Kwestie, kt\u00f3re\u015bmy dot\u0105d rozwa\u017cali, a wi\u0119c odnosz\u0105ce si\u0119 do ustroju pa\u0144stwa, do jego ludno\u015bci i terytorium, przedstawiaj\u0105 sob\u0105 zewn\u0119trzne formy i mechanizm dzia\u0142ania politycznego. Przy omawianiu za\u015b patriotyzmu trzeba wnikn\u0105\u0107 w wewn\u0119trzn\u0105 tre\u015b\u0107 \u017cycia politycznego i zrozumie\u0107, jakimi wewn\u0119trznymi si\u0142ami rozporz\u0105dza dusza narodu przy dokonywaniu ci\u0105\u017c\u0105cych na nim zada\u0144 politycznych.<\/p>\n\n\n\n
Co to jest patriotyzm? Je\u015bli powiemy po prostu, \u017ce jest to mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny, to takie okre\u015blenie daje bardzo niewiele dla oceny patriotyzmu, jako realnego zagadnienia politycznego. Wiemy, \u017ce u wszystkich spo\u0142ecze\u0144stw osiad\u0142ych istnieje mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny jako przywi\u0105zanie do swej ziemi rodzinnej, do le\u017c\u0105cych w niej grob\u00f3w przodk\u00f3w, do swego domu, do swego mienia i dobytku. Takie przywi\u0105zanie jest w tej samej mierze co instynkt samozachowawczy siln\u0105 pobudk\u0105 do obrony swej w\u0142asno\u015bci, a wi\u0119c przy pewnych warunkach, w ostatecznym rezultacie, do obrony ca\u0142o\u015bci narodowego mienia i napadni\u0119tego przez wrog\u00f3w pa\u0144stwa. Do innych, bardziej skomplikowanych zada\u0144 politycznych, taka mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny, b\u0119d\u0105ca w\u0142a\u015bciwie mi\u0142o\u015bci\u0105 ojcowizny, nie daje si\u0119 \u0142atwo wyzyska\u0107, a nawet wprost przeciwnie, przez sw\u00f3j niejako biologiczny egoizm, stanowi siln\u0105 przeszkod\u0119 do dobrowolnego wysi\u0142ku i skutecznego czynu. Taki egoistyczny patriotyzm stanowi tylko naturaln\u0105 i zdrow\u0105 podstaw\u0119, na kt\u00f3rej wyhodowa\u0107 si\u0119 mo\u017ce poczucie wy\u017cszego stopnia, wch\u0142aniaj\u0105ce w siebie z biegiem historii i cywilizacji r\u00f3\u017cne pierwiastki psychiczne, kt\u00f3re nadaj\u0105 swoisty ton patriotyzmowi poszczeg\u00f3lnego narodu.<\/p>\n\n\n\n
St\u0105d wynika, \u017ce patriotyzm tego wy\u017cszego typu jest warto\u015bci\u0105 bardzo r\u00f3\u017cn\u0105 u poszczeg\u00f3lnych spo\u0142ecze\u0144stw i narod\u00f3w. Pomijaj\u0105c ca\u0142y szereg moment\u00f3w historycznych i politycznych, kt\u00f3re si\u0119 sk\u0142adaj\u0105 na urobienie zbiorowej duszy narodu, ju\u017c sam charakter mi\u0142o\u015bci, b\u0119d\u0105cej uczuciem poniek\u0105d wrodzonym, przedstawia wiele r\u00f3\u017cnic, kt\u00f3re odbijaj\u0105 si\u0119 na charakterze patriotyzmu. Mi\u0142o\u015b\u0107, zar\u00f3wno u jednostki jak i u zbiorowo\u015bci ludzkiej, przejawia si\u0119 niejednakowo i doprowadza nieraz do wprost przeciwnych odruch\u00f3w i czyn\u00f3w. Mi\u0142o\u015b\u0107 bywa biern\u0105 lub czynn\u0105, doprowadza do rzewnej rezygnacji lub do ofiarnego wysi\u0142ku; mi\u0142o\u015b\u0107 bywa ekskluzywn\u0105 lub rozlewn\u0105: w pierwszym wypadku powoduj\u0105c uczucia zawi\u015bci lub nienawi\u015bci, w drugim doprowadzaj\u0105c do oboj\u0119tno\u015bci; mi\u0142o\u015b\u0107 bywa egoistyczn\u0105 lub altruistyczn\u0105, prowadz\u0105c do zbrodniczego wywy\u017cszania swej w\u0142asnej korzy\u015bci, lub do zatraty instynktu samozachowawczego. Najrzadsz\u0105 jest niew\u0105tpliwie taka mi\u0142o\u015b\u0107, kt\u00f3ra czyni wszelkie wysi\u0142ki, aby zapewni\u0107 najwy\u017csze dobro przedmiotowi swego ukochania. Jest to mi\u0142o\u015b\u0107 osoby czy idei dla niej samej. Ten rzadki charakter mi\u0142o\u015bci nadaje si\u0119 niew\u0105tpliwie najlepiej do urobienia czystego i ofiarnego patriotyzmu.<\/p>\n\n\n\n
Poza mi\u0142o\u015bci\u0105, kt\u00f3rej charakter, z natury swej ju\u017c bardzo r\u00f3\u017cnorodny, podlega wszak przemianom w zale\u017cno\u015bci od czynnik\u00f3w zewn\u0119trznych, jest jeszcze do uwzgl\u0119dnienia przy analizie patriotyzmu drugi moment, kt\u00f3rym jest przedmiot mi\u0142o\u015bci, a wi\u0119c Ojczyzna. Poj\u0119cie Ojczyzny jest te\u017c bardzo rozmaite u r\u00f3\u017cnych narod\u00f3w. M\u00f3wi\u0105c o narodach, mam na my\u015bli narody, jako organizacje historyczno-polityczne, a nie formacje etniczne. U tych ostatnich patriotyzm jest w\u0142a\u015bciwie tylko mi\u0142o\u015bci\u0105 ojcowizny. Poj\u0119cie za\u015b Ojczyzny wytwarza si\u0119 dopiero wtedy, kiedy spo\u0142ecze\u0144stwo ludzkie, zdobywszy sobie niepodleg\u0142o\u015b\u0107 pa\u0144stwow\u0105, jednoczy si\u0119 w zwi\u0105zku politycznym, maj\u0105cym swoist\u0105 i odr\u0119bn\u0105 ide\u0119 swej historycznej dzia\u0142alno\u015bci. Ojczyzna jest wi\u0119c poj\u0119ciem politycznym tak r\u00f3\u017cnorodnym u poszczeg\u00f3lnych narod\u00f3w, jak r\u00f3\u017cnymi s\u0105 drogi, kt\u00f3rymi krocz\u0105 ich dzieje.<\/p>\n\n\n\n
To wszystko nam wyja\u015bnia, \u017ce traktuj\u0105c patriotyzm jako zagadnienie polityczne, musimy o nim m\u00f3wi\u0107 nie abstrakcyjnie, w og\u00f3lno\u015bci, lecz konkretnie, w odniesieniu do danego narodu. Tu chodzi mi o rozwa\u017cenie pytania, jak si\u0119 przedstawia patriotyzm polskiego narodu.<\/p>\n\n\n\n
By\u0142y w naszej historii momenty fatalne, kt\u00f3re nam wyrobi\u0142y w\u015br\u00f3d obcych opini\u0119 narodu pozbawionego patriotyzmu. By\u0142y te\u017c momenty inne o barwie tragicznej, w kt\u00f3rych Polska wobec \u015bwiata uchodzi\u0142a za synonim i szczyt najbardziej szlachetnego i ofiarnego patriotyzmu. Te, tak ra\u017c\u0105co sprzeczne oceny, s\u0105 dostateczn\u0105 wskaz\u00f3wk\u0105 na to, jak bardzo skomplikowany jest problem naszej polskiej mi\u0142o\u015bci Ojczyzny. Niepodobna bowiem, aby nar\u00f3d o d\u0142ugowiekowej historii, w pewnych okresach by\u0142 wyzuty z wszelkiego patriotyzmu i nagle dochodzi\u0142 do najwy\u017cszego napi\u0119cia tego uczucia. W specjalnej istocie polskiego patriotyzmu trzeba b\u0119dzie szuka\u0107 wyt\u0142umaczenia dla tych paradoksalnych objaw\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Najbezwzgl\u0119dniej ods\u0105dzono nas od patriotyzmu w okresie rozbior\u00f3w naszego pa\u0144stwa. Nikt z cudzoziemc\u00f3w, obserwuj\u0105cych Polsk\u0119 w owym czasie, nie m\u00f3g\u0142 zrozumie\u0107 jak to by\u0142o mo\u017cliwe, \u017ceby liczna, bogata i rycerskim animuszem obdarzona szlachta polska przypatrywa\u0142a si\u0119 spokojnie, z t\u0119p\u0105 oboj\u0119tno\u015bci\u0105, jak mocarstwa o\u015bcienne bez dobycia or\u0119\u017ca roz\u0107wiartowywa\u0142y i stopniowo zagarnia\u0142y terytorium tak ongi \u015bwietnego i pot\u0119\u017cnego pa\u0144stwa. Gdyby si\u0119 chcia\u0142o \u00f3w fakt, niepoj\u0119ty cudzoziemcom, t\u0142umaczy\u0107 w ten spos\u00f3b, i\u017c owa szlachta polska w ogromnej wi\u0119kszo\u015bci po prostu nie rozumia\u0142a co i jak si\u0119 w ko\u0142o niej dzia\u0142o i jaki ostateczny cios zadawano jej wolno\u015bci, toby prawdopodobnie uznali oni tak\u0105 odpowied\u017a za ob\u0142udne i niegodne zrzucanie z siebie winy. A jednak to by\u0142o prawd\u0105. Naturalnie dotyczy to nie przenikliwych jednostek i nie p\u0142atnych zdrajc\u00f3w, ale tej masy narodu, stanowi\u0105cego polsk\u0105 demokracj\u0119 szlacheck\u0105. W naszej literaturze nie zastanawiano si\u0119 nad tym politycznie i historycznie ciekawym tematem. Jeden tylko \u017beromski w \u201ePopio\u0142ach\u201d z przedziwn\u0105 intuicj\u0105 uchwyci\u0142 i odtworzy\u0142 zagadk\u0119 bierno\u015bci narodu wobec gwa\u0142tu rozbior\u00f3w, zagadk\u0119, kt\u00f3ra tak ponury, prawie haniebny cie\u0144 na Polsk\u0119 ca\u0142\u0105 rzuca\u0142a. Czy \u00f3w stary szlachcic z pod \u0141ysej G\u00f3ry rozumia\u0142 co si\u0119 z Polsk\u0105 dzieje, dop\u00f3ki urz\u0119dnik austriacki nie wmiesza\u0142 si\u0119 w imieniu wiede\u0144skiego rz\u0105du do jego osobistej nad poddanymi w\u0142adzy? Czy ca\u0142a demokracja szlachecka, kt\u00f3ra sama decydowa\u0142a o losach pa\u0144stwa, a najwy\u017cej umys\u0142em swoim ogarnia\u0142a powiat, mog\u0142a w\u00f3wczas zorientowa\u0107 si\u0119 w ogromie niebezpiecze\u0144stwa i druzgoc\u0105cej donios\u0142o\u015bci katastrofy? Na jakie\u017c to rzeczy z naiwn\u0105 oboj\u0119tno\u015bci\u0105 patrza\u0142a owa rycerska bra\u0107 szlachecka przez d\u0142ugi okres upadaj\u0105cej Rzeczypospolitej, i na co pozwala\u0142a ta dumna szlachta z lekkomy\u015blno\u015bci\u0105 niedbaj\u0105cego o ruin\u0119 pana. Kto chcia\u0142, grasowa\u0142 na ziemiach polskiego pa\u0144stwa: Szwedzi, Moskwa, Tatarzy, Kozacy, W\u0119grzy, Sasi i Prusacy. I jako\u015b si\u0119 to wszystko ko\u0144czy\u0142o, wrogowie wychodzili z granic Rzeczypospolitej, i znowu ja\u015bnia\u0142a w ca\u0142ej pe\u0142ni, ja\u015bnia\u0142a pozornym ju\u017c tylko blaskiem dawna wolno\u015b\u0107 i \u015bwietno\u015b\u0107 szlacheckiego narodu. Jak si\u0119 przy tym przedstawia\u0142a istotna wolno\u015b\u0107 pa\u0144stwa, do czego sz\u0142a polityka polskiego narodu, \u2014 nad tymi zagadnieniami ma\u0142o kto w\u00f3wczas my\u015bla\u0142 i prawie nikt donios\u0142o\u015bci ich nie rozumia\u0142. Wolno\u015b\u0107 i niepodleg\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny identyfikowano w\u00f3wczas z prawami szlachty i one by\u0142y \u201e\u017arenic\u0105 wolno\u015bci\u201d, kt\u00f3rej naprawd\u0119 nale\u017ca\u0142o broni\u0107. Poj\u0119cie ca\u0142o\u015bci terytorium i \u015bwi\u0119to\u015bci granic w\u00f3wczas nie istnia\u0142o. Granice wszak ci\u0105gle ulega\u0142y zmianom, szczeg\u00f3lniej na wschodzie; co si\u0119 dzi\u015b utraci\u0142o, mog\u0142o by\u0107 odebrane jutro. Utrat\u0105 ca\u0142ej po\u0142aci kraju, martwili si\u0119 w\u0142a\u015bciwie ci, co byli stamt\u0105d przez wroga wyrzuceni i utracili swoje ziemie i fortuny. <\/p>\n\n\n\n
Niewiele to obchodzi\u0142o t\u0119 szlacht\u0119, kt\u00f3ra daleko by\u0142a od zgie\u0142ku wojennego i kt\u00f3ra dobrze i spokojnie czu\u0142a si\u0119 na swoich maj\u0119tno\u015bciach. To te\u017c zmobilizowa\u0107 pospolite ruszenie w tych spokojnych wojew\u00f3dztwach dla obrony gdzie\u015b daleko zagro\u017conych granic, by\u0142o rzecz\u0105 nies\u0142ychanie trudn\u0105, prawie niemo\u017cliw\u0105. Na pomoc sz\u0142y tylko wojew\u00f3dztwa bli\u017csze, kt\u00f3re ju\u017c widzia\u0142y \u0142uny po\u017car\u00f3w i ba\u0142y si\u0119, by si\u0119 to na ich ziemie nie przenios\u0142o. Dawna Rzeczpospolita Polska by\u0142a w\u0142a\u015bciwie zwi\u0105zkiem ziem, z kt\u00f3rych ka\u017cda \u017cy\u0142a do pewnego stopnia sama dla siebie i kt\u00f3ra nawet wtedy nie traci\u0142a zwi\u0105zku z Polsk\u0105, kiedy zagarni\u0119ta zosta\u0142a w granice obcego pa\u0144stwa. Kiedy wojew\u00f3dztwa czernichowskie i po\u0142tawskie odpad\u0142y od Polski, pos\u0142owie tych ziem zasiadali jak dawniej w sejmie polskim. Unosi\u0142a si\u0119 nad \u00f3wczesn\u0105 Polsk\u0105 i tkwi\u0142a pod\u015bwiadomie w duszy jej narodu abstrakcyjna idea wielkiej, niespo\u017cytej i nie\u015bmiertelnej ca\u0142o\u015bci, a realne fakty, kt\u00f3re tej idei przeczy\u0142y i ca\u0142o\u015b\u0107 szarpa\u0142y, nie umniejsza\u0142y wiary, nie gn\u0119bi\u0142y sumienia, nie pcha\u0142y ca\u0142ego narodu do powszechnego i pot\u0119\u017cnego czynu. Nie wierzono, aby po tylu przebytych szcz\u0119\u015bliwie kl\u0119skach, Polsk\u0119 m\u00f3g\u0142 spotka\u0107 jaki\u015b cios ostateczny. Wierzono, i\u017c Polsce nie mo\u017ce by\u0107 uczynione z\u0142o przez s\u0105siad\u00f3w, skoro ona tym s\u0105siadom z\u0142a czyni\u0107 nie zamierza. Przy takim pojmowaniu rzeczy z\u0142o najwy\u017csze nie polega\u0142o w tym, \u017ce Polska w ca\u0142o\u015bci, czy w cz\u0119\u015bci, dostawa\u0142a si\u0119 pod panowanie obcego monarchy. I to ju\u017c przecie\u017c bywa\u0142o, a Polska nie zgin\u0119\u0142a. <\/p>\n\n\n\n
Zreszt\u0105 ma\u0142o to mieli\u015bmy obcych kr\u00f3l\u00f3w, zasiadaj\u0105cych prawowicie na tronie polskim? Je\u015bli jaki kr\u00f3l zasiada\u0142 na tronie bez poprzedniego obioru na Woli, to przecie\u017c szlachta mog\u0142a post factum prawo swoje dokona\u0107, zatwierdzaj\u0105c swymi g\u0142osami nieprawn\u0105 uzurpacj\u0119. A je\u015bli by\u0142o trzech kr\u00f3l\u00f3w, dziel\u0105cych si\u0119 tronem polskim, to czy\u017c i tego nie bywa\u0142o w Rzeczypospolitej, \u017cesi\u0119 kilku pretendent\u00f3w dobija\u0142o o koron\u0119 Piast\u00f3w i Jagiellon\u00f3w? Wobec takiej tradycji, wobec braku wszelkich w\u0142adczych o\u015brodk\u00f3w my\u015bli politycznej, wobec rozproszkowania a\u017c do zaniku w\u0142adzy zwierzchniczej, kt\u00f3rej dzier\u017cycielem prawnym by\u0142 og\u00f3\u0142 szlachecki, wobec wreszcie zupe\u0142nej ignorancji stosunk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych i polityki, kt\u00f3r\u0105 obce mocarstwa wobec Polski stosowa\u0142y, czy\u017c mo\u017cna si\u0119 dziwi\u0107, \u017ce rozbiory Polski dokona\u0142y si\u0119 w\u015br\u00f3d bezw\u0142adnej oboj\u0119tno\u015bci narodu, kt\u00f3ry nie widzia\u0142, \u017ce traci Polsk\u0119? Patriotyzm polski w gruncie rzeczy nie by\u0142 w\u00f3wczas mniejszy, ni\u017c za czas\u00f3w Jagiellon\u00f3w, tylko d\u017awignia, kt\u00f3ra mog\u0142a go poruszy\u0107 w jedynie w\u0142a\u015bciwym kierunku, by\u0142a innego rodzaju ni\u017c u innych narod\u00f3w, i w samej Polsce nie by\u0142o komu zrobi\u0107 z tej d\u017awigni u\u017cytku. Wed\u0142ug miary i poj\u0119\u0107 innych narod\u00f3w m\u00f3g\u0142 to by\u0107 tylko brak patriotyzmu, ale przy swoistej psychice \u00f3wczesnego polskiego narodu by\u0142o to tylko tragiczne nieporozumienie. Trzeba tutaj przypomnie\u0107, \u017ce kiedy tylu europejskich polityk\u00f3w i m\u0119\u017c\u00f3w stanu w okresie rozbior\u00f3w Rzeczypospolitej z lekcewa\u017ceniem i prawie pogard\u0105 traktowali Polak\u00f3w, kiedy g\u0142osili, i\u017c jeste\u015bmy niegodni wolno\u015bci i \u017ce co najwy\u017cej stanowimy dobry materia\u0142 na lekk\u0105 kawaleri\u0119, to jedynie pruski minister Stein uwa\u017ca\u0142 tak\u0105 opini\u0119 za myln\u0105 i przestrzega\u0142 przed oporn\u0105 si\u0142\u0105 polskiego patriotyzmu. \u017be przestrogi jego by\u0142 s\u0142uszne, dowiod\u0142y p\u00f3\u017aniejsze dzieje rozdartej i pogrzebanej Polski.<\/p>\n\n\n\n
W okresie niewoli patriotyzm polski, cho\u0107 zmieni\u0142 sw\u00f3j charakter i swoje napi\u0119cie, wyr\u00f3s\u0142 na tradycyjnej podstawie, przekazanej mu przez demokratyczn\u0105 Rzeczpospolit\u0105 szlacheck\u0105. Charakterystyczn\u0105 jego cech\u0105 pozosta\u0142a nierealno\u015b\u0107 i rozp\u0142ywaj\u0105ca si\u0119 w abstrakcji ideowo\u015b\u0107. Teraz, kiedy pa\u0144stwo w\u0142asne zosta\u0142o unicestwione, Polska, w kt\u00f3rej nie\u015bmiertelno\u015b\u0107 wierzono \u015bwi\u0119cie, o kt\u00f3rej wolno\u015b\u0107 walczono i dla kt\u00f3rej znoszono najsro\u017csze prze\u015bladowania, Polska stawa\u0142a si\u0119 dla og\u00f3\u0142u Polak\u00f3w jeszcze bardziej nierealn\u0105, bardziej niezale\u017cn\u0105 od warunk\u00f3w materialnych, geograficznych i politycznych. Nie mog\u0142a ona zgin\u0105\u0107, p\u00f3ki my \u017cyjemy, ale jej istnienie przedstawia\u0142o si\u0119 mo\u017cliwym przy rozmaitych kombinacjach terytorialnych i granicznych, kt\u00f3re zreszt\u0105 w duszy polskiej nie odgrywa\u0142y wa\u017cniejszej roli, i nad kt\u00f3rymi ma\u0142o kto si\u0119 zastanawia\u0142. Ka\u017cona pi\u0119tnem obcym, zamazywana i przeinaczana, Polska, ta istotna i umi\u0142owana, odrywa\u0142a si\u0119 od ziemi i unosi\u0142a si\u0119 nad ni\u0105 w jakiej\u015b wielkiej, p\u0142ynnej ca\u0142o\u015bci, niby ob\u0142ok r\u00f3\u017cany, p\u0142on\u0105cy nadziej\u0105, niby chmura, z kt\u00f3rej raz po raz ci\u0119\u017ckie spada\u0142y gromy. W pokorze kaj\u0105cych si\u0119 grzesznik\u00f3w, w religijnie romantycznym uniesieniu, Polacy czynili ze swej pogn\u0119bionej Ojczyzny mistyczny idea\u0142 ofiary, maj\u0105cej odkupi\u0107 grzechy innych narod\u00f3w, idea\u0142 cudownego zmartwychwstania, kt\u00f3ry jako nieskalana \u015bwi\u0119to\u015b\u0107 wzbija\u0142 si\u0119 coraz wy\u017cej i wy\u017cej do tronu Przedwiecznego, kt\u00f3ry nas kiedy\u015b z niewoli wybawi\u0107 raczy. Do takiej idealnej i nieziemskiej Polski modlili si\u0119 \u00f3wcze\u015bni patrioci, zatracaj\u0105c coraz bardziej zmys\u0142 przyziemnej rzeczywisto\u015bci. Cierpie\u0107 i umrze\u0107 za Ojczyzn\u0119 by\u0142o dla nich rzecz\u0105 wa\u017cniejsz\u0105, ni\u017c \u017cy\u0107 i czyni\u0107 po\u017cytecznie dla jej realnego odbudowania. Nast\u0119powa\u0142 coraz silniejszy rozbrat mi\u0119dzy polityczn\u0105 ide\u0105 patriotyzmu, a jej naturalnym pod\u0142o\u017cem, kt\u00f3rym jest mi\u0142o\u015b\u0107 ojcowizny. Ta ostatnia przybiera\u0142a tym jawniej formy brutalnego egoizmu osobistego, stanowego, dzielnicowego, im wy\u017cej wzbija\u0142a si\u0119 w ob\u0142oki idea czystego i ofiarnego patriotyzmu. Im wi\u0119ksza by\u0142a odleg\u0142o\u015b\u0107 mi\u0119dzy tymi dwoma rodzajami mi\u0142o\u015bci, tym mniej sobie przeszkadza\u0142y i tym \u0142atwiej istnie\u0107 mog\u0142y ko\u0142o siebie w duszy jednostki i narodu.<\/p>\n\n\n\n
Taki rozdzia\u0142 mi\u0119dzy dwoma naturalnymi pierwiastkami zdrowego i czynnego patriotyzmu, poci\u0105gn\u0105\u0142 za sob\u0105 dwie rozbie\u017cne a czasem nawet przeciwstawne konsekwencje. Po pierwsze, oderwana i mistyczna mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny chroni\u0142a nar\u00f3d znakomicie od wynarodowienia i zaprza\u0144stwa; z natury swej pokorna i bierna, zadawala\u0142a si\u0119 marzeniem o cudzie, kt\u00f3ry przyjdzie. Takiej mi\u0142o\u015bci \u017caden ucisk, \u017cadne prze\u015bladowanie nie mog\u0142y zniszczy\u0107, ani nawet dosi\u0119gn\u0105\u0107. Ciosy, kt\u00f3re na nar\u00f3d spada\u0142y, znoszone cierpienia i m\u0119ki wzmacnia\u0142y jej si\u0142\u0119, pot\u0119gowa\u0142y utajone w sercu uczucia. Z tak\u0105 mistyczn\u0105 mi\u0142o\u015bci\u0105 Polak m\u00f3g\u0142 przetrwa\u0107 wszystko i pozosta\u0107 sob\u0105 w ka\u017cdej najci\u0119\u017cszej nawet sytuacji. By\u0142a to mi\u0142o\u015b\u0107 pierwszych chrze\u015bcijan, modl\u0105cych si\u0119 w katakumbach. Z drugiej strony obrona umi\u0142owanej ojcowizny, zagro\u017conej przez zaborc\u00f3w, pcha\u0142a nar\u00f3d, przez naturalny odruch samozachowawczy do uleg\u0142o\u015bci politycznej i do kompromis\u00f3w z narzuconym losem. Szeroki og\u00f3\u0142 polski ma\u0142o sobie obiecywa\u0142 z codziennych i systematycznych wysi\u0142k\u00f3w, maj\u0105cych na celu przygotowywanie \u015brodk\u00f3w i sposob\u00f3w do wyzwolenia si\u0119 z pod jarzma i do zdobycia w\u0142asnym wysi\u0142kiem ca\u0142kowitej wolno\u015bci. Ca\u0142o\u015b\u0107 Polski pozostawa\u0142a gdzie\u015b w ob\u0142okach, na ziemi za\u015b wysi\u0142ki nie przekracza\u0142y granic poszczeg\u00f3lnych zabor\u00f3w. Od czasu do czasu wstrz\u0105sa\u0142y wprawdzie Polsk\u0105 narodowe powstania, ale te zawsze rozgrywa\u0142y si\u0119 i koncentrowa\u0142y w jednym zaborze rosyjskim, a Polacy innych zabor\u00f3w zazwyczaj biernie si\u0119 tylko przypatrywali rozbrajaniu oddzia\u0142\u00f3w powsta\u0144czych, kt\u00f3re musia\u0142y wkroczy\u0107 do ich dzielnicy. Poza jedn\u0105 mo\u017ce Ko\u015bciuszkowsk\u0105 insurekcj\u0105, powstania te nie mia\u0142y w swym planie z\u0142\u0105czenia zabor\u00f3w i wyzwolenia ca\u0142o\u015bci Polski. Co wi\u0119cej, mo\u017cna nawet twierdzi\u0107, \u017ce p\u00f3\u017aniejsze powstania wybucha\u0142y bez \u017cadnego polskiego planu politycznego. Je\u017celi by\u0142 jaki\u015b plan polityczny, to nie urodzi\u0142 si\u0119 on i nie urobi\u0142 w polskich umys\u0142ach, lecz szed\u0142 z zewn\u0105trz, z tajnych o\u015brodk\u00f3w mi\u0119dzynarodowych kombinacji politycznych. Dla og\u00f3\u0142u polskiego powstania by\u0142y niespodziank\u0105, krwawym odruchem, or\u0119\u017cn\u0105 improwizacj\u0105 na tle wiecznie \u017cywego a ma\u0142o realnego marzenia. Nieuchronne w tych warunkach skutki powsta\u0144 zwi\u0119kszony ucisk, cierpienia, katorga, Sybir, kajdany \u2014 wszystko to by\u0142o w\u0142a\u015bciwym i realnym efektem, kt\u00f3ry roz\u017carza\u0142 mistyczny ogie\u0144 polskiego patriotyzmu i dorzuca\u0142 strofy do tragicznej litanii ofiar, kt\u00f3re mia\u0142y wymodli\u0107 cud zmartwychwstania.<\/p>\n\n\n\n
Po rewolucji z 1863 r., kt\u00f3ra by\u0142a szczytem naiwnie mistycznej i praktycznie beznadziejnej ofiary, przyszed\u0142 okres reakcji. Powsta\u0142 program \u201epracy organicznej\u201d, kt\u00f3ry mia\u0142 by\u0107 wyrazem realizmu politycznego, wykre\u015bla\u0142 z praktycznych cel\u00f3w narodu g\u00f3rne marzenia o ca\u0142ej i niepodleg\u0142ej Ojczy\u017anie i skierowywa\u0142 my\u015bl do codziennych szarych wysi\u0142k\u00f3w nad utrzymaniem stanu posiadania. Pod tym wp\u0142ywem patriotyzm polski kurczy\u0142 si\u0119 do miary obrony ojcowizny i do polityki egoistyczno-dzielnicowej. Kto si\u0119 mia\u0142 za cz\u0142owieka rozs\u0105dnego i trze\u017awego pozostawia\u0142 poetom, kobietom i dzieciom marzenie o polskiej Ojczy\u017anie i kry\u0142 si\u0119 wstydliwie z patriotycznymi wzruszeniami, kt\u00f3re w pewnych momentach ka\u017cd\u0105 dusz\u0105 polsk\u0105 wstrz\u0105sa\u0107 musia\u0142y. <\/p>\n\n\n\n
Taki stan serc i umys\u0142\u00f3w zapanowa\u0142 we wszystkich trzech zaborach. Przejawia\u0142 si\u0119 on tak\u017ce i w zaborze austriackim, w kt\u00f3rym rz\u0105d wiede\u0144ski nie stosowa\u0142 ju\u017c brutalnego ucisku, lecz przeciwnie, obdarza\u0142 nas pozorami wolno\u015bci. Te pozory by\u0142y przyczyn\u0105 najtragiczniejszego skrzywienia i skomplikowania w\u0142a\u015bciwej linii polskiego patriotyzmu. One to u\u0142atwi\u0142y najsilniejszy rozkwit dzielnicowego egoizmu przez to, i\u017c serca i sumienia polskie, naiwnie wdzi\u0119czne za darowan\u0105 Galicji autonomi\u0119, godzi\u0142y si\u0119 z tym egoizmem, kt\u00f3ry pozwala\u0142 im, przynajmniej w fantazji, na \u0142\u0105czenie praktycznej polityki z marzeniami i wspomnieniami o Polsce, wspania\u0142omy\u015blnie tolerowanymi przez habsburskiego monarch\u0119. A \u017ce ju\u017c Maria Teresa p\u0142aka\u0142a przy rozbiorach Polski, wi\u0119c do tronu i do monarchii habsburskiej zacz\u0119to przywi\u0105zywa\u0107 jakie\u015b bli\u017cej nieokre\u015blone nadzieje i zamykano oczy na n\u0119dz\u0119 materialn\u0105 i moraln\u0105, w kt\u00f3r\u0105 Wiede\u0144 systematycznie wpycha\u0142 autonomiczn\u0105, niby to przez Polak\u00f3w rz\u0105dzon\u0105 Galicj\u0119. Tak si\u0119 rozwija\u0142 specjalny rodzaj polsko – austriackiego patriotyzmu, kt\u00f3ry chcia\u0142 z Galicji zrobi\u0107 Piemont i mimo wszystko akceptowa\u0142 sta\u0144czykowskie has\u0142o: \u201eprzy Tobie stoimy i sta\u0107 chcemy Panie\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Z takim zasobem rozdwojonego i skomplikowanego patriotyzmu trwa\u0142 biernie og\u00f3\u0142 narodu polskiego a\u017c do wybuchu \u015bwiatowej wojny, kt\u00f3ra w rezultacie przynios\u0142a Polsce wyzwolenie. Na ten og\u00f3\u0142 polski zar\u00f3wno wojna jak i Polska spad\u0142y niespodzianie, niby grom z jasnego nieba. Tak by\u0142o niew\u0105tpliwie, cho\u0107 si\u0119 to mo\u017ce dziwnym zdawa\u0107, jak si\u0119 pomy\u015bli, od ilu to lat oczekiwano tej wybawczej, krwawej wiosny i ilu gor\u0105cych Polak\u00f3w umiera\u0142o z gorycz\u0105, i\u017c nie dano im do\u017cy\u0107 do owej wielkiej chwili. Czy\u017c to jednak nie jest znamieniem cudu \u2014 a przecie\u017c cudem mia\u0142o by\u0107 nasze zmartwychwstanie, \u2014 \u017ce przychodzi on nagle, bez przygotowa\u0144 i wysi\u0142k\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Znalaz\u0142a si\u0119 jednak w narodzie garstka ludzi, kt\u00f3rzy zrozumieli, \u017ce nie wolno jest \u017cywemu narodowi zdawa\u0107 si\u0119 na cud wolno\u015bci i nie czyni\u0107 ze swej strony nic dla politycznej realizacji tego celu. Wszak wiara i mi\u0142o\u015b\u0107 martwe s\u0105 bez uczynk\u00f3w. A\u017ceby jednak uczynek nie pozosta\u0142 bezowocny, powinien on wynika\u0107 z og\u00f3lnego planu dzia\u0142ania. Zwi\u0105zawszy si\u0119 wsp\u00f3lnym celem, kt\u00f3rym by\u0142o odbudowanie ca\u0142ej i niepodleg\u0142ej Polski, wspomniana garstka przyst\u0105pi\u0142a do opracowania planu akcji, kt\u00f3ra mia\u0142a obj\u0105\u0107 wszystkie zabory. Kierownictwo tej pracy spocz\u0119\u0142o w\u00f3wczas w r\u0119kach Jana Pop\u0142awskiego, Zygmunta Balickiego i Romana Dmowskiego, a liczba uczestnik\u00f3w i wsp\u00f3\u0142pracownik\u00f3w ros\u0142a z ka\u017cdym rokiem i obsadza\u0142a plac\u00f3wki we wszystkich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Program dzia\u0142ania dostosowywa\u0142 si\u0119 do ka\u017cdego terenu, do ka\u017cdej dzielnicy, ale pozostawa\u0142 jednolity dla ca\u0142o\u015bci Polski. Ludzie do tej grupy patriot\u00f3w nale\u017c\u0105cy, chc\u0105c dzie\u0142o swoje postawi\u0107 na gruncie politycznie realnym, musieli przede wszystkim zda\u0107 sobie spraw\u0119, jakie miejsce zaj\u0105\u0107 mo\u017ce i powinna kwestia polska w og\u00f3lnym splocie zagadnie\u0144 mi\u0119dzynarodowych. Nale\u017ca\u0142o im ponadto przypomnie\u0107 \u015bwiatu i samym Polakom, \u017ce, wbrew pozorom niebytu, miejsce takie istnieje konkretnie na ziemi i \u017ce przy sprzyjaj\u0105cych okoliczno\u015bciach mo\u017ce si\u0119 sta\u0107 podstaw\u0105 dla wielkich przeobra\u017ce\u0144 politycznych i terytorialnych. Dla ludzi, podejmuj\u0105cych takie przedsi\u0119wzi\u0119cie z ch\u0142odn\u0105 rozwag\u0105 polityk\u00f3w i z mocnym postanowieniem doj\u015bcia do pozytywnego rezultatu, sta\u0142o si\u0119 od razu jasnym, i\u017c nale\u017ca\u0142o odpowiednio przygotowa\u0107 dusz\u0119 i rozum polskiego narodu i zmieni\u0107 dotychczasowy, romantyczno-nierealny typ jego patriotyzmu. Trzeba by\u0142o umi\u0142owan\u0105 Polsk\u0119 \u015bci\u0105gn\u0105\u0107 z ob\u0142ok\u00f3w, z symbolu uczyni\u0107 rzeczywisto\u015b\u0107, a z poetycznych marze\u0144 \u2014 realny plan politycznego dzia\u0142ania. <\/p>\n\n\n\n
To si\u0119 po cz\u0119\u015bci sta\u0142o, ale tylko po cz\u0119\u015bci. Szeroki og\u00f3\u0142 ba\u0142 si\u0119 tych poczyna\u0144 niby to szarych i powszednich a przecie\u017c tajemniczo niebezpiecznych i nie wierzy\u0142, \u017ceby uprawianie patriotyzmu w \u017cyciu codziennym mog\u0142o sprawi\u0107, aby \u201eS\u0142owo sta\u0142o si\u0119 cia\u0142em\u201d. Gdyby\u017c tu jeszcze chodzi\u0142o o powstanie or\u0119\u017cne, o pomst\u0119 na wroga z Bogiem, czy mimo Boga! Tak szli Polacy do wyzwolenia, a nie przez jakie\u015b pomys\u0142y polityczne, nie przez przygotowywanie gruntu do dyplomatycznego dzia\u0142ania, nie przez wdra\u017canie umys\u0142\u00f3w do rozumnych i celowych wysi\u0142k\u00f3w. I tkwi\u0142 dalej og\u00f3\u0142 polski w swym dawnym, kolorowo – romantycznym lub kirowo – sybirskim patriotyzmie i nie rozumia\u0142, jak go mo\u017cna przyczepi\u0107 do mniej wi\u0119cej normalnie biegn\u0105cego \u017cycia. Serce tego og\u00f3\u0142u nie wtajemniczonego i nie rozumiej\u0105cego, nie mog\u0142o lgn\u0105\u0107 do ludzi z musu skrytych, opanowanych i spokojnych, kt\u00f3rzy co\u015b przygotowywali, wydawali jakie\u015b moralne nakazy i m\u0105cili harmoni\u0119 powszedniego, od trosk politycznych broni\u0105cego si\u0119 \u017cycia.<\/p>\n\n\n\n
Za to bardziej odpowiada\u0142 przeci\u0119tnemu pojmowaniu gor\u0105cej mi\u0142o\u015bci Ojczyzny wysi\u0142ek innych ludzi, kt\u00f3rzy po prostu szykowali si\u0119 do zbrojnego powstania. Patriotyczny og\u00f3\u0142 polski nie wnika\u0142 w to, czy taki czyn or\u0119\u017cny by\u0142 pod wzgl\u0119dem politycznym rozumnie skierowany, to znaczy, czy m\u00f3g\u0142 lub nie doprowadzi\u0107, a przynajmniej pom\u00f3c do uzyskania wolnej i ca\u0142ej Polski. Jemu wystarcza\u0142o, \u017ce si\u0119 gdzie\u015b przez kogo\u015b tworz\u0105 polskie legiony. Przeciwko komu mia\u0142y one wyst\u0105pi\u0107 w razie zawieruchy dziejowej, kogo mia\u0142y bi\u0107, nad tym si\u0119 ma\u0142o zastanawiano. Ju\u015bci przeciwko wrogom Polski. Przeciwko kt\u00f3rym? Tutaj kwestia by\u0142a z g\u00f3ry przes\u0105dzona. Je\u015bli rz\u0105d austriacki umo\u017cliwia\u0142 tworzenie polskich legion\u00f3w, to oczywistym niepodobie\u0144stwem by\u0142o skierowa\u0107 czyn or\u0119\u017cny przeciwko Austrii. Zreszt\u0105 niewiadomo, czy w\u0142a\u015bnie austriacka Galicja nie stanie si\u0119 Piemontem dla przysz\u0142ej wskrzeszonej Polski. Wszak jedynie Habsburgowie p\u0142akali przy rozbiorach Polski i oni to dali Polakom autonomiczn\u0105 wolno\u015b\u0107. Czy sto lat temu mo\u017cna by\u0142o skierowa\u0107 legiony polskie przeciwko Napoleonowi? Kto nie czci\u0142 ks. J\u00f3zefa, ton\u0105cego w nurtach Elstery? Nie mo\u017cna te\u017c by\u0142o wojowa\u0107 z Niemcami, kt\u00f3rzy byli sojusznikami monarchii habsburskiej. Pozostawa\u0142 wi\u0119c trzeci, a mo\u017ce tylko drugi wr\u00f3g, najdzikszy, najokrutniejszy, ten, kt\u00f3ry zrodzi\u0142 redut\u0119 Ordona, improwizacj\u0119 Konrada i Grottgerowski poch\u00f3d na Sybir. Bi\u0107 moskala, pom\u015bci\u0107 okrucie\u0144stwa car\u00f3w i krwawych satrap\u00f3w, zrzuci\u0107 z siebie mongolskie jarzmo, \u2014 czy to nie le\u017ca\u0142o w tradycji Polski or\u0119\u017cnej, czy nie odpowiada\u0142o m\u015bciwej ochocie i romantycznemu patriotyzmowi wieszcz\u00f3w?<\/p>\n\n\n\n
Przysz\u0142a wielka wojna – wybawicielka; w\u00f3wczas prawie wrogo zetkn\u0119\u0142y si\u0119 ze sob\u0105 powy\u017csze dwa typy patriotyzmu i po dzie\u0144 dzisiejszy, po dziesi\u0119ciu latach istnienia odrodzonej Ojczyzny, og\u00f3\u0142 polski sercem swoim b\u0142\u0105dzi po manowcach, sarka na rozdwojenie i nie wie kt\u00f3r\u0119dy i dok\u0105d winno go prowadzi\u0107 patriotyczne uczucie. Znakomity i realny sukces, osi\u0105gni\u0119ty w r. 1919 na konferencji pokojowej przez patriot\u00f3w nowego typu, przez ludzi Komitetu Narodowego, nie wstrz\u0105sn\u0105\u0142 zbytnio dusz\u0105 narodu i nie spowodowa\u0142 radykalnej przemiany tradycyjnie ustalonej warto\u015bci. Odbudowanie zjednoczonej i niepodleg\u0142ej Polski przypisywano cz\u0119sto b\u0105d\u017a szcz\u0119\u015bliwemu a niespodziewanemu zbiegowi okoliczno\u015bci, b\u0105d\u017a oczekiwanemu cudowi. Tak, czy inaczej, jakie znaczenie m\u00f3g\u0142 mie\u0107, jak\u0105 pomoc m\u00f3g\u0142 okaza\u0107 ma\u0142o efektowny wysi\u0142ek garstki mo\u017ce nawet rozumnych i wytrawnych polityk\u00f3w? Je\u015bli ju\u017c co mog\u0142o \u00f3w wielki cud przyspieszy\u0107 i \u015bci\u0105gn\u0105\u0107 na ziemi\u0119 polsk\u0105, to chyba po staremu ofiara krwi, ofiara legion\u00f3w, ale oczywi\u015bcie tylko tych, kt\u00f3re na samym pocz\u0105tku wojny wyruszy\u0142y w pole tam, gdzie mog\u0142y, aby dowie\u015b\u0107, \u017ce s\u0105 jeszcze \u017co\u0142nierze polscy, chc\u0105cy si\u0119 bi\u0107 o Polsk\u0119. I dlatego, aby si\u0119 cud sta\u0142, by\u0142o zupe\u0142nie oboj\u0119tnym, czy te legiony bi\u0142y si\u0119 po dobrej, czy po z\u0142ej stronie i czy ich czyny or\u0119\u017cne mog\u0142y by\u0107 przydatne, lub nie, czy nale\u017ca\u0142o im w odpowiedniej chwili zmieni\u0107 front bojowy i wci\u0105gn\u0105\u0107 w wir wojny wielkie masy polskiego \u017co\u0142nierza, wyst\u0119puj\u0105cego z or\u0119\u017cem w r\u0119ku i w karnym ordynku z rozpadaj\u0105cej si\u0119 armii carskiej. Do\u015b\u0107, \u017ce si\u0119 bili z mi\u0142o\u015bci dla Ojczyzny. Gdyby si\u0119 by\u0142o nie uda\u0142o, pozosta\u0142aby im s\u0142awa i cze\u015b\u0107 tak, jak ongi Kniaziewiczom i D\u0105browskim.<\/p>\n\n\n\n
Wi\u0119c nies\u0142usznie si\u0119gaj\u0105 po s\u0142aw\u0119 ci, kt\u00f3rym si\u0119 uda\u0142o znie\u015b\u0107 rozbiory Rzeczypospolitej i dokona\u0107 dzie\u0142a odbudowania ca\u0142ej i niepodleg\u0142ej Ojczyzny.<\/p>\n\n\n\n
Z powy\u017cszych zatem powod\u00f3w, kt\u00f3rych znaczenie w kr\u00f3tkim wywodzie stara\u0142em si\u0119 wyja\u015bni\u0107, patriotyzm polski pozostaje dot\u0105d powa\u017cnym i niepokoj\u0105cym zagadnieniem politycznym. Ponadto ma\u0142o kto u nas zastanawia si\u0119 nad zwi\u0105zkiem, jaki istnieje mi\u0119dzy patriotyzmem a polityk\u0105. Pospolicie uwa\u017ca si\u0119, \u017ce s\u0105 to dwie odr\u0119bne dziedziny, kt\u00f3re si\u0119 \u0142\u0105cz\u0105 tylko w wypadku wielkich pr\u00f3b dziejowych, przewa\u017cnie or\u0119\u017cnych. Pytanie, kto w politycznym \u017cyciu mo\u017ce by\u0107 uwa\u017cany za patriot\u0119 a kto nie, wydaje si\u0119 przeci\u0119tnemu Polakowi niezrozumia\u0142ym i blu\u017anierczym dociekaniem. Przecie\u017c wszyscy Polacy s\u0105 patriotami, albowiem wszyscy mi\u0142uj\u0105 Polsk\u0119. Tak jest w istocie. Wszyscy Polacy mi\u0142uj\u0105 Polsk\u0119, lub mi\u0142uj\u0105 co\u015b lub kogo\u015b w tej Polsce, z wyj\u0105tkiem oczywi\u015bcie jawnych zdrajc\u00f3w i zaprza\u0144c\u00f3w. Kto jednak jest zdrajc\u0105, kto zaprza\u0144cem, B\u00f3g to raczej mo\u017ce wiedzie\u0107, nie ludzie. Pod tym wzgl\u0119dem wyrozumia\u0142o\u015b\u0107 nasza by\u0142a i jest wielka. Nie darmo szczycimy si\u0119 tolerancj\u0105. Ka\u017cdy ma prawo kocha\u0107 Polsk\u0119 po swojemu. Czy ta mi\u0142o\u015b\u0107 obraca si\u0119 na dobre, czy na z\u0142e, czy przynosi Polsce po\u017cytek lub szkod\u0119, to zazwyczaj nie jest brane w rachub\u0119. Czy jednak na takiej mi\u0142o\u015bci mo\u017cna co\u015bkolwiek budowa\u0107 i czy taka mi\u0142o\u015b\u0107 mo\u017ce by\u0107 nazwana patriotyzmem w politycznym sensie tego s\u0142owa? Gdyby\u015bmy na to pytanie odpowiedzieli twierdz\u0105co, to nie mieliby\u015bmy prawa ods\u0105dza\u0107 kogokolwiek od patriotyzmu. Jestem przekonany, \u017ce w\u015br\u00f3d polskich bolszewik\u00f3w mog\u0105 si\u0119 znale\u017a\u0107 tacy, kt\u00f3rzy szczerze mi\u0142uj\u0105 jak\u0105\u015b przysz\u0142\u0105, na sw\u00f3j spos\u00f3b skonstruowan\u0105 Polsk\u0119. A jednak sumienie nasze by si\u0119 wzdrygn\u0119\u0142o, gdyby\u015bmy ich nazwali patriotami polskimi. Wierz\u0119 i wiem, \u017ce w\u015br\u00f3d polskich socjalist\u00f3w jest bardzo wielu gor\u0105cych patriot\u00f3w, ale nie spos\u00f3b nazwa\u0107 patriotycznym ich mi\u0119dzynarodowego programu politycznego, kt\u00f3ry odrzuca Ojczyzn\u0119, przekre\u015bla granice i zacie\u015bnia umi\u0142owanie do jednej tylko warstwy proletariackiej. Socjalista, aby by\u0107 patriot\u0105, musi si\u0119 wyrzec zasad socjalistycznych; gorzej jest, je\u015bli pr\u00f3buje je nagina\u0107 do patriotyzmu. Dlaczego tw\u00f3rc\u00f3w Konstytucji 3 Maja uwa\u017camy za patriot\u00f3w, a tych, kt\u00f3rzy im si\u0119 opierali, b\u0105d\u017a za zdrajc\u00f3w, tak jak Targowiczan, b\u0105d\u017a za ludzi pozbawionych uczu\u0107 patriotycznych? Nie dlatego przecie\u017c, \u017ce pierwsi zrobili zamach stanu a drudzy si\u0119 im przeciwstawili. Wiemy, \u017ce w\u015br\u00f3d przeciwnik\u00f3w Konstytucji 3 Maja byli ludzie gor\u0105co mi\u0142uj\u0105cy Polsk\u0119, \u017ce wspomnimy tylko takiego m\u0119\u017ca jak Tadeusz Czacki, kt\u00f3ry p\u00f3\u017aniej z innych powod\u00f3w zas\u0142u\u017cy\u0142 sobie na miano wielkiego patrioty. Widzimy wi\u0119c, \u017ce nie ka\u017cda mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny wystarcza na to, aby da\u0107 tre\u015b\u0107 poj\u0119ciu patriotyzmu.<\/p>\n\n\n\n
Patriotyzm, \u017ceby by\u0107 po\u017cyteczn\u0105 d\u017awigni\u0105 \u017cycia politycznego, musi polega\u0107 nie tylko na uczuciu, lecz tak\u017ce na rozumnej \u015bwiadomo\u015bci celu, do kt\u00f3rego to uczucie prowadzi\u0107 powinno. Cel ten dla wszelkiego patriotyzmu da si\u0119 stre\u015bci\u0107 w trzech s\u0142owach: ca\u0142o\u015b\u0107, niepodleg\u0142o\u015b\u0107 i wielko\u015b\u0107 Ojczyzny. Patriota nie tylko musi czu\u0107 i zna\u0107 ten cel, ale musi tak\u017ce wiedzie\u0107 jakimi sposobami mo\u017cna go urzeczywistni\u0107. Bez tej wiedzy najgor\u0119tsza nawet mi\u0142o\u015b\u0107 mo\u017ce go zaprowadzi\u0107 na najgorsze manowce i wtr\u0105ci\u0107 do przepa\u015bci. Czy Ojczyzna zginie przez g\u0142upi\u0105 mi\u0142o\u015b\u0107, czy przez m\u0105dr\u0105 pod\u0142o\u015b\u0107, \u2014 skutek jest ten sam. Patriotyzm musi Ojczy\u017anie przynosi\u0107 po\u017cytek a nie szkod\u0119; inaczej nie jest patriotyzmem.<\/p>\n\n\n\n
Nieobliczalno\u015b\u0107 polskiego patriotyzmu wynika w\u0142a\u015bnie st\u0105d, \u017ce og\u00f3\u0142 polski ma nik\u0142\u0105 \u015bwiadomo\u015b\u0107 warunk\u00f3w swego bytu, \u017ce przewa\u017cnie nie rozumie istoty zagadnie\u0144 politycznych, \u017ce brak mu podstawowych aksjomat\u00f3w, kt\u00f3re u\u0142atwiaj\u0105 rozpoznanie dobra i z\u0142a i nie pozwalaj\u0105 ku z\u0142emu uczucia swego kierowa\u0107. Zapewne, ka\u017cde pokolenie musi przyj\u0105\u0107 od swoich poprzednik\u00f3w dziedzictwo Polski z dobrodziejstwem inwentarza. W tym inwentarzu s\u0105 rzeczy dobre i z\u0142e i wszystkie one sk\u0142adaj\u0105 si\u0119 na ca\u0142o\u015b\u0107, kt\u00f3ra jest realnym wytworem historii. Prawd\u0105 jest, \u017ce trzeba kocha\u0107 Polsk\u0119 jako ca\u0142o\u015b\u0107, i \u017ce nie wolno od\u017cegnywa\u0107 si\u0119 od takiej lub innej Polski. Jednak patriota jest w\u0142a\u015bnie powo\u0142any do tego, aby ca\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny doskonali\u0107 i uszlachetnia\u0107. Musi on zatem t\u0119pi\u0107 szkodliwe tradycje, a podnosi\u0107 te, kt\u00f3re maj\u0105 istotn\u0105 warto\u015b\u0107 na dzi\u015b i na jutro. Do tego musi on mie\u0107 nie tylko serce, ale i rozum.<\/p>\n\n\n\n
Tak wi\u0119c patriotyzm, jako pot\u0119\u017cna d\u017awignia politycznego rozwoju narodu, winien by\u0107 patriotyzmem rozumnym i o\u015bwieconym, to znaczy \u2014 posiada\u0107 nale\u017cyte kryteria do oceny, jakie strony \u017cycia narodowego zas\u0142uguj\u0105 na powszechn\u0105 mi\u0142o\u015b\u0107, a jakie od tego sentymentu powinny by\u0107 wy\u0142\u0105czone. Dalej musi on by\u0107 patriotyzmem realnym, tj. bior\u0105cym za przedmiot swego umi\u0142owania rzeczywisto\u015b\u0107 a nie z imaginacji zrodzon\u0105, cho\u0107by najpi\u0119kniejsz\u0105 fantazj\u0119. Wreszcie musi by\u0107 patriotyzmem czynnym, a wi\u0119c stosowanym w ka\u017cdym momencie, na wszelkim posterunku \u017cyciowym, a nie wybuchaj\u0105cym jedynie w chwilach wielkich walk or\u0119\u017cnych i ostatecznego niebezpiecze\u0144stwa.<\/p>\n\n\n\n
Gdy og\u00f3\u0142 polski dojdzie do tego typu patriotyzmu, w\u00f3wczas znajdzie on w tym uczuciu trwa\u0142\u0105 ostoj\u0119 swego wewn\u0119trznego bytu i najpewniejsz\u0105 tarcz\u0119, chroni\u0105c\u0105 go od zewn\u0119trznych niebezpiecze\u0144stw.<\/p>\n\n\n\n
Joachim Bartoszewicz<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Nie powinno to wydawa\u0107 si\u0119 dziwnym, \u017ce kwesti\u0119 patriotyzmu traktuj\u0119 jako jedno z zagadnie\u0144 polityki polskiej. Je\u015bli sobie uprzytomnimy, \u017ce najwi\u0119ksze i najtrudniejsze czyny, jakich nar\u00f3d dokona\u0107 musi w \u017cyciu swoim pa\u0144stwowym, wynikaj\u0105 z pobudek patriotycznego po\u015bwi\u0119cenia si\u0119 i zale\u017cne s\u0105 od stopnia i rodzaju patriotyzmu, to musimy patriotyzm nie tylko uzna\u0107 za realny problem […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12201,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12200","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n