Nat\u0119\u017cenie nami\u0119tno\u015bci i walka o najbli\u017csze interesy, jaka si\u0119 rozwin\u0119\u0142a w okresie realizowania rezultat\u00f3w wysi\u0142k\u00f3w wojennych, niewiele pozostawi\u0142y miejsca obok siebie. \u017bycie zas\u0142oni\u0142o przed oczyma tw\u00f3rc\u00f3w polityki bie\u017c\u0105cej sylwet\u0119 stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych na zasadzie \u201esamostanowienia\u201d opartych i w my\u015bl tej zasady rozgraniczonych; zaledwie j\u0105 dostrzegano na odleg\u0142ym, w mgle b\u0142\u0119kitnej ton\u0105cym horyzoncie idea\u0142u. Doktryny Wilsona wydawa\u0107 si\u0119 pocz\u0119\u0142y nie tylko papierowe i nie\u017cyciowe, ale i sentymentalno-\u015bmieszne, bo pozbawione wszelkiej wa\u017cno\u015bci politycznej. Coraz cz\u0119\u015bciej rozstrzygni\u0119cie poszczeg\u00f3lnych problemat\u00f3w biegn\u0105\u0107 pocz\u0119\u0142o po linii wytyczonej przez ustosunkowanie si\u0119 dora\u017anych si\u0142. System r\u00f3wnowagi europejskiej i wszech\u015bwiatowej pocz\u0105\u0142 na nowo, jak wskaz\u00f3wki kompasu, kierowa\u0107 \u0142adem konstelacji politycznych. Tote\u017c coraz popularniejszym staje si\u0119 w\u015br\u00f3d praktyk\u00f3w polityki twierdzenie, \u017ce w zakresie polityki mi\u0119dzynarodowej wojna nie wprowadzi\u0142a \u017cadnych nowych walor\u00f3w si\u0142, przesuwaj\u0105c tylko dawne wsp\u00f3\u0142czynniki i rozdzielaj\u0105c je na nowo mi\u0119dzy przebudowane i powstaj\u0105ce twory pa\u0144stwowe. <\/p>\n\n\n\n
Zmiany na mapie, konkretne, zewn\u0119trzne objawy przebudowy \u015bwiata uznano za jedyne nowe momenty, z kt\u00f3rymi nale\u017cy si\u0119 liczy\u0107, prze\u015blepiaj\u0105c niejednokrotnie zupe\u0142nie si\u0119gaj\u0105c\u0105 do dna ewolucj\u0119 podstaw socjologicznych, zar\u00f3wno podmiotu politycznego \u2013 pa\u0144stwa, jak te\u017c wynikaj\u0105ce z tej ewolucji w konsekwencji zmiany w charakterze stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych (\u015bci\u015blej nale\u017ca\u0142oby powiedzie\u0107: mi\u0119dzypa\u0144stwowych). Pa\u0144stwa w Europie przedwojennej przedstawia\u0142y du\u017c\u0105 rozmaito\u015b\u0107 nie tylko z punktu widzenia form ustrojowych (prawnopa\u0144stwowych), ale tak\u017ce w wy\u017cszym stopniu w zakresie tych wi\u0105zade\u0142 socjologicznych, na kt\u00f3rych ich ustr\u00f3j i r\u00f3wnowaga by\u0142y oparte. Wi\u0105zad\u0142a te nosi\u0142y na sobie wyra\u017ane pi\u0119tno r\u00f3\u017cnych warunk\u00f3w historyczno-politycznych, z jakich ich ostatnia forma \u017cycia spo\u0142eczno-kulturalnego si\u0119 sk\u0142ada\u0142a. Typ najbardziej zachowawczy powierzchownie zaledwie r\u00f3\u017cni\u0142 si\u0119 w konstrukcji fundament\u00f3w pa\u0144stwowego \u017cycia od tej formy, w jakiej one zastyg\u0142y w okresie \u015awi\u0119tego Przymierza. Ustr\u00f3j prawny wszystkich pa\u0144stw uleg\u0142 by\u0142 od owych czas\u00f3w ewolucji, ale zmiany te, jako rezultat dora\u017anego dzia\u0142ania nowych si\u0142, nie si\u0119ga\u0142y i zachowuj\u0105c charakter po\u0142owiczny, same nie oddzia\u0142ywa\u0142y tak decyduj\u0105co na psychik\u0119 spo\u0142ecze\u0144stw, by j\u0105 oderwa\u0107 zupe\u0142nie od tych idei, uczu\u0107 i d\u0105\u017cno\u015bci, kt\u00f3re stanowi\u0142y przed wiekiem o sp\u00f3jno\u015bci i r\u00f3wnowadze \u017cycia spo\u0142ecznego. <\/p>\n\n\n\n
Najczy\u015bciej wyra\u017ca\u0142y ten anachroniczny typ spo\u0142eczny Rosja, Niemcy i Austria, pa\u0144stwa formalnie konstytucyjne, kt\u00f3rych \u017cyciu jednak\u017ce idee i uczucia dla monarchii o zabarwieniu absolutystycznym oraz kult dynastii nadawa\u0142y w bardzo przewa\u017cnej mierze charakter, decydowa\u0142y wprost o racji bytu danego organizmu, by\u0142y jedynym nieraz motywem takich, a nie innych odruch\u00f3w \u017cycia pa\u0144stwowego. Pa\u0144stwa tego typu, zawieraj\u0105c w sobie jako spu\u015bcizn\u0119 ubieg\u0142ej epoki przymusem w\u0142\u0105czone do ca\u0142o\u015bci pa\u0144stwowej r\u00f3\u017cnonarodowe, o sprzecznych najcz\u0119\u015bciej d\u0105\u017ceniach od\u0142amy spo\u0142ecze\u0144stw, jedyn\u0105 busol\u0119 swej polityki znajdowa\u0107 mog\u0142y istotnie tylko w podobnej idei, bardziej lub mniej zbli\u017conej do przestarza\u0142ego rozumienia pa\u0144stwa jako w\u0142asno\u015bci i w\u0142o\u015bci panuj\u0105cego. Interes jego zbiega\u0142 si\u0119 wprawdzie cz\u0119sto z dobrem wi\u0119kszo\u015bci spo\u0142ecznej, ale niejednokrotnie (np. w Austrii, w Rosji) r\u00f3wnoleg\u0142o\u015b\u0107 tych interes\u00f3w by\u0142a bardzo problematyczna, kontrola spo\u0142ecze\u0144stwa w zakresie polityki zagranicznej by\u0142a na og\u00f3\u0142 zupe\u0142nie niedostateczna; to za\u015b ukszta\u0142towanie si\u0119 stosunk\u00f3w wytwarza\u0142o dwoisto\u015b\u0107 i przeciwstawno\u015b\u0107 pa\u0144stwa i spo\u0142ecze\u0144stwa. W rezultacie wynika\u0142a bierno\u015b\u0107 narodu, kt\u00f3ra sprawia\u0142a, \u017ce by\u0142 on jedynie przedmiotem polityki; elementem czynnym, podmiotem by\u0142y oligarchiczne sfery rz\u0105dz\u0105ce. Idee, na kt\u00f3rych gruncie mog\u0142y si\u0119 ukszta\u0142towa\u0107 podobne stosunki, traci\u0142y grunt pod nogami, coraz szersze by\u0142y ko\u0142a spo\u0142eczne, kt\u00f3re widzia\u0142y przed sob\u0105 inne gwiazdy przewodnie, niemniej wzbieraj\u0105ca opozycja zachowywa\u0142a wci\u0105\u017c jeszcze stan energii statycznej. <\/p>\n\n\n\n
Jako najpowa\u017cniejsza si\u0142a, zdolna sprz\u0119gn\u0105\u0107 zr\u00f3\u017cniczkowane socjalnie spo\u0142ecze\u0144stwa, obok owych prze\u017cytk\u00f3w magnetyzuj\u0105cych jeszcze swym blaskiem masy wyst\u0119puje w ci\u0105gu XIX wieku nacjonalizm. Tkwi\u0105c jako nieu\u015bwiadomiony instynkt na dnie wszelkiej duszy zbiorowej, wychyla si\u0119 nacjonalizm na powierzchni\u0119 historii wraz z rewolucyjnym powiewem przebiegaj\u0105cym \u017cycie Europy w ko\u0144cu XVIII wieku. Daje mu pole do \u017cycia demokratyzm \u00f3wczesny; z jego ideologi\u0105 jest naj\u015bci\u015blej nacjonalizm zwi\u0105zany i nieraz mylnie identyfikowany jako przeciwstawienie woli ludu rz\u0105dom \u2013 w my\u015bl interes\u00f3w jednostek i warstw. Znajduje on wkr\u00f3tce potem silne oparcie etnograficzne wskutek wojen napoleo\u0144skich i ba\u0142ka\u0144skich, u\u015bwiadamia si\u0119, jako trwa\u0142a warto\u015b\u0107 kulturalna, w pot\u0119\u017cnych pr\u0105dach romantyzmu i historyzmu XIX wieku i staje si\u0119 t\u0105 drog\u0105 jasno sprecyzowanym dogmatem naukowym i postulatem etyczno-cywilizacyjnym. Jednocze\u015bnie w zwi\u0105zku z niezwykle szybkim post\u0119pem demokratyzacji o\u015bwiaty zapuszcza g\u0142\u0119boko korzenie w niewzruszon\u0105 opok\u0119 milionowych mas ludowych. Mimo tak wspania\u0142ego rozkwitu nie by\u0142 jeszcze nacjonalizm w okresie przedwojennym walorem realnym w poj\u0119ciu wi\u0119kszo\u015bci praktyk\u00f3w polityki. Nie doceniano jego roli tw\u00f3rczej. Jakkolwiek wywo\u0142ywano t\u0119 zjaw\u0119 w\u00f3wczas, gdy w my\u015bl interes\u00f3w wielkomocarstwowych wypada\u0142o powo\u0142a\u0107 do \u017cycia nowy tw\u00f3r pa\u0144stwowy (Serbia, Bu\u0142garia, Albania), jakkolwiek niekt\u00f3re pa\u0144stwa, jak Francja i W\u0142ochy, na nim opiera\u0142y od dawna podstawy swojego \u017cycia, niemniej jednak w polityce konkretnej zaliczano wci\u0105\u017c jeszcze ide\u0119 narodow\u0105 do idea\u0142\u00f3w raczej przesz\u0142o\u015bci ani\u017celi do decyduj\u0105cych czynnik\u00f3w w grze i w walce politycznej. <\/p>\n\n\n\n
Interes pa\u0144stwa identyfikowano raczej z interesem w\u0142adzy czy dynastii, a nawet odwo\u0142uj\u0105c si\u0119 do hase\u0142 patriotyzmu, uzupe\u0142niano je bardziej plastycznymi symbolami. Za monarch\u0119, wiar\u0119 i za ojczyzn\u0119\u2026 na trzecim zaledwie miejscu modli\u0107 si\u0119 uczono i walczy\u0107 nakazywano. Istnienie pot\u0119\u017cnych pa\u0144stw opartych na podstawach narodowych, kt\u00f3re narzuca\u0142o t\u0119 sugesti\u0119 lekcewa\u017cenia idei i ruch\u00f3w narodowych, nadawa\u0142o ton polityce wszech\u015bwiatowej tej epoki. Wyra\u017ca\u0142a si\u0119 przez to pewna prawid\u0142owo\u015b\u0107 \u017cycia spo\u0142ecznego, kt\u00f3r\u0105 mo\u017cna by nazwa\u0107 prawem minimum socjalnego. Prawid\u0142owo\u015b\u0107 ta nakazuje, by stosunki pomi\u0119dzy organizacjami o r\u00f3\u017cnym stopniu rozwoju i poziomie \u017cycia dostosowywa\u0142y si\u0119 do charakteru i funkcji organizmu najbardziej w swoim rozwoju zacofanego. W istocie cele, \u015brodki, metody i etyka polityki przedwojennej by\u0142y wyrazem \u017cycia pa\u0144stw najmniej uzale\u017cnionych od wi\u0105zade\u0142 narodowych. Imperializm, tj. ekspansja zmierzaj\u0105ca, jak s\u0142usznie powiedziano, \u201edo nabytk\u00f3w, kt\u00f3re by stwarza\u0142y z danego pa\u0144stwa ca\u0142o\u015b\u0107 wystarczaj\u0105c\u0105 sobie\u201d[1], nie napotyka\u0142 z punktu widzenia logicznego na \u017cadne przeszkody i miarkowany by\u0142 jedynie najbezpo\u015bredniejszym ustosunkowaniem si\u0119 si\u0142 materialnych. <\/p>\n\n\n\n
Wobec bierno\u015bci spo\u0142ecze\u0144stw wewn\u0105trz, braku jakiejkolwiek zasadniczej absolutnej pr\u0119\u017cno\u015bci moralnej u przeciwnik\u00f3w, kt\u00f3ra mog\u0142aby ow\u0105 ekspansywno\u015b\u0107 hamowa\u0107 \u2013 nic dziwnego, \u017ce w\u015br\u00f3d sfer rz\u0105dz\u0105cych pa\u0144stw najpr\u0119\u017cniejszych wywo\u0142ywa\u0142y ideologie i apetyty \u201eimperium Romanum\u201d, ugi\u0119cia przymusem pod swoj\u0105 w\u0142adz\u0119 \u015bwiata ca\u0142ego. \u201eKorzy\u015b\u0107 jednego z s\u0105siad\u00f3w stawa\u0142a si\u0119 w tych warunkach szkod\u0105 drugiego, zawi\u015b\u0107, niedopuszczenie do rozkwitu s\u0105siad\u00f3w -\u2013 warunkiem w\u0142asnego powodzenia\u201d. Zastosowanie takiego mechanicznego imperializmu rozcina\u0142o domagaj\u0105ce si\u0119 rozstrzygni\u0119cia problemy, powoduj\u0105c si\u0119 zasad\u0105 si\u0142y przed prawem. Zasad\u0105 z punktu widzenia kunsztu polityki zupe\u0142nie usprawiedliwion\u0105, skoro przynosi\u0142a, jak si\u0119 wydawa\u0107 mog\u0142o, niezawodnie korzy\u015bci. Zasad\u0105, kt\u00f3ra musia\u0142a mie\u0107 najbezwzgl\u0119dniejsze uznanie u oficjalnych reprezentant\u00f3w polityki pa\u0144stwowej, skoro nawet tw\u00f3rcy ideologii nacjonalistycznej narod\u00f3w uci\u015bnionych, owej jedynej dla tych narod\u00f3w deski ratunku, zahipnotyzowani sukcesami tej polityki, nie mogli si\u0119 zdoby\u0107 na bezwzgl\u0119dn\u0105 wiar\u0119 w si\u0142\u0119 idei narodowej i programy swe praktyczne opierali na kompromisie. <\/p>\n\n\n\n
Bismarckowska metoda pi\u0119\u015bci i wynaradawiania narod\u00f3w podbitych by\u0142a tylko konsekwencj\u0105 praktyczn\u0105 oceny si\u0142 politycznych, jaka panowa\u0142a nad ca\u0142ym \u017cyciem politycznym ludzko\u015bci przedwojennej. Imperializm oraz szereg nabrzmiewaj\u0105cych konflikt\u00f3w narodowych \u2013 \u201eproces podtrzymywany w znacznej cz\u0119\u015bci wypadk\u00f3w pretensjami irredentystycznymi\u201d[2] \u2013 wywo\u0142a\u0142y wojn\u0119. Na wskro\u015b imperialistyczne w ciasnym tego s\u0142owa znaczeniu by\u0142y plany polityczne, jakie wi\u0105za\u0142y z nadziej\u0105 zwyci\u0119stwa obie strony wojuj\u0105ce. O szczerym i szerszym uwzgl\u0119dnieniu [kwestii] narodowych w projektowanych rozwi\u0105zaniach nie my\u015bla\u0142 nikt. Z tej oceny si\u0142 polityczno- moralnych wynika\u0142a i do takiego uj\u0119cia zagadnie\u0144 bie\u017c\u0105cych stosowa\u0142a si\u0119 pierwotnie polityka wojskowa zar\u00f3wno Ententy, jak i pa\u0144stw centralnych. Rzucano wprawdzie w my\u015bl dawnych tradycji popularne has\u0142a wolno\u015bciowe, ale rozbie\u017cno\u015b\u0107 tej agitacji z czynami wskazywa\u0142a jasno, \u017ce chciano co najwy\u017cej osi\u0105gn\u0105\u0107 spok\u00f3j wewn\u0119trzny i \u017cyczliwe usposobienie ludno\u015bci dla wojsk, o powa\u017cniejszym jednak wyzyskaniu si\u0142 narodowych ko\u0142a decyduj\u0105ce politycznie nie my\u015bla\u0142y. <\/p>\n\n\n\n
Owe plany i polityka prowadzona wed\u0142ug niezawodnych, zdawa\u0142o si\u0119, oblicze\u0144 zacz\u0119\u0142y jednak zawodzi\u0107. Na miejsce spekulatywnych konstrukcji \u201erealnych polityk\u00f3w\u201d wyrasta\u0142y niespodziewanie nowe zjawiska, z kt\u00f3rych nie umiano dostatecznie zda\u0107 sobie sprawy. W rozwoju wypadk\u00f3w zaznacza\u0142y si\u0119 jakie\u015b prze\u015blepione \u201eimponderabilia\u201d. Ta niedoceniona si\u0142a sprawi\u0142a, \u017ce nieprzygotowane, niezorganizowane armie francuskie ku zdumieniu ca\u0142ego \u015bwiata (cho\u0107 nie w my\u015bl has\u0142a obrony monarchy czy wiary) zdo\u0142a\u0142y latami ca\u0142ymi wytrzyma\u0107 nacisk przemo\u017cnego wroga. Ta sama si\u0142a sprz\u0119ga\u0142a nar\u00f3d niemiecki, osaczony jak wilk w ost\u0119pie, w nadludzkim wysi\u0142ku wytwarzania. Brak owej moralnej zwarto\u015bci obni\u017cy\u0142 kilkakrotnie si\u0142\u0119 wielomilionowej armii rosyjskiej. W jaskrawej \u0142unie \u015bwiatowej po\u017cogi wychodzi\u0142a na jaw, przebijaj\u0105c skorup\u0119 przes\u0105du, nowa pot\u0119ga \u2013 idea narodowa. Kierownicy pa\u0144stw walcz\u0105cych, kt\u00f3rzy traktowali uprzednio has\u0142a narodowe jako przyn\u0119t\u0119, rozgrzewk\u0119 t\u0142um\u00f3w zaledwie, w ci\u0105gu wojny, w poczuciu powagi chwili zaostrzywszy sw\u0105 czujno\u015b\u0107, zaczynaj\u0105 zar\u00f3wno jej niebezpiecze\u0144stwo, jak i ewentualno\u015b\u0107 pomocy bra\u0107 do\u015b\u0107 powa\u017cnie w rachub\u0119. Okazuje si\u0119 konieczno\u015b\u0107 wprowadzenia nieszczerze rzuconych hase\u0142 w \u017cycie. Pod naciskiem wypadk\u00f3w zmienia\u0107 si\u0119 poczyna klasycznie antynarodowo\u015bciowa polityka Rosji i Niemiec. Ust\u0119pstwa s\u0105 jednak zupe\u0142nie fragmentaryczne. O uznaniu zasady narodu nie ma jeszcze wci\u0105\u017c mowy. Do samego ko\u0144ca wojny program krajania najczystszych etnograficznie kraj\u00f3w, jak Kr\u00f3lestwo Polskie, znajduje grunt zar\u00f3wno u dyplomat\u00f3w, jak i przedstawicieli spo\u0142ecze\u0144stwa niemieckiego. Charakterystyczne jest, \u017ce nie porzucono tego pogl\u0105du w chwili, gdy dyplomacja niemiecka popiera\u0142a niezale\u017cne pa\u0144stwo ukrai\u0144skie, chc\u0105c w ten spos\u00f3b wyzyska\u0107 silny pr\u0105d niepodleg\u0142o\u015bciowy na Rusi. Wyczucie si\u0142y idei narodowej i wagi, jaka jej przypa\u015b\u0107 musi w epoce wielkich rozstrzygni\u0119\u0107, wprowadza\u0107 tymczasem zaczyna korektywy w zbyt trze\u017awe, a wi\u0119c nie\u015bmia\u0142e oportunistyczne koncepcje polityczne narod\u00f3w niepa\u0144stwowych. Sprawy tych narod\u00f3w istotnie \u201ewyp\u0142ywaj\u0105 jak korek na wodzie\u201d, jak si\u0119 mia\u0142 wyrazi\u0107 o sprawie polskiej Roman Dmowski Wojna by\u0142a nie tylko pr\u00f3b\u0105 ogniow\u0105, kt\u00f3ra wykaza\u0142a warto\u015bci tkwi\u0105ce w nacjonalizmie, wsp\u00f3\u0142dzia\u0142a\u0142a ona decyduj\u0105co w ugruntowaniu si\u0119 w dalszym rozwoju idei narodowej solidarno\u015bci. Ju\u017c wybuch wojny rozerwa\u0142 szereg solidarno\u015bci mi\u0119dzynarodowych, daj\u0105c dotkliwie odczu\u0107 wag\u0119 solidarno\u015bci narodowej w \u017cyciu jednostki, zar\u00f3wno w sferze interes\u00f3w materialnych, jak i moralnych. Wykaza\u0142a si\u0119 oczywi\u015bcie niedojrza\u0142o\u015b\u0107 ideologii politycznych opartych na solidarno\u015bci wszechludzkiej. Armie postawi\u0142y naprzeciw siebie miliony dysz\u0105ce nienawi\u015bci\u0105. Odr\u0119bno\u015b\u0107 i sprzeczno\u015b\u0107 d\u0105\u017ce\u0144 najbezpo\u015bredniej narzuca\u0142a si\u0119 \u015bwiadomo\u015bci walcz\u0105cych i zwi\u0105zanych z nimi tysi\u0105cami my\u015bli, uczu\u0107 i wysi\u0142k\u00f3w woli spo\u0142ecze\u0144stw. Zmienne koleje wojny, przesuwanie si\u0119 teatru walk przez kraje, nap\u0142yw r\u00f3\u017cnoj\u0119zycznych, nieznanych uprzednio i odmiennych obyczajem mas w postaci wojsk i emigracji postawi\u0142y przed oczyma najmniej nawet u\u015bwiadomionym warstwom wielkie zagadnienie historii i nasun\u0119\u0142y konieczno\u015b\u0107 zsolidaryzowania si\u0119 z jedn\u0105 z grup walcz\u0105cych. <\/p>\n\n\n\n
Nadchodzi okres rozstrzygni\u0119\u0107. Z \u017celazn\u0105 konsekwencj\u0105 rozwijaj\u0105 si\u0119 skutki nowego uk\u0142adu si\u0142 i pierwiastk\u00f3w. Wstrz\u0105\u015bnienie jest tak powszechne, \u017ce daje rezultaty o przyrodniczej prawie czysto\u015bci i pe\u0142ni. Uginaj\u0105 si\u0119 i wal\u0105 pod ciosami wojny niezdolne do wytrzymania ogromnego wysi\u0142ku pa\u0144stwa, oparte na zwietrza\u0142ych podstawach idei przestarza\u0142ych i nie\u017cywotnych. Odpada Rosja, kt\u00f3ra nie widzi narodowego interesu w wojnie, rozprz\u0119ga si\u0119 Austria, kt\u00f3rej idea Habsburg\u00f3w nie mo\u017ce zagrza\u0107 do walki. Wytrzymuj\u0105 najodporniej przemoc Ententy jednolite narodowo Niemcy, ale i tych monarchizm upada niespodziewanie szybko w \u015blad za kl\u0119sk\u0105 wojenn\u0105. Nast\u0119puje wyra\u017ane zestrychowanie pa\u0144stw starych do jednego narodowego typu \u2013 \u015bwiat si\u0119 ujednostajnia. Kierownicy polityczni mocarstw zwyci\u0119skich rozpatruj\u0105 nowy plan u\u0142o\u017cenia stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych. Dwie sprzeczne tendencje \u015bcieraj\u0105 si\u0119 na kongresie wersalskim i w wyniku daj\u0105 kompromisowy pok\u00f3j. Jedn\u0105 z nich wyra\u017caj\u0105 ci politycy, kt\u00f3rzy w czasie wojny nauczyli si\u0119 wprawdzie liczy\u0107 z momentem narodowym, oceniaj\u0105 jednak t\u0119 si\u0142\u0119 z punktu widzenia wy\u0142\u0105cznie politycznego, tj. z punktu widzenia korzy\u015bci czy szkody swojej sprawy. Wysuwaj\u0105 oni uznanie aspiracji narodowych tylko epizodycznie. Przeciwstawia si\u0119 ich tendencji Wilson. Idealista ten pierwszy w czasie wojny podni\u00f3s\u0142 ide\u0119 narodow\u0105 jako zasad\u0119, na kt\u00f3rej nale\u017cy budowa\u0107. Charakterystyczne jest, \u017ce wysuni\u0119cie tej zasady zwi\u0105zane jest z najpowa\u017cniejsz\u0105 interwencj\u0105 pokojow\u0105, nie interwencj\u0105 wojenn\u0105, a wi\u0119c z planem obliczonym na d\u0142ug\u0105 met\u0119. Wilson, podejmuj\u0105c od dawna kie\u0142kuj\u0105c\u0105 ide\u0119 zorganizowania stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych, uznaje, \u017ce jedynym sta\u0142ym fundamentem mo\u017ce by\u0107 dla niej uznanie samostanowienia narod\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Zaspokojenie aspiracji i po\u017c\u0105da\u0144 narodowych przed wszystkim innymi jest najpewniejsz\u0105 gwarancj\u0105 trwa\u0142ego pokoju. Sformu\u0142owanie g\u0142\u0119bokiej prawdy raz jeszcze w dziejach kultury wi\u0105\u017ce si\u0119 z sanacyjn\u0105 tendencj\u0105, z wiar\u0105 w zaprowadzenie raju na ziemi. Marzenia o raju na ziemi raz jeszcze nie spe\u0142ni\u0142y si\u0119. Idea, kt\u00f3r\u0105 do \u017cycia powo\u0142a\u0142y wielkie przewroty i wypadki, zrodzi\u0142a si\u0119 obci\u0105\u017cona dziedzicznie zbyt bezpo\u015brednim s\u0105siedztwem i uzale\u017cnieniem od skutk\u00f3w gwa\u0142townego przewrotu historycznego. Nad bezinteresownym idea\u0142em wzi\u0119\u0142y w du\u017cej mierze g\u00f3r\u0119 interesy grup zwyci\u0119skich. Konkretne rozstrzygni\u0119cia w rzadkich wypadkach zgodne by\u0142y z zadowoleniem najs\u0142uszniejszych aspiracji narodowych. \u201eSamostanowienie\u201d, problematyczne faktycznie wobec tego, \u017ce olbrzymie nier\u00f3wno\u015bci si\u0142 poszczeg\u00f3lnych narod\u00f3w uzale\u017cniaj\u0105 pa\u0144stwa drugorz\u0119dne od mocarstw, zosta\u0142o podwa\u017cone formalnie przez podzia\u0142 przeprowadzony w statucie Ligi Narod\u00f3w na cztery grupy pa\u0144stw o nier\u00f3wnych prawach. Kontury zasady narodowej zamaza\u0142y si\u0119 tak bardzo, \u017ce istotnie \u0142atwo ulec z\u0142udzeniu, \u017ce oto nic si\u0119 zasadniczo w spr\u0119\u017cynach \u017cycia mi\u0119dzynarodowego nie zmieni\u0142o.<\/p>\n\n\n\n
A jednak idea, kt\u00f3rej wojna da\u0142a mo\u017cno\u015b\u0107 si\u0119 ujawni\u0107, znajduje w \u017cyciu powojennym nowe \u017ar\u00f3d\u0142o mocy i rozrostu. Pa\u0144stwa nowe, powstaj\u0105ce na ruinach starego \u015bwiata, bez wyj\u0105tku, cho\u0107 w r\u00f3\u017cnym stopniu i napi\u0119ciu, daj\u0105 wyraz idei nacjonalizmu. Ta idea powo\u0142a\u0142a je do \u017cycia, ona jest te\u017c jedyn\u0105 osi\u0105, oko\u0142o kt\u00f3rej uk\u0142ada si\u0119 ich \u017cycie pa\u0144stwowe. Republikanizm, w\u0142adza najwy\u017csza w r\u0119kach przedstawicieli ludu, wybranych na podstawie najszerszych ordynacji wyborczych, \u00f3w styl modernistyczny, jakim przesi\u0105kni\u0119te s\u0105 instytucje i ustr\u00f3j tych pa\u0144stw, \u015bwiadcz\u0105 o tym dobitnie. Demokratyzm form ze swej strony budzi i powo\u0142uje do \u017cycia drzemi\u0105cy og\u00f3\u0142 tych spo\u0142ecze\u0144stw. Nie ma w tym nowym \u015bwiecie \u017cycia spo\u0142ecznego miejsca na inne uczucia zbiorowe, brak zreszt\u0105 tradycji, oko\u0142o kt\u00f3rych mog\u0142yby one si\u0119 rozwin\u0105\u0107. Graj\u0105 jeszcze echa wielkich godzin i uczucia spo\u0142ecze\u0144stw skupiaj\u0105 si\u0119 w romantycznym porywie tak\u017ce i oko\u0142o jednostek, kt\u00f3re najwyborniej zaznaczy\u0142y si\u0119 w minionej epoce, ale pozostaj\u0105 im wierne niew\u0105tpliwie o tyle tylko, o ile te jednostki symbolizuj\u0105 sob\u0105 i wyra\u017caj\u0105 czysty idea\u0142 narodowy. Tote\u017c przy g\u0142\u0119bszym przeanalizowaniu zjawisk musimy doj\u015b\u0107 do przekonania, \u017ce symptomy, kt\u00f3re sugerowa\u0142y, i\u017c stosunki mi\u0119dzynarodowe nie uleg\u0142y zmianie, s\u0105 z\u0142udne. <\/p>\n\n\n\n
Cokolwiek by mo\u017cna powiedzie\u0107 o obecnym decydowaniu o losach narod\u00f3w bez ich wsp\u00f3\u0142udzia\u0142u \u2013 nie do pomy\u015blenia wydaje si\u0119 nam ponowny rozbi\u00f3r Polski. Nie tylko dlatego, \u017ce w interesie aliant\u00f3w jest niepodleg\u0142e pa\u0144stwo polskie, ale po prostu dlatego, \u017ce przy obecnym nat\u0119\u017ceniu woli niepodleg\u0142o\u015bci narodu polskiego i przy zasadach stanowi\u0105cych podstaw\u0119 stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych rozbi\u00f3r taki by\u0142by politycznym absurdem. Wiemy wszyscy, \u017ce granice pa\u0144stwa, jakie si\u0119 ustalaj\u0105, nie zawsze odpowiadaj\u0105 \u015bci\u015ble zasadzie narodowej, ale zarazem przekonani jeste\u015bmy, \u017ce tworzenie si\u0119 dzi\u015b si\u0142\u0105 i przymusem pa\u0144stwa kilkunastoj\u0119zykowego, jak Austria, nie jest mo\u017cliwe. Broni\u0105c terytori\u00f3w lub walcz\u0105c na terenie dyplomatycznym o nowe, szukamy argument\u00f3w etnograficznych i dalecy jeste\u015bmy od powo\u0142ywania si\u0119 na uprawnienia historyczno-legitymistyczne. Plebiscyty, cho\u0107 zdepolaryzowane, stanowi\u0105 jednak r\u00f3wnie niew\u0105tpliwy wk\u0142ad w formy prawnopa\u0144stwowe, jak na przyk\u0142ad dotychczas przecie nie zawsze najkorzystniejsza, ale niekwestionowana zasada parlamentaryzmu. Plany rozcinania problemat\u00f3w narodowych, takie jak projekty Niemc\u00f3w w stosunku do Kr\u00f3lestwa Kongresowego albo ich polityka zamykania oczu na istnienie narodu w Pozna\u0144skiem, wydaj\u0105 si\u0119 nam dzisiaj po prostu \u015bmieszne w swojej dysproporcji z obecnym oddechem \u015bwiata. Tote\u017c wolno nam stwierdzi\u0107, \u017ce mimo wszystkie kroki wstecz i zboczenia weszli\u015bmy nieodwo\u0142alnie w now\u0105 epok\u0119 historyczn\u0105. Charakteryzuje t\u0119 epok\u0119 powszechno\u015b\u0107 nacjonalizmu jako naczelnego czynnika w \u017cyciu spo\u0142ecznym. <\/p>\n\n\n\n
W \u017cyciu wewn\u0105trzpa\u0144stwowym najbezpo\u015bredniejszym, kulturalnym nacjonalizmem jest zlanie si\u0119 pa\u0144stwa i spo\u0142ecze\u0144stwa w jedno. Spo\u0142ecze\u0144stwo jako ca\u0142o\u015b\u0107 jest teraz podmiotem politycznym. Wprowadza to nieznan\u0105 dotychczas pr\u0119\u017cno\u015b\u0107 reakcji na nacisk zewn\u0119trzny z jednej strony, z drugiej ogranicza ekspansj\u0119 zewn\u0119trzn\u0105 do tych granic, kt\u00f3re odpowiadaj\u0105 najistotniejszym potrzebom narodu, przekre\u015blaj\u0105c plany, kt\u00f3re by wychodzi\u0142y poza dostosowanie polityki zagranicznej do tych potrzeb. W polityce mi\u0119dzynarodowej stwarza to pewn\u0105 sta\u0142o\u015b\u0107 naporu, niezale\u017cnego ju\u017c dzi\u015b od chwilowej koniunktury lub indywidualno\u015bci w\u0142adzy, czyli kliki rz\u0105dz\u0105cej, ale odpowiadaj\u0105cego historycznym konieczno\u015bciom narodu. Przeciwstawiaj\u0105 si\u0119 temu naporowi ekspansje s\u0105siad\u00f3w, r\u00f3wnie\u017c ustalone, i pretensje sprecyzowane. W tych warunkach utrzymanie czy osi\u0105gni\u0119cie konieczno\u015bci rozwojowych narodu zale\u017cne jest w\u0142a\u015bnie od utrzymania zasady narodowej. Wytwarza si\u0119 ideologia pewnego legitymizmu narodowego, kt\u00f3ry wyra\u017anie zabarwia tendencje polityki mi\u0119dzynarodowej. To nowe powietrze, kt\u00f3rym oddycha nowoczesny \u015bwiat cywilizowany, zara\u017ca z wielk\u0105 szybko\u015bci\u0105 tak\u017ce i te plemiona, i ludy, kt\u00f3re dotychczas nie wykazywa\u0142y g\u0142\u0119bszej \u015bwiadomo\u015bci narodowej. <\/p>\n\n\n\n
Dwojakiego rodzaju przyczyny zasadnicze op\u00f3\u017ani\u0142y grupy o wyra\u017anej odr\u0119bno\u015bci etnograficznej w rozwoju narodowym: b\u0105d\u017a \u017ce w okresie rozwoju nacjonalizmu w XIX wieku nie mog\u0142y wskutek przeszk\u00f3d zewn\u0119trznych wytworzy\u0107 warstw inteligentnych, b\u0105d\u017a \u017ce rozsypane po \u015bwiecie i zmieszane z innymi narodami, \u017cyj\u0105c w bardzo r\u00f3\u017cnych warunkach przyrodniczych i kulturalnych, uleg\u0142y w wi\u0119kszym stopniu dzia\u0142aniu wp\u0142yw\u00f3w asymilacyjnych do innych organ\u00f3w ani\u017celi czynnik\u00f3w solidarno\u015bci zbiorowej. Grupy etnicznie zwarte, widz\u0105c przesuwaj\u0105ce si\u0119 granice, upadaj\u0105ce i rodz\u0105ce si\u0119 nowe w\u0142adze i ustroje pa\u0144stwowe, na drodze do\u015bwiadczalnej nabieraj\u0105ce tej kultury historycznej i ideologicznej, kt\u00f3rej rezultatem jest poczucie odr\u0119bno\u015bci i solidarno\u015bci narodowej: Esto\u0144czycy, \u0141otysze, Litwini, Ukrai\u0144cy, Gruzini, Ormianie, wykazuj\u0105 gwa\u0142town\u0105 ewolucj\u0119 w kierunku skupienia si\u0119 \u015bwiadomo\u015bci i energii narodowych. <\/p>\n\n\n\n
Niedoceniany jest w Europie ruch narodowo-rasowy, jaki ogarnia\u0107 poczyna Azj\u0119, budz\u0105c u\u015bpione ludy Chin, Tybetu, Indii i Indochin. Narodowo\u015bci rozsypane i zmieszane z innymi zetkn\u0119\u0142y si\u0119 w ca\u0142ym \u015bwiecie nieomal z podniesieniem si\u0119 temperatury narodowej. Podniesione has\u0142a i idee skwapliwie stosuj\u0105 do siebie. Spot\u0119gowanie si\u0119 nacjonalizmu \u017cydowskiego i rozszerzenie jego aspiracji, ruch murzy\u0144ski, kt\u00f3ry jest ju\u017c w stadium organizowania si\u0119 na terenie Stan\u00f3w Zjednoczonych, \u015bwiadcz\u0105 prawdopodobnie o ewolucji, kt\u00f3ra i te ludy skupi duchowo oko\u0142o idei narodu. Zagadnieniem interesuj\u0105cym teoretyka socjologa jest notowanie tych objaw\u00f3w i przewidywanie dalszej linii rozwoju zjawisk, praktyk polityk ma obowi\u0105zek wzi\u0105\u0107 w rachub\u0119 przy swych wyliczeniach nowe wsp\u00f3\u0142czynniki mi\u0119dzynarodowego \u017cycia. Nie zmieni\u0142 si\u0119 jego zasadniczy nakaz i kryterium \u2013 pozostaje nim egoizm narodowy i jego coraz \u015bci\u015blejszy wyk\u0142adnik \u2013 interes pa\u0144stwa. Ale drogi, kt\u00f3rymi do zysku politycznego i\u015b\u0107 nale\u017cy, nie pozosta\u0142y ju\u017c te same. Straci\u0142 grunt pod nogami mechaniczny imperializm. Miecz, kt\u00f3rym dzielono dowolne kraje i narody, odrzuci\u0107 wypadnie do przestarza\u0142ych rupieci. W\u0105tpliwe od dawna Bismarckowskie metody wynaradawiania uzna\u0107 nale\u017cy dzisiaj za absolutnie ja\u0142owe. W budowaniu program\u00f3w nale\u017cy wstawi\u0107 pozycj\u0119 wzmacniaj\u0105cych si\u0119 z coraz wi\u0119ksz\u0105 szybko\u015bci\u0105 si\u0142 przebudzonych nacjonalizm\u00f3w. Metoda ekspansji musi teraz omija\u0107 przymus i przemoc i kierowa\u0107 si\u0119 okr\u0119\u017cn\u0105, ale jedyn\u0105 prowadz\u0105c\u0105 do celu drog\u0105 kulturalnego oddzia\u0142ywania. <\/p>\n\n\n\n
Jednym z najbardziej skomplikowanych problemat\u00f3w, jakie wysun\u0119\u0142o nowoczesne \u017cycie mi\u0119dzynarodowe, jest sprawa teren\u00f3w o ludno\u015bci mieszanej. Logicznie wykluczone jest w tych wypadkach rozgraniczanie pa\u0144stw, kt\u00f3re by \u015bci\u015ble odpowiada\u0142o zasadzie samostanowienia narod\u00f3w. Musz\u0105 tu rozstrzygn\u0105\u0107 obok niej wzgl\u0119dy inne: warunki gospodarcze, strategiczne, historia itp. Mo\u017cna wprawdzie przewidywa\u0107 ewolucj\u0119 form prawnych w kierunku zastosowania autonomii personalnych itp.[3] na tych terenach, ale wydaje si\u0119 to rzecz\u0105 odleglejszej przesz\u0142o\u015bci, interesuj\u0105c\u0105 obecnie raczej teoretycznie ani\u017celi praktycznie. Przed polskim politykiem praktycznym stan\u0119\u0142o natomiast ju\u017c obecnie w ca\u0142ej swojej powadze pal\u0105ce zagadnienie stosunku Polski do lud\u00f3w zamieszkuj\u0105cych jej historyczne Kresy Wschodnie. Zagadnienie to niew\u0105tpliwie jedno z najbardziej skomplikowanych w Europie. Trudno\u015b\u0107 jego rozwi\u0105zania polega zar\u00f3wno na klasycznie wprost niejasnych granicach, etnograficznym wzajemnym przenikaniu si\u0119 r\u00f3\u017cnorodnych szczep\u00f3w, narod\u00f3w, dwu kultur i wyzna\u0144 religijnych oraz splataniu tych ziem w historii, jak w wi\u0119kszej jeszcze mierze w dynamiczno\u015bci stosunk\u00f3w. Samowiedza i si\u0142y narodowe zmieniaj\u0105 si\u0119 w tych krajach z roku na rok niemal i je\u015bli uprzednia nasza ocena ruch\u00f3w narodowych nie jest w og\u00f3le fa\u0142szywa, to w ci\u0105gu 30-50 lat, tj. w ci\u0105gu \u017cycia jednego pokolenia przedstawia\u0107 one b\u0119d\u0105 obraz radykalnie r\u00f3\u017cny od tego, na kt\u00f3ry przywykli\u015bmy patrze\u0107 my, Europa Zachodnia i Rosja. <\/p>\n\n\n\n
Powiedziano s\u0142usznie, \u017ce Polska ma na granicy zachodniej zadanie konserwatywne, na wschodniej \u2013 w najszerszym s\u0142owa znaczeniu zdobywcze. Nie ma w stosunku do tego aksjomatu polityki polskiej r\u00f3\u017cnic pogl\u0105d\u00f3w w\u015br\u00f3d oboz\u00f3w my\u015bli politycznej, nawet tych, kt\u00f3re wysnuwaj\u0105 z tego za\u0142o\u017cenia kra\u0144cowo sprzeczne wnioski, gdy chodzi o \u015brodki i metody polityczne wiod\u0105ce do powy\u017cszego celu. Takie wnioski og\u00f3lne pozwalaj\u0105 w stosunku do problemu wschodniego wyci\u0105gn\u0105\u0107 rozpatrzenie ewolucji nowoczesnej my\u015bli politycznej, jednoznacznej z rozwojem nacjonalnym. Punktem wyj\u015bcia dla dalszych rozwa\u017ca\u0144 musi by\u0107 rozstrzygni\u0119cie pytania elementarnego-topograficznego. <\/p>\n\n\n\n
Z jakim narodem s\u0105siaduje Polska na wschodzie? Odpowied\u017a pozornie niepewna, jest jednak jasna negatywnie w tym o\u015bwietleniu, jakie jej daj\u0105 nasze przes\u0142anki. Polska etnograficzna nie s\u0105siaduje z narodem rosyjskim. Oczywist\u0105 konsekwencj\u0105 rozwoju i upowszechnienia si\u0119 d\u0105\u017ce\u0144 narodowych jest cofni\u0119cie si\u0119 si\u0142y skupiaj\u0105cej rosyjskiej, je\u017celi nie \u015bci\u015ble do j\u0105dra etnograficznego wielkorosyjskiego, to przynajmniej do granic tych ziem, kt\u00f3rych ludy nie mog\u0105 dzi\u015b jeszcze zdoby\u0107 si\u0119 na \u015bwiadomo\u015b\u0107 swojej rasowej czy historycznej odr\u0119bno\u015bci i swoich aspiracji. Proces ten od\u015brodkowy szczeg\u00f3lnie wyra\u017anie wyst\u0119puje w\u0142a\u015bnie w Rosji jako bezpo\u015bredni skutek rozpanoszenia nienarodowego imperializmu. Dotyczy to wszystkich kres\u00f3w by\u0142ego Imperium Rosyjskiego, znalaz\u0142o konkretny wyraz w emancypacyjnych d\u0105\u017ceniach narod\u00f3w kaukaskich, ba\u0142tyckich, na Syberii itp. Proces ten zarysowuje si\u0119 nie mniej dobitnie wzd\u0142u\u017c granicy zachodniej Rosji. Uk\u0142ad obecnych stosunk\u00f3w spo\u0142ecznych, a przede wszystkim gospodarczych, zaakcentuje tu rozw\u00f3j wypadk\u00f3w niew\u0105tpliwie w spos\u00f3b jaskrawy. Skutkiem tego procesu jest dzisiaj ju\u017c powstanie pomi\u0119dzy Polsk\u0105 a Rosj\u0105 szeregu ognisk politycznych o ci\u0105\u017ceniach nierosyjskich, mniej lub bardziej wyra\u017anie w kierunku swoim zdecydowanych. Przy pr\u00f3bie oceniania perspektyw rozwojowych tych coraz silniej wyodr\u0119bniaj\u0105cych si\u0119 spo\u0142ecze\u0144stw unika\u0107 oczywi\u015bcie nale\u017cy wszelkiego szablonu; stopie\u0144 ich narodowego rozbudzenia jest bardzo nier\u00f3wny. Nie wszystkie te\u017c rokuj\u0105 szybkie doro\u015bni\u0119cie do poziomu narodu tworz\u0105cego pa\u0144stwo. <\/p>\n\n\n\n
Niemniej trzeba si\u0119 jak najbardziej stanowczo przeciwstawi\u0107 negowaniu kie\u0142kuj\u0105cych w\u015br\u00f3d nich si\u0142. \u201eBezsprzecznie istnieje dzi\u015b szereg narod\u00f3w (Bu\u0142garzy, \u0141otysze, Estowie, Litwini), o kt\u00f3rych kilkadziesi\u0105t lat temu nikt by inaczej powiedzie\u0107 nie m\u00f3g\u0142, jak \u017ce ich nie ma\u201d[4] \u2013 to zestawienie niezwykle jasne \u015bwiat\u0142o rzuca na zagadnienie przetwarzania si\u0119 plemion w narody. W tym wypadku jest ono jednak raczej za blade ani\u017celi zbyt jaskrawe. Wszak rozw\u00f3j \u015bwiadomo\u015bci Ukrai\u0144c\u00f3w i Bia\u0142orusin\u00f3w odbywa si\u0119 w cieplarnianej atmosferze powojennego okresu, kt\u00f3ra kilkakrotnie przyspiesza dojrzewanie. Znik\u0142y dzi\u015b te zewn\u0119trzne wi\u0119zy, kt\u00f3re tamowa\u0142y arterie pulsu \u017cycia narodowego. Nie wspominaj\u0105c ju\u017c o specjalnym systemie prze\u015bladowa\u0144 narodowych, nie ma ju\u017c dzi\u015b j\u0119zyka, kt\u00f3ry by sobie nie m\u00f3g\u0142 pozyska\u0107 prawa obywatelstwa, mowy by\u0107 nie mo\u017ce o jakichkolwiek przeszkodach stawianych rozwojowi szkolnictwa narodowego. W zwi\u0105zku z rozszerzaj\u0105c\u0105 si\u0119 demokratyzacj\u0105 o\u015bwiaty coraz mniej sta\u0142\u0105 przeszkod\u0105 dla tw\u00f3rczo\u015bci pa\u0144stwowej tych lud\u00f3w b\u0119dzie brak inteligencji. Przyk\u0142ad Litwy wskazuje poza tym, \u017ce nawet przy ogromnie pierwotnej strukturze spo\u0142ecznej narody mog\u0105 si\u0119 zdoby\u0107 na wzniesienie pa\u0144stwowego gmachu. Nie nale\u017cy si\u0119 \u0142udzi\u0107, by pomimo zasadniczego uznania plebiscyt\u00f3w wystarczy\u0142o opowiedzenie si\u0119 tych lud\u00f3w za niezale\u017cno\u015bci\u0105. Mo\u017cno\u015b\u0107 takiego samostanowienia zale\u017cy oczywi\u015bcie od og\u00f3lnej koniunktury politycznej. Nie ma jednak\u017ce powod\u00f3w, dla kt\u00f3rych odradzaj\u0105cy si\u0119 na wz\u00f3r Feniksa ruch niepodleg\u0142o\u015bciowy np. Ukrai\u0144c\u00f3w nie mia\u0142by okaza\u0107 si\u0119 trwalszym od rusofilskich tendencji mocarstw zachodnich. <\/p>\n\n\n\n
W rezultacie stoimy przed niewiadom\u0105, kt\u00f3rej w \u017cadnym wypadku nie wolno nam \u015bci\u0105ga\u0107 do zagadnienia dogodnej granicy pa\u0144stwowej z Rosj\u0105. A wracaj\u0105c do naszych za\u0142o\u017ce\u0144, mo\u017cemy uzna\u0107, \u017ce konieczno\u015b\u0107 polityczna granicy wsp\u00f3lnej nie jest bynajmniej oczywista. Konsekwencj\u0105 nie tylko konkretnych stosunk\u00f3w politycznych, ale i przeorania \u015bwiadomo\u015bci politycznej jest konieczno\u015b\u0107 uznania niew\u0105tpliwego narod\u00f3w samookre\u015blaj\u0105cych si\u0119 tak bardzo wyra\u017anie jak Polska. Tote\u017c spo\u015br\u00f3d mo\u017cliwo\u015bci polsko-rosyjskich stosunk\u00f3w w przysz\u0142o\u015bci mo\u017cemy wykre\u015bli\u0107 obaw\u0119 powrotu stosunk\u00f3w sprzed lat siedmiu. Niezale\u017cnie od takiej czy innej formy politycznego zmartwychwstania Rosji musi ona raz na zawsze wymaza\u0107 ze swojego programu d\u0105\u017cno\u015b\u0107 do ponownego uzyskania oparcia nad Wis\u0142\u0105, za\u015b polska my\u015bl polityczna winna \u015bmia\u0142o budowa\u0107 na mocnym fundamencie niepodleg\u0142o\u015bci, nie kr\u0119puj\u0105c swego polotu straszakami nowego rozbioru. Nie znaczy to w najmniejszej mierze, \u017ce usta\u0142a i ustanie w bliskiej przysz\u0142o\u015bci rywalizacja polsko-rosyjska o ziemie pomi\u0119dzy tymi pa\u0144stwami po\u0142o\u017cone. Odwrotnie. Ziemie te w\u0142a\u015bnie dzi\u0119ki p\u0142ynno\u015bci ich stosunk\u00f3w etnograficznych przedstawia\u0107 b\u0119d\u0105 jeszcze czas d\u0142u\u017cszy \u00f3w bierny lub na p\u00f3\u0142 bierny przedmiot walk i konkurencji. R\u00f3wnowaga bardziej sta\u0142a nast\u0105pi dopiero z chwil\u0105 wyra\u017anego wykrystalizowania si\u0119 tendencji i pr\u0119\u017cno\u015bci lud\u00f3w pogranicznych. Od polityki Polski i Rosji w stosunku do tych lud\u00f3w b\u0119dzie zale\u017ca\u0142o, z czyim organizmem zro\u015bnie si\u0119 pancerz odporno\u015bci narodowej \u0141otwy, Litwy, Bia\u0142orusi i Ukrainy. Z poprzednich rozwa\u017ca\u0144 wynika jasno, jaka powinna by\u0107 metoda polityczna Polski, kt\u00f3ra sobie podobny cel postawi. Z rozwa\u017ca\u0144 tych mo\u017cna te\u017c wywie\u015b\u0107 ocen\u0119 zawieranego obecnie polsko-bolszewickiego pokoju i zada\u0144, jakie w rozwijaniu i pog\u0142\u0119bianiu polityki wschodniej maj\u0105 przed sob\u0105 pa\u0144stwo i spo\u0142ecze\u0144stwo polskie. Streszczaj\u0105 si\u0119 one w jasnym u\u015bwiadomieniu sobie i \u015bcis\u0142ym zastosowaniu w praktyce politycznej zdobyczy nowoczesnego nacjonalizmu.<\/p>\n\n\n\n
Adam Heydel<\/strong><\/p>\n\n\n\n 2. \u00a0Micha\u0142 Rostworowski,\u00a0Liga Narod\u00f3w (odczyt wyg\u0142oszony w Krakowie dnia 31 stycznia 1920)<\/em>, Krak\u00f3w 1920, s. 8.<\/p>\n\n\n\n 3.\u00a0Do podobnych rozstrzygni\u0119\u0107 mo\u017ce doprowadzi\u0107 nacjonalizm lud\u00f3w rozsianych.<\/p>\n\n\n\n 4.\u00a0Boles\u0142aw Srocki,\u00a0Polska a sprawa Ukrainy<\/em>, \u201eWsch\u00f3d Polski\u201d, 1921, nr 6-7.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Wysuwane niejednokrotnie w czasie wojny, wywieszone jako oficjalny sztandar pokojowych zapas\u00f3w dyplomatycznych has\u0142o: \u201esamostanowienia o sobie narod\u00f3w\u201d straci\u0142o wiele ze swej rewelacyjnej wyrazisto\u015bci w zetkni\u0119ciu z konkretnym \u017cyciem politycznym. Nat\u0119\u017cenie nami\u0119tno\u015bci i walka o najbli\u017csze interesy, jaka si\u0119 rozwin\u0119\u0142a w okresie realizowania rezultat\u00f3w wysi\u0142k\u00f3w wojennych, niewiele pozostawi\u0142y miejsca obok siebie. \u017bycie zas\u0142oni\u0142o przed oczyma tw\u00f3rc\u00f3w […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12207,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12206","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n\n