\u00b7 Komisja do spraw Wolno\u015bci Obywatelskich, Sprawiedliwo\u015bci i Spraw Wewn\u0119trznych, dzia\u0142aj\u0105ca w ramach Parlamentu Europejskiego przyj\u0119\u0142a stanowisko w sprawie tzw. rozporz\u0105dzenia o czatach, czyli regulacji, maj\u0105cej na celu ochron\u0119 dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\u00b7 Projekt rozporz\u0105dzenia budzi\u0142 liczne kontrowersje, gdy\u017c pod pozorem walki z wykorzystywaniem seksualnym dzieci wprowadza nieproporcjonalne \u015brodki s\u0142u\u017c\u0105ce w istocie inwigilacji obywateli Unii Europejskiej, naruszaj\u0105c przy tym prawo unijne oraz prawo mi\u0119dzynarodowe.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\u00b7 Pojawi\u0142y si\u0119 tak\u017ce doniesienia o nieoficjalnych powi\u0105zaniach Komisarz Ylvy Johannson, maj\u0105cej istotny udzia\u0142 w opracowaniu projektu Rozporz\u0105dzenia, z lobbystami dzia\u0142aj\u0105cymi na rzecz firm z bran\u017cy IT.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

\u00b7 W nowym projekcie zrezygnowano z kilku propozycji, w tym z najbardziej kontrowersyjnej, opieraj\u0105cej si\u0119 na masowej inwigilacji u\u017cytkownik\u00f3w Internetu.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Propozycja Komisji Europejskiej<\/strong><\/p>\n\n\n\n

W maju 2022 roku przedstawiono projekt[1]<\/a> rozporz\u0105dzenia Komisji Europejskiej i Rady ustanawiaj\u0105cego przepisy maj\u0105ce na celu zapobieganie niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych i jego zwalczanie. Potrzeb\u0119 wprowadzenia nowych przepis\u00f3w motywowano wzrostem przypadk\u00f3w seksualnego wykorzystywania dzieci (do czego przyczyni\u0107 mia\u0142a si\u0119 m.in. pandemia COVID-19) oraz konieczno\u015bci\u0105 skuteczniejszej ochrony ma\u0142oletnich. W opinii Komisji, wa\u017cnymi argumentami s\u0105 tak\u017ce transgraniczny charakter przest\u0119pstw seksualnych wobec dzieci czy zbytnia r\u00f3\u017cnorodno\u015b\u0107 prawodawstwa pa\u0144stw cz\u0142onkowskich normuj\u0105cych t\u0119 materi\u0119.<\/p>\n\n\n\n

Jakkolwiek sama idea walki z wykorzystywaniem seksualnym dzieci (w tym zwalczanie pornografii z udzia\u0142em nieletnich w Internecie) zas\u0142uguje na pochwa\u0142\u0119, to propozycje zg\u0142oszone przez Komisj\u0119 Europejsk\u0105 zosta\u0142y poddane powszechnej krytyce ze wzgl\u0119du na bardzo daleko id\u0105ce i nieproporcjonalne rozwi\u0105zania.<\/p>\n\n\n\n

Projekt rozporz\u0105dzenia – pocz\u0105tek masowej inwigilacji?<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Projekt omawianego rozporz\u0105dzenia opiera\u0142 si\u0119 bowiem na za\u0142o\u017ceniu, i\u017c ka\u017cda czynno\u015b\u0107, informacja, wiadomo\u015b\u0107, ka\u017cdy plik umieszczany na platformach cyfrowych, b\u0119dzie postrzegany jako potencjalne zagro\u017cenie wymagaj\u0105ce sprawdzenia, co polega\u0142oby na jego przeanalizowaniu, czyli prze\u015bledzeniu tre\u015bci. W efekcie tego, zgodnie z projektem rozporz\u0105dzenia, wszystkie te tre\u015bci powinny by\u0107 odszyfrowywane i podlega\u0107 ocenie. Odnosi si\u0119 to zar\u00f3wno do prywatnych informacji oraz danych wysy\u0142anych na r\u00f3\u017cnych portalach, komunikatorach czy skrzynkach mailowych, jak i wiadomo\u015bci wysy\u0142anych mi\u0119dzy pracownikami i korespondencji handlowej mi\u0119dzy przedsi\u0119biorcami. W zwi\u0105zku z tym, dostawcy \u201eodpowiednich us\u0142ug spo\u0142ecze\u0144stwa informacyjnego\u201d czyli hostingu, \u0142\u0105czno\u015bci interpersonalnej, dost\u0119pu do Internetu oraz sklepy z aplikacjami, mieliby by\u0107 zobowi\u0105zani m.in., do \u201eidentyfikowania, analizowania i oceniania ryzyka wykorzystania us\u0142ugi w celu niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych w Internecie w odniesieniu do ka\u017cdej z takich us\u0142ug, kt\u00f3re oferuj\u0105\u201d.<\/p>\n\n\n\n

Tak wi\u0119c wszelkie tre\u015bci umieszczane w Internecie i innych platformach s\u0142u\u017c\u0105cych komunikacji, podlega\u0142yby weryfikacji i ocenie. Dotyczy\u0142oby to nie tylko tre\u015bci dost\u0119pnych publicznie, ale r\u00f3wnie\u017c prywatnej korespondencji mi\u0119dzy cz\u0142onkami rodziny i znajomymi oraz wiadomo\u015bci wysy\u0142anych mi\u0119dzy przedsi\u0119biorcami, stanowi\u0105cych tajemnic\u0119 zawodow\u0105 lub przedsi\u0119biorstwa.<\/p>\n\n\n\n

Zgodnie z przepisami zawartymi w projekcie rozporz\u0105dzenia, na dostawc\u00f3w us\u0142ug online na\u0142o\u017cono by obowi\u0105zek sporz\u0105dzania specjalnych sprawozda\u0144 (zawieraj\u0105cych ocen\u0119 ryzyka) oraz wysy\u0142ania tych dokument\u00f3w do specjalnie utworzonych w tym celu organ\u00f3w. Opracowanie takich sprawozda\u0144 wymaga\u0142oby permanentnego kontrolowania oraz analizowania wszystkich tre\u015bci przesy\u0142anych za pomoc\u0105 przeka\u017anik\u00f3w cyfrowych.<\/p>\n\n\n\n

Bior\u0105c pod to uwag\u0119, przyj\u0119cie i wprowadzenie w \u017cycie postanowie\u0144 projektu rozporz\u0105dzenia, mimo szczytnego celu, jakim bez w\u0105tpienia jest walka z wykorzystywaniem seksualnym nieletnich, doprowadzi\u0142oby do podwa\u017cenia fundament\u00f3w demokratycznego porz\u0105dku prawnego, w tym podstawowych praw i wolno\u015bci obywatelskich. W zwi\u0105zku z tym nie dziwi szeroka krytyka, jaka spad\u0142a na projekt rozporz\u0105dzenia ze strony wielu r\u00f3\u017cnych \u015brodowisk. Organizacje broni\u0105ce praw cz\u0142owieka oraz eksperci skupieni wok\u00f3\u0142 Global Encryption Coalition wprost o\u015bwiadczyli, \u017ce \u201epodej\u015bcie przyj\u0119te przez Komisj\u0119 w proponowanym rozporz\u0105dzeniu mia\u0142oby druzgoc\u0105cy wp\u0142yw na bezpiecze\u0144stwo komunikacji i prywatno\u015b\u0107 u\u017cytkownik\u00f3w\u201d[2]<\/a>. Omawiana regulacja by\u0142a r\u00f3wnie\u017c przedmiotem analizy<\/a> prawnik\u00f3w Instytutu Ordo Iuris, kt\u00f3rzy ocenili j\u0105 negatywnie, zwracaj\u0105c uwag\u0119 na nieproporcjonalno\u015b\u0107 zaproponowanych \u015brodk\u00f3w oraz sprzeczno\u015b\u0107 jej postanowie\u0144 z Konstytucj\u0105 RP, prawem Unii Europejskiej, jak i prawem mi\u0119dzynarodowym, w tym z szeregiem przepis\u00f3w Powszechnej Deklaracji Praw Cz\u0142owieka oraz Mi\u0119dzynarodowego Paktu Praw Politycznych).<\/p>\n\n\n\n

Ponadto projektowi rozporz\u0105dzenia zarzucano pomijanie przyczyn wykorzystywania seksualnego dzieci, chocia\u017cby takich jak normalizacja seksualizacji nieletnich w celach zarobkowych, np. w reklamach, przy jednoczesnym kreowaniu nieproporcjonalnych i inwazyjnych mechanizm\u00f3w kontroli aktywno\u015bci wszystkich u\u017cytkownik\u00f3w sieci.<\/p>\n\n\n\n

Europejski Inspektor Ochrony Danych, dr hab. Wojciech Wiewi\u00f3rowski komentuj\u0105c omawian\u0105 regulacj\u0119, stwierdzi\u0142 wprost: \u201eobawiam si\u0119, \u017ce zakwestionuje ona fundamenty demokratycznego spo\u0142ecze\u0144stwa. A je\u015bli je raz podwa\u017cymy, mo\u017ce ju\u017c nie by\u0107 powrotu\u201d[3]<\/a>.<\/p>\n\n\n\n

Niejasne powi\u0105zania Komisarz UE nadzoruj\u0105cej prace nad Rozporz\u0105dzeniem<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Krytyka projektu rozporz\u0105dzenia nie ogranicza\u0142a si\u0119 jednak tylko do nieproporcjonalno\u015bci oraz naruszania podstawowych praw i wolno\u015bci. Reprezentuj\u0105ca szwedzkich socjaldemokrat\u00f3w unijna Komisarz do Spraw Wewn\u0119trznych  Ylva Johansson, by\u0142a oskar\u017cana o niejasne kontakty z lobbystami, przez co mieli oni wp\u0142yn\u0105\u0107 na ostateczne brzmienie projektu regulacji[4]<\/a>.<\/p>\n\n\n\n

Sprawa by\u0142a na tyle powa\u017cna, \u017ce sta\u0142\u0105 si\u0119 przedmiotem wyja\u015bnie\u0144 szwedzkiej polityk przed Komisj\u0105 Parlamentu Europejskiego do spraw Wolno\u015bci Obywatelskich, Sprawiedliwo\u015bci i Spraw Wewn\u0119trznych <\/a>(Committee on Civil Liberties, Justice and Home Affairs -LIBE). Podczas niedawnego posiedzenia Komisarz Johansson musia\u0142a odpiera\u0107 zarzuty dotycz\u0105ce powi\u0105za\u0144 z firmami z bran\u017cy IT[5]<\/a>.  <\/p>\n\n\n\n

Komisja LIBE Parlamentu Europejskiego zajmuje stanowisko<\/strong><\/p>\n\n\n\n

14 listopada Komisja zaj\u0119\u0142a stanowisko w tej sprawie, akceptuj\u0105c nowy projekt Parlamentu Europejskiego, znacznie \u0142agodz\u0105cy sposoby walki z omawianymi negatywnymi zjawiskami, zaproponowanymi w pierwotnym brzmieniu regulacji[6]<\/a>. Zgodnie z wcze\u015bniejszymi zapowiedziami, zdecydowano si\u0119 na usuni\u0119cie kontrowersyjnych przepis\u00f3w dotycz\u0105cych szeroko rozumianej inwigilacji. Nowy projekt Rozporz\u0105dzenia prezentowany jest jako kompromis czy swego rodzaju \u201ez\u0142oty \u015brodek\u201d, stawiaj\u0105cy r\u00f3wnowag\u0119 pomi\u0119dzy potrzeb\u0105 ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym w Internecie z jednej i ochron\u0105 prywatno\u015bci z drugiej strony.<\/p>\n\n\n\n

Najwa\u017cniejszym z nowych rozwi\u0105za\u0144 jest rezygnacja z wcze\u015bniejszego pomys\u0142u, opieraj\u0105cego si\u0119 na masowej inwigilacji u\u017cytkownik\u00f3w sieci, poprzez wprowadzenie nowych zasad, zgodnie z kt\u00f3rymi organy s\u0105dowe mog\u0142yby wydawa\u0107 ograniczone czasowo nakazy dotycz\u0105ce wykrywania i usuwania wszelkich materia\u0142\u00f3w CSAM (Children Sexual Abuse Material – Materia\u0142y dotycz\u0105ce Wykorzystywania Seksualnego Dzieci), lub uniemo\u017cliwiania dost\u0119pu do nich, je\u015bli inne \u015brodki \u0142agodz\u0105ce (\u201emitigate measures\u201d), takie jak np. wymienione w art. 4 domy\u015blne ograniczenie mo\u017cliwo\u015bci nawi\u0105zywania niechcianego kontaktu, nie s\u0105 skuteczne. Nakazy te s\u0105 traktowane jako swoiste ultima ratio, ostateczno\u015b\u0107, kt\u00f3ra powinna by\u0107 stosowana w przypadku, kiedy inne mo\u017cliwo\u015bci, przede wszystkim wspomniane \u015brodki \u0142agodz\u0105ce, nie mog\u0105 by\u0107 skutecznie wykorzystane do usuwania tre\u015bci CSAM. W dodatku powinny by\u0107 one kierowane do okre\u015blonych os\u00f3b lub grup, powi\u0105zanych z niegodziwym wykorzystywaniem dzieci w celach seksualnych, w oparciu o \u201euzasadnione podstawy do podejrze\u0144\u201d (\u201ereasonable grounds of suspicion\u201d).<\/p>\n\n\n\n

W tym samym projekcie zrezygnowano z obj\u0119cia wspomnianymi nakazami szyfrowania metod\u0105 \u201eend to end\u201d, co ma na celu zapewnienie bezpiecze\u0144stwa i poufno\u015bci u\u017cytkownikom korzystaj\u0105cych z tego systemu komunikacji. Dostawcy mogliby wybra\u0107 technologie, z kt\u00f3rych chcieliby korzysta\u0107, o ile b\u0119d\u0105 one zgodne z silnymi zabezpieczeniami przewidzianymi w projekcie rozporz\u0105dzenia, podlegaj\u0105c niezale\u017cnemu, publicznemu audytowi tych technologii.<\/p>\n\n\n\n

Projekt przewiduje ustanowienie Centrum Ochrony Dzieci (Centre for Child Protection), kt\u00f3rego zadaniem ma by\u0107 wdra\u017canie w \u017cycie postanowie\u0144 rozporz\u0105dzenia oraz wykrywanie, informowanie i usuwanie materia\u0142\u00f3w CSAM. Mia\u0142oby ono gromadzi\u0107, filtrowa\u0107 oraz wysy\u0142a\u0107 informacje o tych materia\u0142ach do Europolu oraz organ\u00f3w pa\u0144stw cz\u0142onkowskich UE. W dodatku Centrum mia\u0142oby wspiera\u0107 organy krajowe w egzekwowaniu przepis\u00f3w rozporz\u0105dzenia oraz nak\u0142adaniu grzywien na us\u0142ugodawc\u00f3w, w zwi\u0105zku z naruszeniem postanowie\u0144 aktu. <\/p>\n\n\n\n

Projekt stanowiska Parlamentu Europejskiego zosta\u0142 przyj\u0119ty przez Komisj\u0119 do spraw Wolno\u015bci Obywatelskich, Sprawiedliwo\u015bci i Spraw Wewn\u0119trznych zdecydowan\u0105 wi\u0119kszo\u015bci\u0105 g\u0142os\u00f3w, popar\u0142o go bowiem 51 pos\u0142\u00f3w, przy sprzeciwie 2 i 1 g\u0142osie wstrzymuj\u0105cym. Podobnie rzecz mia\u0142a si\u0119 w przypadku negocjacji mi\u0119dzyinstytucjonalnych, kt\u00f3re zosta\u0142y zaakceptowane 48 g\u0142osami za, przy 2 g\u0142osach sprzeciwu i 4 g\u0142osach wstrzymuj\u0105cych. Projekt b\u0119dzie musia\u0142 by\u0107 zatwierdzony na posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego. Og\u0142oszenie rozpocz\u0119cia negocjacji przewidziane jest na 20 listopada bie\u017c\u0105cego roku.<\/p>\n\n\n\n

Podsumowanie<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Idea walki z wykorzystywaniem seksualnym nieletnich zas\u0142uguj\u0119 na jak najlepsz\u0105 ocen\u0119, problemem nie jest jednak sam pomys\u0142 ochrony dzieci, ale spos\u00f3b, w jaki Komisja zdecydowa\u0142a si\u0119 podej\u015b\u0107 do tego tematu. Zaproponowane rozwi\u0105zania doprowadzi\u0142yby bowiem do zinstytucjonalizowania inwigilacji obywateli Unii Europejskiej w spos\u00f3b niespotykany we wsp\u00f3\u0142czesnym demokratycznym \u015bwiecie. W dodatku by\u0142yby sprzeczne z wieloma przepisami prawa krajowego, w tym Konstytucj\u0105 RP oraz z prawem unijnym i prawem mi\u0119dzynarodowym. Obecny projekt rozporz\u0105dzenia, zaakceptowany przez Komisj\u0119 LIBE na wtorkowym posiedzeniu, znacznie z\u0142agodzi\u0142 jego pierwotne postanowienia.<\/p>\n\n\n\n

Omawiana regulacja mo\u017ce tak\u017ce sta\u0107 si\u0119 pierwszym krokiem do rozci\u0105gni\u0119cia inwigilacji na inne sfery \u017cycia, nie tylko walk\u0119 z pedofili\u0105, ale te\u017c np. walk\u0119 z terroryzmem i praniem brudnych pieni\u0119dzy czy na przest\u0119pstwa, kt\u00f3re  zagro\u017cone s\u0105 wy\u017csz\u0105 kar\u0105 ni\u017c przest\u0119pstwa pedofilskie, bowiem z perspektywy logiki projektodawcy nie ma powodu, dla kt\u00f3rego dostawca us\u0142ug mia\u0142by informowa\u0107 o pedofilii w czacie, ale ju\u017c nie o tym, \u017ce kto\u015b przyzna\u0142 si\u0119 do dokonania innego ci\u0119\u017ckiego przest\u0119pstwa.<\/p>\n\n\n\n

Patryk Ignaszczak \u2013 analityk Centrum Prawa Mi\u0119dzynarodowego Ordo Iuris<\/p>\n\n\n\n