0107 winni\u015bmy przez pryzmat szerokich widnokr\u0119g\u00f3w dziejowych, by m\u00f3c nabra\u0107 w\u0142a\u015bciwej orjentacji.<\/p>\n\n\n\n
Wiemy dobrze jak w dawnej Polsce trudnem by\u0142o zadaniem stworzenie si\u0142y Skarbu i zaprowadzenie wydajnych \u017ar\u00f3de\u0142 rozwoju \u017cycia gospodarczego. Wiemy jak trudno by\u0142o o atmosfer\u0119 spokojnego skupienia si\u0142 tw\u00f3rczych narodu w dziedzinie \u017cycia politycznego.<\/p>\n\n\n\n
Wiemy jak dla wszystkich kraj\u00f3w po wojnie zadanie d\u017awigania si\u0119 o w\u0142asnych si\u0142ach wymaga d\u0142ugich i cierpliwych wysi\u0142k\u00f3w. Nie mo\u017cemy przeto mierzy\u0107 tego, co si\u0119 u nas dzia\u0142o w niedalekiej przesz\u0142o\u015bci tem, co nast\u0105pi\u0142o w najbli\u017cszem po tem nast\u0119pstwie. \u2014 Okresy kryzys\u00f3w to okresy pr\u00f3by. Ci\u0119\u017cki nawet kryzys nie powinien by\u0107 rozwa\u017cany jako za\u0142amanie si\u0119, je\u017celi organizm pa\u0144stwowy i spo\u0142eczny chce \u017cy\u0107 i ze swych praw i d\u0105\u017ce\u0144 nie rezygnuje. Okresy wysi\u0142k\u00f3w to okresy poznawania w\u0142asnych si\u0142, kt\u00f3rych za stracone nigdy uwa\u017ca\u0107 nie nale\u017cy, je\u017celi s\u0142u\u017cy\u0142y one do celowej walki. Z przebiegu tych walk nale\u017cy zawsze wyci\u0105ga\u0107 wnioski, wzbogacaj\u0105ce nas do\u015bwiadczeniem, cho\u0107by nie zawsze ko\u0144czy\u0142y si\u0119 one zwyci\u0119sko.<\/p>\n\n\n\n
A \u017ce wysi\u0142ki z lat 1924\u201325 by\u0142y celowe, dowodzi tego fakt, i\u017c zdobycze ich trwaj\u0105 niewzruszenie pomimo up\u0142ywu czasu oraz zmiany ludzi i kierunk\u00f3w, stoj\u0105cych na czele spraw pa\u0144stwowych, a bol\u0105czki, kt\u00f3re w ko\u0144cu tej epoki si\u0119 ujawni\u0142y, stopniowo mijaj\u0105, ulegaj\u0105c koniecznemu cho\u0107 powolnemu os\u0142abianiu swego nat\u0119\u017cenia.<\/p>\n\n\n\n
Wysi\u0142ki, kt\u00f3re zosta\u0142y w latach 1924\u201325 dokonane, to zbiorowa praca i zas\u0142uga ca\u0142ego naszego narodu. Nale\u017ca\u0142oby przeto uwidoczni\u0107 to w osobnym dziele, ujmuj\u0105cym zarys tej pracy z przedstawieniem najbardziej wszechstronnem wszystkich sk\u0142adowych jej czynnik\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
W\u015br\u00f3d tej zbiorowej pracy przypad\u0142o w udziale mojej osobie k\u0142a\u015b\u0107 na szal\u0119 przebiegu spraw w\u0142asn\u0105 my\u015bl i wol\u0119. Sta\u0142o si\u0119 to tak z konieczno\u015bci biegu wypadk\u00f3w. Tej konieczno\u015bci si\u0119 podda\u0142em, nie uchylaj\u0105c si\u0119 od \u017cadnej najtrudniejszej decyzji i bior\u0105c na siebie ca\u0142y ci\u0119\u017car odpowiedzialno\u015bci. Gdy ci\u0119\u017car ten przer\u00f3s\u0142 ju\u017c moje si\u0142y, w\u00f3wczas ust\u0105pi\u0142em.<\/p>\n\n\n\n
Wyja\u015bnienie mojej dzia\u0142alno\u015bci pa\u0144stwowej w latach 1924\u201325 to powa\u017cny przyczynek po dziej\u00f3w tych dw\u00f3ch lat. Robi\u0119 to pod postaci\u0105 wspomnie\u0144 moich o tych dziejach. Pragn\u0119 z tych wspomnie\u0144 wydoby\u0107 jaknajwi\u0119cej pierwiastku do\u015bwiadczenia na u\u017cytek czas\u00f3w dzisiejszych i p\u00f3\u017aniejszych, gdy\u017c we wspomnieniach moich chcia\u0142bym widzie\u0107 nie tyle o\u015bwietlenie tych dziej\u00f3w, co dalszy ci\u0105g s\u0142u\u017cby pi\u00f3rem tej samej sprawie, kt\u00f3rej si\u0119 w\u00f3wczas jako cz\u0142owiek czynu odda\u0142em.<\/p>\n\n\n\n
Rozdzia\u0142 I<\/strong><\/p>\n\n\n\n Przed obj\u0119ciem Skarbu w roku 1923<\/p>\n\n\n\n Zagadnienie, jak zabezpieczy\u0107 Polsce warunki bytu, w kt\u00f3rych by ona nie czu\u0142a si\u0119 zale\u017cn\u0105 od zaborc\u00f3w w swoich codziennych i masowych objawach \u017cycia natury ekonomicznej i spo\u0142ecznej, stanowi\u0142o naczeln\u0105 trosk\u0119 tych wszystkich, kt\u00f3rzy faktowi zabor\u00f3w poddawa\u0107 si\u0119 nie my\u015bleli i szukali innych ni\u017c ruchy zbrojne dr\u00f3g wyj\u015bcia z narzuconej nam sytuacji politycznej.<\/p>\n\n\n\n Stan\u0105\u0107 wy\u017cej od Rosji co do kultury gospodarczej i spo\u0142ecznej szerokich mas ludno\u015bci oto zdawa\u0142 si\u0119 by\u0107 ten \u015brodek, kt\u00f3ry by mia\u0142 doprowadzi\u0107 do pokojowego odpadni\u0119cia najwi\u0119kszego z naszych zabor\u00f3w od Rosji.<\/p>\n\n\n\n Wykaza\u0107, \u017ce si\u0142y nasze w\u0142asne by\u0142y wystarczaj\u0105ce, by m\u00f3dz si\u0119 od zaborc\u00f3w oderwa\u0107 i doj\u015b\u0107 znacznie wy\u017cej w swym rozwoju ni\u017c pod ich uciskiem, to by\u0142 cel studj\u00f3w, zbierania materja\u0142\u00f3w i o\u015bwietlania ich w publicystyce i pracy naukowej.<\/p>\n\n\n\n W czasie pos\u0142owania mego w Dumie w Petersburgu w latach 1906\u20131912 po\u015bwi\u0119ci\u0142em si\u0119 studjom nad wykazaniem w jakiej mierze Skarb Rosyjski eksploatowa\u0142 si\u0142y finansowe Polski i czerpa\u0142 z niej korzy\u015bci dla Rosji oraz rozwin\u0105\u0142em prac\u0119 w zakresie stopniowego uwalniania Polski z pod ucisku tej eksploatacji i zdobywania naszej w\u0142asnej si\u0142y rozwojowej, niezale\u017cnej od Rosji.<\/p>\n\n\n\n W szczeg\u00f3lno\u015bci wykaza\u0142em, \u017ce Skarb Rosyjski ci\u0105gn\u0105\u0142 znaczne korzy\u015bci z zaboru rosyjskiego, upo\u015bledzaj\u0105c go w zakresie wydatk\u00f3w po\u017cytecznych dla kraju, a przeci\u0105\u017caj\u0105c podatkami wielokrotnie w stosunku do Rosji, zar\u00f3wno w dziedzinie nieruchomo\u015bci miejskich jak i gruntowych.<\/p>\n\n\n\n Dowodzi\u0142em, \u017ce rz\u0105d rosyjski nie tylko nie by\u0142 dobroczy\u0144c\u0105 swoim kosztem w\u0142o\u015bcian naszych, co stanowi\u0142o dogmat, na kt\u00f3rym opiera\u0142a w\u0142adza rosyjska ca\u0142y sw\u00f3j wp\u0142yw i powag\u0119 w\u015br\u00f3d ludu, ale \u017ce na uw\u0142aszczeniu w\u0142o\u015bcian w Polsce rz\u0105d zaborczy na czysto zarobi\u0142. Za g\u0142oszenie tej tezy zosta\u0142em skazany na wi\u0119zienie. R\u00f3wnie\u017c wykaza\u0142em, \u017ce rz\u0105d rosyjski zarobi\u0142 na wydawaniu uposa\u017cenia duchowie\u0144stwu katolickiemu w zamian za pobrane maj\u0105tki duchowne, daj\u0105c mniej ni\u017c zabra\u0142. Temu programowi studj\u00f3w nad rozrachunkiem finansowym Polski z Rosj\u0105 po\u015bwi\u0119ci\u0142o si\u0119 w zaborze rosyjskim pr\u00f3cz mnie kilka jeszcze os\u00f3b, a r\u00f3wnie\u017c studja takie prowadzone by\u0142y w innych dzielnicach odno\u015bnie do innych pa\u0144stw zaborczych.<\/p>\n\n\n\n Ideja, \u017ce Polska winna si\u0119 sta\u0107 samodzielnym o\u015brodkiem finansowym i gospodarczym, stawa\u0142a si\u0119 coraz bardziej wyra\u017anym programem w miar\u0119, jak wypadki wskazywa\u0142y na to, \u017ce uk\u0142ad polityczny \u015bwiata mo\u017ce ulec bardzo daleko id\u0105cym zmianom, kt\u00f3re Polsk\u0119 mog\u0105 powo\u0142a\u0107 do \u017cycia. Po uko\u0144czeniu pos\u0142owania w Dumie w ci\u0105gu dw\u00f3ch ostatnich lat przed wojn\u0105 po\u015bwi\u0119ci\u0142em si\u0119 w Biurze Pracy Spo\u0142ecznej dalszym studjom nad zagadnieniem wyrobienia samodzielno\u015bci finansowo-gospodarczej ziem Polskich. W tym duchu wydawa\u0142em w latach 1913\u20131915\u00a0Rocznik Statystyczny Kr\u00f3lestwa Polskiego<\/em>. W wydawnictwie tem, obok danych \u017ar\u00f3d\u0142owych zebranych dla Kr\u00f3lestwa Polskiego, znajdowa\u0142y si\u0119 dane dla innych zabor\u00f3w i kraj\u00f3w i z zestawie\u0144 tych widoczn\u0105 by\u0142a zdolno\u015b\u0107 Polski do stania si\u0119 samodzielnym o\u015brodkiem \u017cycia pa\u0144stwowego.<\/p>\n\n\n\n Gdy tylko wielka wojna si\u0119 rozpocz\u0119\u0142a natychmiast odda\u0142em si\u0119 ca\u0142kowicie temu, by kraj opuszczony przez w\u0142adze zaborcze organizowa\u0107 pod egid\u0105 komitet\u00f3w obywatelskich, kt\u00f3re stawa\u0142y si\u0119 pierwszemi zawi\u0105zkami realnemi pa\u0144stwowej organizacji naszej. Centralny Komitet Obywatelski, kt\u00f3ry zorganizowa\u0142em i prowadzi\u0142em, doprowadzony zosta\u0142 przez w\u0142adze okupacyjne niemieckie do likwidacji, pomimo wielkiej pomocy, jak\u0105 wy\u015bwiadcza\u0142 ludno\u015bci; rozwin\u0105\u0142 on natomiast w\u015br\u00f3d wygna\u0144c\u00f3w polskich w Rosji tak szeroko zakrojon\u0105 opiek\u0119 spo\u0142eczn\u0105, kulturaln\u0105 i ekonomiczn\u0105, i\u017c zdo\u0142a\u0142 ca\u0142kowicie odgrodzi\u0107 liczne rzesze wygna\u0144cze od otoczenia, skupi\u0107 je i przygotowa\u0107 do powrotu do kraju, chroni\u0105c je skutecznie od wp\u0142ywu destrukcyjnych czynnik\u00f3w obcych.<\/p>\n\n\n\n Gdy w 1917 r. Polska jako pa\u0144stwo sta\u0142a si\u0119 faktem realnym, zaj\u0105\u0142em si\u0119, b\u0119d\u0105c w\u00f3wczas w Rosji na czele organizacyj polskich wygna\u0144czych, tem, by przygotowa\u0107 materja\u0142y, kt\u00f3re mia\u0142y pos\u0142u\u017cy\u0107 do tego, by Polska wysz\u0142a z rozrachunku swego z pa\u0144stwami zaborczemi obronn\u0105 r\u0119k\u0105 i by Rosja nie mog\u0142a Polski obarczy\u0107 ci\u0119\u017carami finansowemi, kt\u00f3re by mog\u0142y jej rozw\u00f3j sparali\u017cowa\u0107.<\/p>\n\n\n\n W tym celu wszed\u0142em jako cz\u0142onek do \u201ePolskiej komisji likwidacyjnej\u201d, kt\u00f3r\u0105 utworzy\u0142 rz\u0105d Kiere\u0144skiego po uznaniu zasady niepodleg\u0142o\u015bci Polski i kt\u00f3rej przewodnictwo powierzy\u0142 Lednickiemu. Gdy, z powod\u00f3w niemo\u017cno\u015bci uzgodnienia mego pogl\u0105du na sprawy natury zasadniczej z przewodnicz\u0105cym tej plac\u00f3wki, wyst\u0105pi\u0142em z niej, skoncentrowa\u0142em prace przygotowawcze dla rozrachunku z Rosj\u0105 w organie przez Centralny Komitet Obywatelski wydawanym:\u00a0Materja\u0142y i studja w sprawach odbudowy Pa\u0144stwa Polskiego<\/em>. Wtedy to w\u015br\u00f3d wsp\u00f3\u0142pracownik\u00f3w tego wydawnictwa wyr\u00f3\u017cni\u0142 si\u0119 Pan Stanis\u0142aw Kauzik, kt\u00f3ry sta\u0142 si\u0119 nast\u0119pnie moim najbli\u017cszym wsp\u00f3\u0142pracownikiem na polu og\u00f3lno pa\u0144stwowej dzia\u0142alno\u015bci. Najbli\u017cszym za\u015b moim \u00f3wczesnym towarzyszem pracy zar\u00f3wno w \u201ePolskiej Komisji Likwidacyjnej\u201d jak i przy wydawaniu\u00a0Materja\u0142\u00f3w<\/em>\u00a0by\u0142 Pan Jan Mrozowski, obecny przedstawiciel Polski w Komisji Odszkodowa\u0144 w Pary\u017cu.<\/p>\n\n\n\n Przej\u0119ty spraw\u0105, by nowopowstaj\u0105ce pa\u0144stwo polskie ochroni\u0107 od ci\u0119\u017car\u00f3w finansowych, kt\u00f3re mog\u0142y je przygnie\u015b\u0107 zaraz w pierwszych pocz\u0105tkach jego bytu, zgodzi\u0142em si\u0119 po przyje\u017adzie do Warszawy na wiosn\u0119 1918 r. zosta\u0107 z ramienia \u00f3wczesnego rz\u0105du polskiego w Warszawie przewodnicz\u0105cym komisji maj\u0105cej u\u0142o\u017cy\u0107 stosunki handlowe Polski do Niemiec. Zamiast tego jednak zosta\u0142em osadzony w Modlinie. Po wyj\u015bciu z tamt\u0105d, gdy ju\u017c w\u0142adz okupacyjnych nie by\u0142o, pierwsz\u0105 trosk\u0105 moj\u0105 (nie licz\u0105c kilkunastodniowego urz\u0119dowania w Gabinecie \u015awie\u017cy\u0144skiego) by\u0142o powo\u0142a\u0107 do \u017cycia polski organ pa\u0144stwowy, kt\u00f3ry by sprawom rozrachunku z obecnemi pa\u0144stwami by\u0142 po\u015bwi\u0119cony. W tym celu utworzony zosta\u0142 \u201eG\u0142\u00f3wny Urz\u0105d Likwidacyjny\u201d, oddany pod moje kierownictwo. Jednocze\u015bnie wys\u0142any zosta\u0142em do Pary\u017ca na Konferencj\u0119 Pokojow\u0105 dla dopilnowania naszych spraw ekonomicznych przy zawarciu pokoju Wersalskiego. \u2014 Zadanie by\u0142o nadzwyczaj trudne. Zwyci\u0119zcami by\u0142y wielkie mocarstwa, kt\u00f3re ponios\u0142y wielkie straty i koszta na wojn\u0119 i domaga\u0142y si\u0119 by otrzyma\u0107 za to odszkodowanie od zwyci\u0119\u017conych. Co za\u015b do nowych pa\u0144stw, kt\u00f3re same wojny nie prowadzi\u0142y, wielkie mocarstwa sta\u0142y na tym gruncie, \u017ce powinny ponie\u015b\u0107 cz\u0119\u015b\u0107 koszt\u00f3w wielkiej wojny, kt\u00f3ra przynios\u0142a im uwolnienie od zaborc\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Traktat pokojowy uk\u0142adany by\u0142 przez wielkie mocarstwa i Polska bezpo\u015bredniego wp\u0142ywu wywiera\u0107 nie mog\u0142a. Du\u017co zatem klauzul finansowych nie zosta\u0142o tak zredagowanych, jak to by\u0142o nam potrzebne. \u2014 Ale nie mniej zdo\u0142ali\u015bmy obroni\u0107 si\u0119 przed gro\u017c\u0105cemi nam niebezpiecze\u0144stwami do tego stopnia, \u017ce do dzi\u015b dnia Pa\u0144stwo nasze obarczone jest z tytu\u0142u traktatu stosunkowo nieznacznemi ci\u0119\u017carami finansowemi zar\u00f3wno z racji dawnego stanu zad\u0142u\u017cenia pa\u0144stw zaborczych, jak i z racji powstania na nowo na skutek kosztownej wojny. Jest to nadzwyczaj wa\u017cna okoliczno\u015b\u0107 dodatnia dla realizacji idei si\u0142y i samodzielno\u015bci finansowej Polski.<\/p>\n\n\n\n Z racji zniszcze\u0144 dokonanych przez Niemcy i Austrj\u0119 na ziemiach Polski nale\u017ce\u0107 si\u0119 by\u0142y powinny Polsce powa\u017cne odszkodowania. Ale przypada\u0107 one mia\u0142y tym pa\u0144stwom, kt\u00f3re prowadzi\u0142y wojn\u0119 z Niemcami i Austrj\u0105. Tak m\u00f3wi\u0142 tekst Traktatu w swoich sformu\u0142owaniach og\u00f3lnych, na kt\u00f3re Polska \u017cadnego wp\u0142ywu wywiera\u0107 nie mog\u0142a, bo nie by\u0142a do tego dopuszczona. Nale\u017ca\u0142o przeto ponie\u015b\u0107 dopiero nast\u0119pnie du\u017ce wysi\u0142ki by udowodni\u0107, \u017ce Polska bra\u0142a udzia\u0142 w wojnie przeciwko Niemcom i Austrji, by mog\u0142y nam by\u0107 przyznane jakiekolwiek prawa do odszkodowa\u0144. Oczywi\u015bcie, \u017ce prawa te nie mog\u0142y si\u0119 odnosi\u0107 do zniszcze\u0144 dokonanych przez Rosj\u0119, a tylko przez Niemcy i Austrj\u0119, jako zwyci\u0119\u017conych.<\/p>\n\n\n\n O ile sprawa nale\u017cnych nam odszkodowa\u0144 ju\u017c sama w sobie przedstawia\u0142a wiele trudno\u015bci, to gorzej przedstawia\u0142a si\u0119 sprawa, jak unikn\u0105\u0107 ci\u0119\u017car\u00f3w, kt\u00f3re na nas w\u0142o\u017cy\u0107 chciano. Najpierw wysuwano tez\u0119, \u017ce koszty wojny powinny by\u0107 roz\u0142o\u017cone r\u00f3wnomiernie na wszystkie pa\u0144stwa, kt\u00f3re z wojny wyci\u0105gn\u0119\u0142y korzy\u015bci. Na szcz\u0119\u015bcie dla nas teza ta nie utrzyma\u0142a si\u0119. Ale wtedy Anglja przeforsowa\u0142a tez\u0119, \u017ce nowo powsta\u0142e pa\u0144stwa winne s\u0105 p\u0142aci\u0107 do funduszu odszkodowa\u0144 warto\u015b\u0107 wszystkich w\u0142asno\u015bci rz\u0105dowych, znajduj\u0105cych si\u0119 na ich terytorjach, dawniej do pa\u0144stw zwyci\u0119\u017conych nale\u017c\u0105cych, to jest warto\u015b\u0107 wszystkich linij kolejowych, budynk\u00f3w i wszelkiej w\u0142asno\u015bci pa\u0144stwowej. Teza ta by\u0142a dla wszystkich nowych pa\u0144stw fataln\u0105. Nie mog\u0105c tej tezy obali\u0107 bo by\u0142a ona jak gdyby wynikiem zrzeczenia si\u0119 przez g\u0142\u00f3wne mocarstwa idei rozk\u0142adu na nowe pa\u0144stwa koszt\u00f3w samej wojny, co by\u0142oby jeszcze gorsze, zdo\u0142a\u0142em uczyni\u0107 w tej tezie powa\u017cny wy\u0142om wykazuj\u0105c, \u017ce Polska nie mo\u017ce p\u0142aci\u0107 za to, co jej pa\u0144stwa zaborcze same zabra\u0142y. W my\u015bl tej mojej tezy, kt\u00f3ra zosta\u0142a uznana za s\u0142uszn\u0105, Polska zosta\u0142a zwolniona z obowi\u0105zku obrachowania si\u0119 za lasy, kt\u00f3re stanowi\u0142y dawniej w\u0142asno\u015b\u0107 Rzeczypospolitej. Gdy te zasady zosta\u0142y przyj\u0119te, pozosta\u0142a najtrudniejsza sprawa, mianowicie przeprowadzenie idei kompensaty, t. j. \u017ce Polska nic p\u0142aci\u0107 do og\u00f3lnego funduszu odszkodowa\u0144 nie powinna, o ile nie zostanie jej przyznany udzia\u0142 w tym funduszu z racji zniszcze\u0144 wojennych na jej terenie. Doprowadzenie do uznania tej idei, kt\u00f3r\u0105 postawi\u0142em, jest zas\u0142ug\u0105 mego wsp\u00f3\u0142pracownika przedstawiciela Polski \u2014 w Komisji Odszkodowa\u0144 p. Mrozowskiego oraz ca\u0142ego zespo\u0142u Urz\u0119du Likwidacyjnego. Sta\u0142o si\u0119 to ju\u017c w par\u0119 lat p\u00f3\u017aniej i wymaga\u0142o systematycznej czujnej pracy w my\u015bl zg\u00f3ry postawionych za\u0142o\u017ce\u0144.<\/p>\n\n\n\n O ile w rozrachunku z Niemcami mieli\u015bmy \u0142atwiejsz\u0105 sytuacj\u0119, dzi\u0119ki \u015bwiadomo\u015bci og\u00f3lnej, \u017ce Niemcy w stosunku do ca\u0142ego \u015bwiata by\u0142y wielkimi winowajcami, to z Austrj\u0105 trudniejsza by\u0142a sprawa. Male\u0144k\u0105 wsp\u00f3\u0142czesn\u0105 Austrj\u0119 nie spos\u00f3b by\u0142o obarcza\u0107 wszystkiemi zobowi\u0105zaniami, jakie na dawnej Austrji le\u017ca\u0142y. Dlatego te\u017c cz\u0119\u015b\u0107 tych zobowi\u0105za\u0144 spa\u015b\u0107 musia\u0142a na pa\u0144stwa sukcesyjne, od kt\u00f3rych za\u017c\u0105dano pr\u00f3cz udzia\u0142u w d\u0142ugach zagranicznych Austrji jeszcze udzia\u0142u w osobnym funduszu, nazwanym funduszem uzyskania wolno\u015bci. Na Polsk\u0119 z tego tytu\u0142u jednak niezbyt wielkie spad\u0142y ci\u0119\u017cary, dzi\u0119ki kluczowi repartycyjnemu, co do kt\u00f3rego starali\u015bmy si\u0119, by by\u0142 mo\u017cliwie dla nas najl\u017cejszym.<\/p>\n\n\n\n Pozosta\u0142 rozrachunek z Rosj\u0105. W tej sprawie wielkie mocarstwa sprzymierzone zredagowa\u0142y, zupe\u0142nie poza delegacj\u0105 polsk\u0105, artyku\u0142 nak\u0142adaj\u0105cy na nas obowi\u0105zek proporcjonalnego przej\u0119cia na nas cz\u0119\u015bci ci\u0119\u017car\u00f3w dawnego Cesarstwa. Tekst odno\u015bny pokazany zosta\u0142 naszemu g\u0142\u00f3wnemu delegatowi (Paderewskiemu) na godzin\u0119 przed terminem podpisania samego traktatu Wersalskiego. Rozumie si\u0119, \u017ce rzecz\u0105 niemo\u017cliw\u0105 by\u0142o nie podpisywanie traktatu samego z tego powodu. Zastrze\u017cenia ustne zosta\u0142y porobione, gdy\u017c o pi\u015bmiennych mowy by\u0107 nie mog\u0142o. Zawis\u0142a nad nami ci\u0119\u017cka ewentualno\u015b\u0107. Ale i t\u0119 zmor\u0119 uda\u0142o si\u0119 rozpr\u00f3szy\u0107, gdy\u017c w Traktacie Ryskim Polska zastrzeg\u0142a sobie, \u017ce w razie, gdyby dosz\u0142o do rozrachunku mi\u0119dzy Rosj\u0105, a pa\u0144stwami, kt\u00f3re by\u0142y jej wierzycielami, Rosja bierze na siebie wszystkie ci\u0119\u017cary jakie by mog\u0142y przypada\u0107 z tytu\u0142u odej\u015bcia od niej ziem Polskich. Pertraktacje w tej mierze przeprowadzi\u0142 w Rydze skutecznie pan Stanis\u0142aw Kauzik.<\/p>\n\n\n\n Wszystkie powy\u017csze rozrachunki mia\u0142y dla dalszych los\u00f3w naszej finansowej niezale\u017cno\u015bci pierwszorz\u0119dne znaczenie i dlatego o nich nieco obszerniej si\u0119 rozpisa\u0142em, by wykaza\u0107 jak trudne i donios\u0142e zadania spocz\u0119\u0142y na G\u0142\u00f3wnym Urz\u0119dzie likwidacyjnym, powo\u0142anym w tym celu do \u017cycia. Urz\u0105d ten dobrze spe\u0142ni\u0142 swoje zadanie z najlepszym dla Polski wynikiem. Wyszli\u015bmy z tych wszystkich trudno\u015bci bez tych ci\u0119\u017car\u00f3w, kt\u00f3re nam grozi\u0142y, a nawet z pewnemi, cho\u0107 niedostatecznemi, odszkodowaniami w naturze ze strony Niemiec.<\/p>\n\n\n\n Podczas, gdy b\u0119d\u0105c w r. 1919 w Pary\u017cu robi\u0142em wysi\u0142ki, by ochroni\u0107 skutecznie nasz byt pa\u0144stwowy od finansowych ci\u0119\u017car\u00f3w, gro\u017c\u0105cych nam z tytu\u0142u rozrachunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych, jednocze\u015bnie w kraju Ministrowie Skarbu Englich, Karpi\u0144ski, Bili\u0144ski jeden po drugim k\u0142adli podwaliny pod nasze finanse publiczne. G\u0142\u00f3wn\u0105 ich trosk\u0105 by\u0142o to, by Polska mia\u0142a mocn\u0105 walut\u0119, co przedstawia\u0142o nadzwyczaj wielkie trudno\u015bci.<\/p>\n\n\n\n Przyszed\u0142szy na ministra Skarbu po Bili\u0144skim zabra\u0142em si\u0119 przedewszystkiem do zunifikowania waluty i zaprowadzenia powszechnego marki polskiej, co spowodowa\u0142o du\u017ce niezadowolenie z jednej strony w Ma\u0142opolsce, z drugiej w b. zaborze rosyjskim. Ludno\u015b\u0107 w Ma\u0142opolsce dopomina\u0142a si\u0119 relacji dla wykupu koron korzystniejszej ni\u017c ta, kt\u00f3ra wyp\u0142ywa\u0142a z istniej\u0105cych stosunk\u00f3w. Opar\u0142em si\u0119 temu w imi\u0119 og\u00f3lno pa\u0144stwowych wzgl\u0119d\u00f3w. Sejm mnie popar\u0142, ale pos\u0142owie z Ma\u0142opolski byli temu przeciwni i ten m\u00f3j krok na d\u0142ugo zostawi\u0142 \u015blady animozji przeciwko mnie. Pos\u0142owie z innych dzielnic bardzo wyra\u017anie i silnie popierali mnie w tej sprawie, w kt\u00f3rej wypad\u0142o mnie narazi\u0107 si\u0119 wielu wp\u0142ywowym czynnikom przez poprowadzenie kampanji w imi\u0119 przewagi interes\u00f3w og\u00f3lnych nad partykularnemi.<\/p>\n\n\n\n Poniewa\u017c unifikacja walutowa by\u0142a konieczno\u015bci\u0105 pa\u0144stwow\u0105, musia\u0142em ustali\u0107 prawnie relacj\u0119 marek niemieckich do polskich oraz rubli do marek polskich. Ustalenie tych relacyj inne, ni\u017c te, kt\u00f3re mia\u0142y miejsce, by\u0142o to niemo\u017cliwe. Gdy za rubla ustanowion\u0105 zosta\u0142a relacja 2.16 by\u0142o to zupe\u0142nie s\u0142uszne. Gdyby to nie by\u0142o zrobione, d\u0142u\u017cnicy byli by sp\u0142acali wierzycieli rublami papierowemi tak samo, jak sp\u0142acali ich p\u00f3\u017aniej markami papierowemi. Wierzyciele nic by nie zarobili, gdyby nie by\u0142o ustanowionej relacji mi\u0119dzy zobowi\u0105zaniami rublowemi i markami. Nieszcz\u0119\u015bciem wierzycieli nie by\u0142a ta relacja, a tylko spadek marki. Wszystkie te relacje, kt\u00f3re zaprowadzi\u0142em w 1920 roku by\u0142y zwyk\u0142emi konieczno\u015bciami, bez kt\u00f3rych nie mo\u017cna by\u0142o my\u015ble\u0107 wcale o tem, by Polska sta\u0142a si\u0119 Pa\u0144stwem zorganizowanem i uporz\u0105dkowanem. Co innego stanowi ta okoliczno\u015b\u0107, \u017ce gdy waluta krajowa zacz\u0119\u0142a spada\u0107, to sprawiedliwo\u015b\u0107 wymaga\u0142a, a\u017ceby sp\u0142ata wszelkich zobowi\u0105za\u0144 wewn\u0105trz, nie tylko przedwojennych ale i z 1918\u20131919 r., czy w koronach, czy rublach, czy w markach niemieckich czy markach polskich, korzysta\u0142a z moratorjum. Taki wniosek postawi\u0142em na Radzie Ministr\u00f3w ju\u017c w 1920, ale wniosek ten nie uzyska\u0142 aprobaty. Sprawa sp\u0142at zobowi\u0105za\u0144 zdeprecjonowan\u0105 walut\u0105 narobi\u0142a du\u017co szkody krajowi i du\u017co z\u0142ej krwi. Ostatecznie S\u0105dy zaprowadzi\u0142y same z w\u0142asnej inicjatywy moratorjum dla sp\u0142at wierzytelno\u015bci, ale zrobi\u0142y to zap\u00f3\u017ano. W roku 1920 w Rz\u0105dzie Witosa Ministerstwo Sprawiedliwo\u015bci sprzeciwi\u0142o si\u0119 memu \u00f3wczesnemu wnioskowi, by drog\u0105 ustanowienia moratorjum zapobiedz krzywdzeniu wierzycieli przez d\u0142u\u017cnik\u00f3w, korzystaj\u0105cych ze spadku waluty.<\/p>\n\n\n\n B\u0119d\u0105c w r. 1920 ministrem Skarbu postawi\u0142em program naprawy Skarbu, polegaj\u0105cy na ograniczeniu wydatk\u00f3w, przestaniu emitowania marek na cele bud\u017cetowe, i pokrywaniu wydatk\u00f3w nadzwyczajnych, kt\u00f3rych mieli\u015bmy w\u00f3wczas bardzo du\u017co, dochodami nadzwyczajnymi, jako to po\u017cyczkami krajowemi i zagranicznemi.<\/p>\n\n\n\n Po\u017cyczk\u0119 zagraniczn\u0105 jak\u0105 przygotowa\u0142 Bili\u0144ski doprowadzi\u0142em do skutku. Mia\u0142a ona za cel, by polacy ameryka\u0144scy przyczynili si\u0119 do odbudowy Pa\u0144stwa Polskiego. Ale przypad\u0142a ona na najci\u0119\u017cszy okres naszych walk z bolszewikami i dlatego po pierwsze bardzo ma\u0142o z niej wp\u0142yn\u0119\u0142o, bo polacy ameryka\u0144scy byli przygn\u0119bieni wiadomo\u015bciami z frontu, a po drugie ca\u0142a jej nieznaczna suma starczy\u0142a zaledwie na kilka miesi\u0119cy walk rozstrzygaj\u0105cych. Dla Polski by\u0142a ona bardzo wa\u017cn\u0105, bo dopomog\u0142a do zwyci\u0119stwa, ale dla tego, bym m\u00f3g\u0142 podj\u0105\u0107 si\u0119 przy pomocy akcji sanacji skarbu i waluty, okaza\u0142a bez znaczenia.<\/p>\n\n\n\n Jednocze\u015bnie rozwin\u0105\u0142em szerok\u0105 akcj\u0119 nad rozwini\u0119ciem po\u017cyczek wewn\u0119trznych. Szykuj\u0105c si\u0119 do tego, by ustabilizowa\u0107 spadaj\u0105c\u0105 wci\u0105\u017c mark\u0119 i zr\u00f3wnowa\u017cy\u0107 przedewszystkiem bud\u017cet, przyst\u0105pi\u0142em do przeprowadzenia po\u017cyczki najpierw dobrowolnej, a nast\u0119pnie przymusowej. Sejm sam na razie wysun\u0105\u0142 idej\u0119, by po\u017cyczk\u0119 uczyni\u0107 przymusow\u0105. Ja si\u0119 na to zgodzi\u0142em i zacz\u0105\u0142em organizowa\u0107 pob\u00f3r tej po\u017cyczki. Wtedy jednak w Sejmie wytworzy\u0142a si\u0119 atmosfera wymierzona przeciwko tej po\u017cyczce. Widz\u0105c chwiejno\u015b\u0107 Sejmu w sprawach skarbowych i nie znajduj\u0105c poparcia, ust\u0105pi\u0142em.<\/p>\n\n\n\n Ust\u0105pi\u0142em z pierwszego mojego ministerstwa raz dla tego, \u017ce w gabinecie koalicyjnym nie by\u0142em dostatecznie miarodajnym reprezentantem stronnictwa, do kt\u00f3rego nale\u017ca\u0142em i z kt\u00f3rego zreszt\u0105 nast\u0119pnie wyszed\u0142em, a powt\u00f3re dla tego, \u017ce kurs marki, kt\u00f3ry ca\u0142\u0105 wiosn\u0105 i latem 1920 r. utrzymywa\u0142 si\u0119 na poziomie r\u00f3wnym, dzi\u0119ki po\u017cyczce ameryka\u0144skiej i wewn\u0119trznej, zacz\u0105\u0142 na jesieni spada\u0107 silnie. Nie by\u0142o to nic dziwnego, bo wojna poci\u0105gn\u0119\u0142a za sob\u0105 ogromn\u0105 emisj\u0119 marek z jednej strony, a zdrugiej powsta\u0142y znaczne potrzeby aprowizacyjne wymagaj\u0105ce walut zagranicznych. Zbieg\u0142o si\u0119 z tem jeszcze i to, \u017ce usta\u0142y ca\u0142kowicie dawne kredyty aprowizacyjne ameryka\u0144skie, co wywo\u0142a\u0142o silne zapotrzebowanie walut obcych w got\u00f3wce.<\/p>\n\n\n\n Na wiosn\u0119 1920 r. zamy\u015bla\u0142em o tem, by przyst\u0105pi\u0107 do stworzenia Banku Emisyjnego, opracowa\u0142em plan takiego Banku, a realizacj\u0119 jego opiera\u0142em z jednej strony na zagranicznym dop\u0142ywie walut z po\u017cyczki ameryka\u0144skiej, a z drugiej strony na dop\u0142ywie walut z eksportu drzewa. W tym celu przy Ministerstwie Skarbu utworzony zosta\u0142 osobny urz\u0105d eksportu drzewa. Przygotowa\u0142em przyjazd do Polski eksperta belgijskiego w sprawie banku emisyjnego. Plany te zosta\u0142y ca\u0142kowicie przez ostry przebieg, jaki prowadzona przez nas wojna przybra\u0142a na wiosn\u0119 1920 r., przekre\u015blone. Moja rola jako Ministra Skarbu musia\u0142a ograniczy\u0107 si\u0119 do tego, by dostarczy\u0107 na potrzeby wojny pieni\u0119dzy. Gdy na jesieni 1920 r. pojecha\u0142em do Pary\u017ca by umawia\u0107 si\u0119 o po\u017cyczk\u0119, traktowa\u0142em o to, by j\u0105 otrzyma\u0107 na pokrycie koszt\u00f3w naszych zbroje\u0144, kt\u00f3re i po uko\u0144czeniu wojny jeszcze by\u0142y potrzebne. Rachowa\u0142em na to, \u017ce gdy po\u017cyczk\u0105 francusk\u0105 pokryjemy te koszty, to zdo\u0142amy ustabilizowa\u0107 r\u00f3wnowag\u0119 bud\u017cetu przy pomocy po\u017cyczki przymusowej. Ale ani Francja nie da\u0142a nam wtedy po\u017cyczki na zbrojenia, a dopiero w rok p\u00f3\u017aniej, ani na po\u017cyczk\u0119 przymusow\u0105 wewn\u0119trzn\u0105 rachowa\u0107 wobec nastroju Sejmu nie mog\u0142em. Pr\u00f3bowa\u0142em r\u00f3wnie\u017c na jesieni 1920 roku doprowadzi\u0107 do skutku w Pary\u017cu po\u017cyczk\u0119 zagraniczn\u0105 opart\u0105 na kontraktowym wywozie nafty z Polski do Francji. Waluty z tej po\u017cyczki mia\u0142y ochroni\u0107 mark\u0119 od spadku, wywo\u0142ywanego zakupami aprowizacyjnemi. Ale ta po\u017cyczka rozbi\u0142a si\u0119 zupe\u0142nie skutkiem opozycji przemys\u0142owc\u00f3w naftowych, kt\u00f3rzy nie widzieli dla siebie interesu w eksporcie do Francji.<\/p>\n\n\n\n Rok zatem 1920 by\u0142 \u015bwiadkiem pierwszych moich pr\u00f3b w zakresie stabilizacji waluty, jej reformy, oraz stabilizacji r\u00f3wnowagi bud\u017cetowej. Warunki wtedy by\u0142y jednak zupe\u0142nie niemo\u017cliwe, by plan jakikolwiek m\u00f3g\u0142 by\u0107 wykonany, ca\u0142y czas bowiem trwa\u0142y dzia\u0142ania wojenne. Nast\u0119pcy te\u017c moi nie mogli nic trwa\u0142ego dokona\u0107, cho\u0107 mieli du\u017co lepsze warunki, gdy\u017c poczynaj\u0105c od mego ust\u0105pienia trwa\u0142 nieustanny stan pokoju.<\/p>\n\n\n\n Przed moim ust\u0105pieniem ze stanowiska ministra skarbu, gdy tylko usta\u0142y dzia\u0142ania wojenne, przyst\u0105pi\u0142em do opracowania pa\u0144stwowego \u201eprogramu powojennej polityki ekonomicznej\u201d, kt\u00f3ry by\u0142 przedmiotem rozwa\u017ca\u0144 Komitetu Ekonomicznego Ministr\u00f3w i nast\u0119pnie zosta\u0142 przez Rad\u0119 Ministr\u00f3w wys\u0142uchany i og\u00f3lnikowo zaakceptowany. Wyda\u0142em ten program w ilo\u015bci ograniczonej 150 egzemplarzy. Wskazywa\u0142em na konieczno\u015b\u0107 ograniczenia bardzo znacznego wydatk\u00f3w pa\u0144stwowych. R\u00f3wnowag\u0119 bud\u017cetu wysun\u0105\u0142em na czo\u0142o zada\u0144, co za\u015b do marki, to wobec silnego jej spadku, stan\u0105\u0142em na gruncie stabilizacji jej przedewszystkiem. Pomimo, \u017ce wi\u0119kszo\u015b\u0107 ministr\u00f3w na ten program si\u0119 zgodzi\u0142a, nie zosta\u0142 on po moim odej\u015bciu wcale wprowadzony w \u017cycie. O programie tym wyra\u017ca si\u0119 prof. Taylor w swojej pracy\u00a0Inflacja Polska<\/em>\u00a0strona 314, \u017ce \u201eby\u0142o to pierwsze pe\u0142ne sformu\u0142owanie zagadnienia polityki powojennej i jego rozwi\u0105zania\u201d.<\/p>\n\n\n\n Dnia 1 lipca 1921 r. wnios\u0142em do Sejmu opracowany przezemnie wniosek: \u201ew sprawie poprawy finans\u00f3w pa\u0144stwowych\u201d, jako projekt poselski. Wniosek ten zawiera\u0142 postulaty nast\u0119puj\u0105ce: zwaloryzowanie podatk\u00f3w i op\u0142at, redukcj\u0119 personelu urz\u0119dniczego, wypuszczenie po\u017cyczki wewn\u0119trznej w walucie z\u0142otej w stosunku do dolara i zaprowadzenie Banku emisyjnego.<\/p>\n\n\n\n W my\u015bl powy\u017cszego programu w ko\u0144cu 1922 roku Minister Jastrz\u0119bski przyst\u0105pi\u0142 do wykonania jednego z wymienionych zada\u0144 i to po\u0142owicznie, a to przez wypuszczenie po\u017cyczki, cz\u0119\u015bciowo na z\u0142ocie opartej.<\/p>\n\n\n\n Po nieudanej pr\u00f3bie Michalskiego oparcia sanacji Skarbu na stabilizacji marki bez dalszego planu reformy, coraz bardziej stawa\u0142o si\u0119 widocznem, \u017ce Polska musi si\u0119 zdoby\u0107 na plan szeroko zakrojony, by unikn\u0105\u0107 losu Austrji, kt\u00f3ra si\u0119 w roku 1922 odda\u0142a pod kontrol\u0119 Ligi Narod\u00f3w. W tych warunkach spad\u0142 na mnie ci\u0119\u017car powt\u00f3rnego obj\u0119cia Ministerstwa Skarbu.<\/p>\n\n\n\n W\u0142adys\u0142aw Grabski<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Wst\u0119p W\u015br\u00f3d nielicznych lat naszego odnowionego bytu pa\u0144stwowego lata 1924\u201325 maj\u0105 swoj\u0105 specjaln\u0105 kart\u0119. W latach tych postawione zosta\u0142y podwaliny naszej samowystarczalno\u015bci skarbowej i gospodarczej, a to przez dokonanie reformy walutowej, rozwini\u0119cie systemu podatkowego osi\u0105gni\u0119cie r\u00f3wnowagi bud\u017cetowej, zaprowadzenie monopoli pa\u0144stwowych, rozwini\u0119cie systemu celnego i wprowadzenie w \u017cycie samowystarczalno\u015bci kolei. Pr\u00f3cz tego w latach tych osi\u0105gni\u0119to […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12429,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12428","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n