\u00b7 Trybuna\u0142 Sprawiedliwo\u015bci Unii Europejskiej wyda\u0142 wyrok uznaj\u0105cy mo\u017cliwo\u015b\u0107 wprowadzenia zakazu noszenia symboli religijnych w miejscu pracy jakim s\u0105 urz\u0119dy administracji publicznej.<\/strong><\/p>\n\n\n\n \u00b7 W ocenie Trybuna\u0142u, administracja publiczna, w celu ustanowienia ca\u0142kowicie neutralnego \u015brodowiska administracyjnego, mo\u017ce zakaza\u0107 noszenia w miejscu pracy wszelkich widocznych symboli ujawniaj\u0105cych przekonania \u015bwiatopogl\u0105dowe lub religijne.<\/strong><\/p>\n\n\n\n \u00b7 Polska Konstytucja nakazuje w\u0142adzom publicznym zachowanie bezstronno\u015bci w sprawach \u015bwiatopogl\u0105dowych oraz zapewnienie swobody wyra\u017cania przekona\u0144 religijnych, \u015bwiatopogl\u0105dowych i filozoficznych w \u017cyciu publicznym.<\/strong><\/p>\n\n\n\n \u00b7 Ograniczenia uzewn\u0119trzniania przekona\u0144 religijnych mog\u0105 by\u0107 wprowadzone jedynie w celu ochrony \u201ebezpiecze\u0144stwa pa\u0144stwa, porz\u0105dku publicznego, zdrowia, moralno\u015bci lub wolno\u015bci i praw innych os\u00f3b\u201d.<\/strong><\/p>\n\n\n\n Sprawa kobiety z Belgii<\/strong><\/p>\n\n\n\n W dniu 28 listopada 2023 r. Trybuna\u0142 Sprawiedliwo\u015bci Unii Europejskiej wypowiedzia\u0142 si\u0119 na temat zgodno\u015bci z Dyrektyw\u0105 2000\/78\/WE zamieszczenia w regulaminie pracy zakazu noszenia wszelkich symboli religijnych. Sprawa dotyczy\u0142a kobiety pracuj\u0105cej na stanowisku kierownika biura w administracji samorz\u0105dowej jednej z gmin w Belgii. Funkcj\u0119 t\u0119 sprawowa\u0142a bez kontaktu z obywatelami. W lutym 2021 r. pracownica z\u0142o\u017cy\u0142a wniosek o zezwolenie na noszenie \u201echusty w pracy\u201d. Wniosek zosta\u0142 odrzucony i zakazano jej noszenia w pracy symboli ujawniaj\u0105cych jej przekonania religijne. W marcu 2021 r. uchwalono nowy regulamin pracy wprowadzaj\u0105c do niego obowi\u0105zek \u201eneutralno\u015bci wykluczaj\u0105cej\u201d w miejscu pracy. Zgodnie z now\u0105 zasad\u0105, \u201epracownik jest zobowi\u0105zany do przestrzegania zasady neutralno\u015bci, co oznacza, \u017ce powstrzymuje si\u0119 od wszelkich form prozelityzmu i ma zakaz noszenia wszelkich widocznych symboli, kt\u00f3re mog\u0142yby wskazywa\u0107 jego przynale\u017cno\u015b\u0107 ideologiczn\u0105 lub \u015bwiatopogl\u0105dow\u0105 lub jego przekonania polityczne lub religijne. Zasada ta ma zastosowanie zar\u00f3wno do kontakt\u00f3w pracownika z obywatelami, jak i do jego relacji z prze\u0142o\u017conymi i innymi wsp\u00f3\u0142pracownikami\u201d.<\/p>\n\n\n\n W odpowiedzi kobieta wnios\u0142a do s\u0105du pow\u00f3dztwo argumentuj\u0105c, \u017ce naruszono jej wolno\u015b\u0107 religijn\u0105 a dodatkowo, \u017ce by\u0142a dyskryminowana ze wzgl\u0119du na religi\u0119. S\u0105d pracy w Li\u00e8ge postanowi\u0142 zawiesi\u0107 post\u0119powanie i zwr\u00f3ci\u0107 si\u0119 do Trybuna\u0142u z pytaniami prejudycjalnymi w celu ustalenia, czy ustanowiona przez gmin\u0119 regulacja dotycz\u0105ca \u015bcis\u0142ej neutralno\u015bci prowadzi do dyskryminacji niezgodnej z prawem Unii (dyrektywa Rady 2000\/78\/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiaj\u0105ca og\u00f3lne warunki ramowe r\u00f3wnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy).<\/p>\n\n\n\n TSUE: Ustanowienie ca\u0142kowicie neutralnego \u015brodowiska pracy w administracji publicznej jest zgodne z prawem Unii Europejskiej<\/strong><\/p>\n\n\n\n W omawianym wyroku s\u0119dziowie stwierdzili, \u017ce \u201eregulacja wewn\u0119trzna administracji gminnej zakazuj\u0105ca, w spos\u00f3b og\u00f3lny i niezr\u00f3\u017cnicowany, pracownikom tej administracji noszenia w miejscu pracy wszelkich widocznych symboli ujawniaj\u0105cych w szczeg\u00f3lno\u015bci przekonania \u015bwiatopogl\u0105dowe lub religijne mo\u017ce by\u0107 uzasadniona wol\u0105 ustanowienia przez wspomnian\u0105 administracj\u0119 \u2013 bior\u0105c pod uwag\u0119 kontekst funkcjonowania tej administracji \u2013 ca\u0142kowicie neutralnego \u015brodowiska administracyjnego, o ile regulacja ta jest w\u0142a\u015bciwa, niezb\u0119dna i proporcjonalna w \u015bwietle tego kontekstu i przy uwzgl\u0119dnieniu r\u00f3\u017cnych wchodz\u0105cych w gr\u0119 praw i interes\u00f3w\u201d.<\/p>\n\n\n\n Innymi s\u0142owy, w \u015bwietle wydanego wyroku, postanowienie regulaminu pracy przedsi\u0119biorstwa zakazuj\u0105ce pracownikom wyra\u017cania poprzez wypowiedzi, ubi\u00f3r lub inny spos\u00f3b swoich przekona\u0144 religijnych, \u015bwiatopogl\u0105dowych lub politycznych, nie stanowi przejawu bezpo\u015bredniej dyskryminacji \u201eze wzgl\u0119du na religi\u0119 lub przekonania\u201d w rozumieniu dyrektywy 2000\/78\/WE. Owo postanowienie musi by\u0107 jedynie stosowane w spos\u00f3b og\u00f3lny i bez rozr\u00f3\u017cnienia wobec wszystkich pracownik\u00f3w w danej administracji publicznej.<\/p>\n\n\n\n To nie pierwsze orzeczenie TSUE w sprawie \u201epolityki neutralno\u015bci\u201d pracodawcy<\/strong><\/p>\n\n\n\n W wyroku z 15 lipca 2021 r., C-804\/18, Trybuna\u0142 uzna\u0142, \u017ce pracodawcy maj\u0105 prawo prowadzi\u0107 polityk\u0119 neutralno\u015bci co stanowi wyraz swobody prowadzenia dzia\u0142alno\u015bci gospodarczej. Jednocze\u015bnie s\u0119dziowie podkre\u015blili, \u017ce po stronie pracodawcy istnieje jednak potrzeba wykazania \u201erzeczywistej konieczno\u015bci prowadzenia biznesu neutralnego religijnie i \u015bwiatopogl\u0105dowo\u201d poprzez wskazanie na np. oczekiwania klient\u00f3w. Trybuna\u0142 uzna\u0142 r\u00f3wnie\u017c, \u017ce wspomniana konieczno\u015b\u0107 mo\u017ce wynika\u0107 z niekorzystnych konsekwencji, jakie pracodawca m\u00f3g\u0142by ponie\u015b\u0107, gdyby prowadzi\u0142 inn\u0105 polityk\u0119 (np. poprzez utrat\u0119 klient\u00f3w). Ponadto, w ocenie s\u0119dzi\u00f3w, taka polityka powinna by\u0107 stosowana sp\u00f3jnie i konsekwentnie oraz adekwatnie do rzeczywistego zakresu i wagi potencjalnych konsekwencji.<\/p>\n\n\n\n Podobnie, 13 pa\u017adziernika 2022 r. Trybuna\u0142 wyda\u0142 orzeczenie w sprawie C-344\/20, w kt\u00f3rym zaznaczy\u0142, \u017ce postanowienie regulaminu pracy przedsi\u0119biorstwa zakazuj\u0105ce pracownikom wyra\u017cania swoich przekona\u0144 religijnych m.in. przez ubi\u00f3r, nie stanowi przejawu bezpo\u015bredniej dyskryminacji ze wzgl\u0119du na religi\u0119 lub przekonania, o ile takie postanowienie jest stosowane w spos\u00f3b og\u00f3lny i bez rozr\u00f3\u017cnienia. Dodatkowo Trybuna\u0142 podkre\u015bli\u0142, \u017ce pracodawcy mog\u0105 stosowa\u0107 tzw. polityk\u0119 neutralno\u015bci, jednak tylko w sytuacji, gdy jest ona uzasadniona i konieczna.<\/p>\n\n\n\n \u201eSzerokie ramy\u201d ochrony prawa do uzewn\u0119trzniania wolno\u015bci religijnej w polskiej Konstytucji<\/strong><\/p>\n\n\n\n Prawo do wolno\u015bci religijnej w sferze zewn\u0119trznej zosta\u0142o w polskim porz\u0105dku prawnym uregulowane na poziomie Konstytucji. W tym kontek\u015bcie pod uwag\u0119 nale\u017cy wzi\u0105\u0107 art. 25 ust. 2, art. 53 ust. 5 oraz art. 31 ust. 3. Pierwszy ze wspomnianych przepis\u00f3w nakazuje w\u0142adzom publicznym zachowanie bezstronno\u015bci w sprawach \u015bwiatopogl\u0105dowych oraz zapewnienie swobody wyra\u017cania przekona\u0144 religijnych, \u015bwiatopogl\u0105dowych i filozoficznych w \u017cyciu publicznym. Natomiast art. 53 ust. 5 reguluje kwesti\u0119 ograniczania wolno\u015bci uzewn\u0119trzniania religii. Zgodnie ze wspomnianym przepisem, wszelkie ograniczenia w tym zakresie mog\u0105 zosta\u0107 wprowadzone wy\u0142\u0105cznie na podstawie ustawy i tylko w enumeratywnie okre\u015blonych przypadkach, mianowicie w celu ochrony \u201ebezpiecze\u0144stwa pa\u0144stwa, porz\u0105dku publicznego, zdrowia, moralno\u015bci lub wolno\u015bci i praw innych os\u00f3b\u201d.<\/p>\n\n\n\n W przepisie art. 31 ust. 3 Konstytucji zosta\u0142y sformu\u0142owane przes\u0142anki formalne i materialne dopuszczaj\u0105ce ograniczenie praw i wolno\u015bci. Do warto\u015bci uzasadniaj\u0105cych ograniczenie wolno\u015bci i praw nale\u017c\u0105: bezpiecze\u0144stwo lub porz\u0105dek publiczny, ochrona \u015brodowiska, ochrona zdrowia i moralno\u015bci publicznej, ochrona wolno\u015bci i praw innych os\u00f3b. Ich katalog ma charakter zamkni\u0119ty i nie mo\u017ce by\u0107 interpretowany rozszerzaj\u0105co. Co istotne, w omawianym przepisie wprowadzono (obok innych przes\u0142anek) zakaz wprowadzenia ogranicze\u0144, je\u015bli mog\u0105 one narusza\u0107 \u201eistot\u0119 wolno\u015bci i praw\u201d. Innymi s\u0142owy, wszelkie ograniczenia wolno\u015bci praw i wolno\u015bci, w tym wolno\u015bci religijnej, nie mog\u0105 narusza\u0107 pewnych ich element\u00f3w podstawowych (\u201erdzenia\u201d), bez kt\u00f3rych takie prawo czy wolno\u015b\u0107 w og\u00f3le nie b\u0119dzie mog\u0142a istnie\u0107.<\/p>\n\n\n\n Jak zauwa\u017caj\u0105 przedstawiciele doktryny prawa konstytucyjnego, w art. 31 ust. 3 odnajdujemy zasady og\u00f3lne ograniczania wszelkich praw i wolno\u015bci. W przypadku za\u015b ogranicze\u0144 wolno\u015bci sumienia i religii tego ostatniego zastosowanie ma art. 53 ust. 5, kt\u00f3ry ma nieprzypadkowo w\u0119\u017cszy zakres przes\u0142anek jak i nieco odmienn\u0105 \u201eszat\u0119 s\u0142own\u0105\u201d. Ustrojodawca uczyni\u0142 to celowo chc\u0105c zapewni\u0107 \u201ejak najszersze ramy urzeczywistniania wolno\u015bci religijnej\u201d. W konsekwencji, ustawodawca, chc\u0105c ograniczy\u0107 wolno\u015b\u0107 religijn\u0105 w sferze zewn\u0119trznej, musi spe\u0142ni\u0107 zar\u00f3wno przes\u0142anki art. 53 ust. 5 jak i dodatkowe przes\u0142anki wynikaj\u0105ce z art. 31 ust. 3 Konstytucji.<\/p>\n\n\n\n