Od autora <\/em><\/strong><\/p>\n\n\n\n

Zamglony wzrok nie daje nale\u017cytej perspektywy w ocenie rzeczywisto\u015bci i w dzia\u0142aniu. Przed dziesi\u0105tkami lat odebrano narodom chrze\u015bcija\u0144skim to, co stanowi\u0142o ich si\u0142\u0119: wiar\u0119. Wiar\u0119 religijn\u0105, etyk\u0119 chrze\u015bcija\u0144sk\u0105, idealizm. Proklamowano nowe b\u00f3stwo, kt\u00f3re nazwano \u201eb\u00f3stwem Rozumu\u201d. Postawi\u0142a je na piedestale ju\u017c Wielka Rewolucja francuska, sk\u0142adaj\u0105c mu ofiary na zbezczeszczonych o\u0142tarzach katolickich ko\u015bcio\u0142\u00f3w. W XIX w. rozum zaj\u0105\u0142 zwyci\u0119sko miejsce Boga, a stworzona przeze\u0144 wiedza mia\u0142a sta\u0107 si\u0119 wiar\u0105 przysz\u0142o\u015bci. Etyk\u0119 chrze\u015bcija\u0144sk\u0105 zast\u0105pi\u0142o prawo, ide\u0119 – wym\u0119drkowana doktryna. Odt\u0105d cz\u0142owieka mia\u0142 doskonali\u0107 \u201epost\u0119p\u201d. Sta\u0142o si\u0119 tak, jakby narodom o cywilizacji chrze\u015bcija\u0144sko-rzymskiej wyj\u0119to pod chloroformem ko\u015bciec i wstrzykni\u0119to na jego miejsce jak\u0105\u015b galaretowat\u0105 mas\u0119. P\u00f3ki panowa\u0142 dobrobyt, og\u00f3lna \u201eprosperity\u201d, p\u00f3ki narody mog\u0142y b\u0142ogo odpoczywa\u0107 w pozycji le\u017c\u0105cej, poty nie odczuwa\u0142y braku kr\u0119gos\u0142upa; gdy jednak gro\u017ane po\u0142o\u017cenie poczyna nagli\u0107 do czynu, gdy nagle trzeba zerwa\u0107 si\u0119 i dzia\u0142a\u0107, wtedy okazuje si\u0119, \u017ce galaretowata masa nie podtrzyma mi\u0119\u015bni. Nar\u00f3d si\u0119 roz\u0142azi, staje si\u0119 kup\u0105 mi\u0119sa bezkszta\u0142tn\u0105 i bezradn\u0105. <\/em><\/p>\n\n\n\n

Dzi\u015b w Polsce panuje beznadziejno\u015b\u0107. Ludzie, zniech\u0119ceni walk\u0105 z przeciwno\u015bciami, pogn\u0119bieni przez kryzys gospodarczy i zn\u0119kani dolegliwo\u015bciami codziennego \u017cycia, przestaj\u0105 wierzy\u0107 w przysz\u0142o\u015b\u0107. Rezygnuj\u0105 z walki o lepsze jutro. \u201eMo\u017ce by\u0107 gorzej, ale chyba nigdy nie b\u0119dzie lepiej\u201d – powiadaj\u0105 sobie. Tera\u017aniejszo\u015b\u0107 odebra\u0142a im wiar\u0119 w Polsk\u0119, splami\u0142a b\u0142otem idea\u0142y, kt\u00f3re dot\u0105d zdo\u0142ali ustrzec przed<\/em> zbrukaniem i przechowa\u0107 na dnie duszy. Gdzie spojrze\u0107 – bierno\u015b\u0107. Grz\u0119\u017aniemy w pesymizmie. Sk\u0105d to zniech\u0119cenie? Czy nar\u00f3d, kt\u00f3ry tak niedawno wydoby\u0142 by\u0142 z siebie takie skarby ofiarno\u015bci, odwagi i wiary, kt\u00f3ry ma za sob\u0105 obron\u0119 Lwowa, powstanie \u015bl\u0105skie i armi\u0119 ochotnicz\u0105, ma tytu\u0142 do bezradnego opuszczania r\u0105k? W ci\u0105gu tych kilkunastu lat dokona\u0142a si\u0119 w nas przemiana wprost przera\u017caj\u0105ca. Z narodu, pe\u0142nego energii zdobywczej i optymizmu, stali\u015bmy si\u0119 niespodzianie zrezygnowanym, fatalistycznym i biernym ludem Wschodu. Tego upadku duchowego, jaki prze\u017cywamy, nie da si\u0119 wyja\u015bni\u0107 jakim\u015b zbiegiem zdarze\u0144 zewn\u0119trznych, ani jakim\u015b mechanicznym dzia\u0142aniem obcych, wrogich si\u0142. <\/em><\/p>\n\n\n\n

Z\u0142o musi tkwi\u0107 g\u0142\u0119biej, musi tkwi\u0107 w nas samych. Je\u017celi nie dostrzegamy go dzi\u015b z nale\u017cyt\u0105 wyrazisto\u015bci\u0105, je\u017celi nie widzimy jasno wyj\u015bcia – to gdzie\u015b musi by\u0107 jaka\u015b zas\u0142ona, kt\u00f3ra zakrywa nam oczy. P\u00f3ki jej nie zedrzemy, b\u0119dziemy b\u0142\u0105dzi\u0107 bezradnie. Ksi\u0105\u017cka moja chce wskaza\u0107 na to, \u017ce uzdrowienia stosunk\u00f3w u nas nie mo\u017cna dokona\u0107 mechanicznie, przez jaki\u015b lu\u017any akt wyzwolenia. Musimy zmieni\u0107 radykalnie istotne podstawy naszego \u017cycia politycznego, gospodarczego, kulturalnego, przebudowa\u0107 nasze mieszkanie tak, aby przesta\u0142o by\u0107 polskie tylko z nazwy. W ksi\u0105\u017cce mojej nie mog\u0142em oczywi\u015bcie pomin\u0105\u0107 roli tajnych zwi\u0105zk\u00f3w, kt\u00f3re przez propagand\u0119 pewnych doktryn wywar\u0142y ogromny wp\u0142yw na bieg dziej\u00f3w w XVIII, XIX i XX stuleciu. Nie nale\u017cy jednak przypuszcza\u0107, jakoby te zwi\u0105zki wp\u0142ywa\u0142y na \u017cycie publiczne przez jaki\u015b system tajnych rozkaz\u00f3w czy zakaz\u00f3w. Ich g\u0142\u00f3wn\u0105 broni\u0105 by\u0142a zawsze – obok niewidzialnej zmowy – propaganda pewnych my\u015bli i doktryn, kt\u00f3re kierownictwo uwa\u017ca\u0142o za nadaj\u0105ce si\u0119 do osi\u0105gni\u0119cia zakrytych cel\u00f3w. Wytwarzano wi\u0119c pewne nastroje zbiorowe, pewn\u0105 atmosfer\u0119, jakby szko\u0142\u0119 psychiczn\u0105 czy \u015brodowisko intelektualne, promieniuj\u0105ce na zewn\u0105trz. W ten spos\u00f3b pomys\u0142y i doktryny cudze lub w\u0142asne, cho\u0107by by\u0142y nie\u017cywotne i sztuczne, zorganizowana propaganda i sugestia zbiorowa szczepi\u0142a szerokim ko\u0142om, a\u017c wreszcie og\u00f3\u0142 do nich przywyka\u0142 z latami do tego stopnia, \u017ce ju\u017c trudno mu by\u0142o inaczej my\u015ble\u0107. Tymi metodami tajne zwi\u0105zki mi\u0119dzynarodowe wypacza\u0142y naturalne ramy \u017cycia w spos\u00f3b dla siebie dogodny. <\/em><\/p>\n\n\n\n

Po tych uwagach s\u0105dz\u0119, \u017ce nikt przy czytaniu mej ksi\u0105\u017cki roli tajnych zwi\u0105zk\u00f3w ani roli \u017cydostwa nie b\u0119dzie pojmowa\u0107 mechanicznie, bo wiod\u0142oby to -jak ka\u017cde fa\u0142szywe uproszczenie – do powa\u017cnych nieporozumie\u0144. Nie nale\u017cy r\u00f3wnie\u017c oczekiwa\u0107, jakobym w ksi\u0105\u017cce mojej mia\u0142 da\u0107 jaki\u015b program zwarty i sko\u0144czony lub cho\u0107by jego zacz\u0105tki. Nie by\u0142o to wcale moim zamiarem. Albowiem gmach naszego \u017cycia publicznego zmursza\u0142 a\u017c do fundament\u00f3w i ka\u017cda trwa\u0142a i rzetelna reforma do nich musi si\u0119gn\u0105\u0107. Zadaniem mej ksi\u0105\u017cki w mych zamierzeniach – to w\u0142a\u015bnie zst\u0105pi\u0107 w te podziemia, oceni\u0107 warto\u015b\u0107 podwalin, na kt\u00f3rych wznosi si\u0119 trzeszcz\u0105cy budynek dzisiejszej rzeczywisto\u015bci i wskaza\u0107 bez obs\u0142onek, \u017ce trzeba dno rozgrzeba\u0107, je\u017celi si\u0119 pragnie zacz\u0105\u0107 dzie\u0142o odbudowy. B\u0119d\u0119 rad, je\u017celi ksi\u0105\u017cka moja przyczyni si\u0119 cho\u0107by w najskromniejszej mierze do u\u0142o\u017cenia pierwszych zdrowych cegie\u0142 pod gmach nowej Polski, naprawd\u0119 odrodzonej. <\/em><\/p>\n\n\n\n

Warszawa, dnia 2 kwietnia 1935 r<\/em>.<\/p>\n\n\n\n

TYTU\u0141 MORALNY W\u0141ADZY<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Ruch narodowy a nacjonalizm<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Nie tak to dawno liberalizm i socjalizm \u015bwi\u0119ci\u0142y triumfy w\u015br\u00f3d narod\u00f3w europejskich. Kto nie by\u0142 libera\u0142em, temu wolno jeszcze by\u0142o by\u0107 socjalist\u0105; kto nie mie\u015bci\u0142 w ramach tych dw\u00f3ch pr\u0105d\u00f3w swego pogl\u0105du na \u017cycie publiczne, ten w pa\u0144stwach monarchicznych m\u00f3g\u0142 jeszcze broni\u0107 resztek przesz\u0142o\u015bci i zalicza\u0107 si\u0119 do konserwatyst\u00f3w; wszystko inne uchodzi\u0142o ju\u017c bezapelacyjnie za zwyk\u0142e barbarzy\u0144stwo bez obs\u0142onek. Libera\u0142 wierzy\u0142 w pierwotn\u0105 dobro\u0107 natury ludzkiej i prawo do wolno\u015bci uwa\u017ca\u0142 za przyrodzone uprawnienie cz\u0142owieka; st\u0105d ka\u017cdy ustr\u00f3j spo\u0142eczny, w szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b ustr\u00f3j pa\u0144stwowy, by\u0142 dla\u0144 tylko z\u0142em koniecznym, z kt\u00f3rym nale\u017ca\u0142o si\u0119 pogodzi\u0107, kt\u00f3re jednak w g\u0142\u0119bi duszy pot\u0119pia\u0142o si\u0119 zawsze i przyjmowa\u0142o z niech\u0119ci\u0105. Usi\u0142owa\u0142 wi\u0119c ograniczy\u0107 pa\u0144stwo do jak najskromniejszego zakresu dzia\u0142ania, aby pozostawi\u0107 jednostce jak najwi\u0119cej wolno\u015bci; przede wszystkim za\u015b w \u017cyciu gospodarczym uznawa\u0142 bezkompromisowo zasad\u0119 zupe\u0142nej swobody jednostki. <\/p>\n\n\n\n

Zwyrodnienie \u017cycia gospodarczego pod panowaniem liberalizmu ujawni\u0142o si\u0119 ju\u017c w kilkadziesi\u0105t lat po sformu\u0142owaniu jego zasadniczych tez; z zasad liberalnych i z rzeczywisto\u015bci liberalnego \u015bwiata wywi\u00f3d\u0142 swoje rozumowanie socjalizm, aby sta\u0107 si\u0119 w ten spos\u00f3b odwrotn\u0105 stron\u0105 medalu. Dyktatura proletariatu nie by\u0142a wcale czym\u015b sprzecznym z za\u0142o\u017ceniami liberalnymi; by\u0142a w\u0142a\u015bnie posuni\u0119ciem wolno\u015bci ludzkiej do najdalszych granic. Skoro bowiem nie ma w zasadzie \u017cadnych wi\u0119z\u00f3w dla wolno\u015bci ludzkiej, w szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b hamulc\u00f3w natury etycznej, to c\u00f3\u017c ma wzbrania\u0107 najliczniejszej klasie spo\u0142ecznej zm\u00f3wi\u0107 si\u0119 i zorganizowa\u0107, by potem chwyci\u0107 za gard\u0142o wszystkie inne? Bolszewizm, kt\u00f3ry w pierwszych latach swej w\u0142adzy urzeczywistni\u0142 zasady Marksa, m\u00f3g\u0142 s\u0142usznie uchodzi\u0107 za prawe dziecko liberalizmu tak samo, jak by\u0142 nim terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Tak oto toczy\u0142a si\u0119 na przestrzeni XIX w. walka dw\u00f3ch \u201e\u015bwiatopogl\u0105d\u00f3w\u201d, pozornie ze sob\u0105 sprzecznych i wy\u0142\u0105czaj\u0105cych si\u0119 wzajemnie, w istocie jednak wyros\u0142ych ze wsp\u00f3lnego korzenia. Ta wsp\u00f3lno\u015b\u0107 pochodzenia my\u015blowego i wsp\u00f3lno\u015b\u0107 ukrytych spr\u0119\u017cyn sprawi\u0142a nie tylko, \u017ce walka mi\u0119dzy nimi nie ujawni\u0142a \u017cadnej zaciek\u0142o\u015bci, ale dopu\u015bci\u0142a nadto wzajemne przenikanie si\u0119 doktryn; socjali\u015bci stali si\u0119 po trochu libera\u0142ami, za\u015b libera\u0142owie socjalistami. Razem toczyli wojn\u0119 z resztkami monarchicznych ustroj\u00f3w i przeciw obozom konserwatyst\u00f3w chodzili w zwartym przymierzu. Przed zjednoczonym atakiem krok za krokiem cofa\u0142y si\u0119 szeregi konserwatyst\u00f3w. Zdesperowani obro\u0144cy powalonego na obie \u0142opatki ancien regime\u2019u, owych Okop\u00f3w \u015awi\u0119tej Tr\u00f3jcy, \u017cyli wy\u0142\u0105cznie t\u0119sknot\u0105 za powrotem dawnych, dobrych czas\u00f3w, kt\u00f3rych prze\u017cytk\u00f3w bronili w beznadziejnej walce. Pogotowie ich mia\u0142o charakter czysto obronny, motorem ich dzia\u0142ania by\u0142 l\u0119k o przysz\u0142o\u015b\u0107. Gdy tylko zawodzi\u0142a ich wiara we w\u0142asne si\u0142y, szli do kompromis\u00f3w z wrogiem, byle cho\u0107 na kr\u00f3tki czas okupi\u0107 spokojne pozostawienie ich na pozycji. Ust\u0119powali przeciwnikom w sprawach istotnych w tej nadziei, \u017ce w ten kosztowny spos\u00f3b zdo\u0142aj\u0105 pohamowa\u0107 ich rozp\u0119d zdobywczy. To paktowanie z wrogiem nazwali \u201ehamowaniem z g\u00f3ry\u201d. <\/p>\n\n\n\n

Od tej pory o\u015brodki konserwatywne stan\u0119\u0142y otworem dla wp\u0142yw\u00f3w wolnomularstwa; gdzie\u017c bowiem, jak nie w lo\u017cach, mo\u017cna by\u0142o \u201ehamowa\u0107\u201d najdogodniej, najmniej dostrzegalnie? I tak lo\u017ce pocz\u0119\u0142y n\u0119ci\u0107 przyw\u00f3dc\u00f3w ruchu, nowoczesnych hrabi\u00f3w Henryk\u00f3w. Zapewnia\u0142y tolerancj\u0119 ze strony wroga, a nawet\u2026 karier\u0119. W \u015blad za swymi wodzami zmieni\u0142 twarz i konserwatyzm i sta\u0142 si\u0119\u2026 liberalny. Wszystkie narody europejskie zosta\u0142y oderwane od rzeczywisto\u015bci i zara\u017cone doktrynami. Legitymacj\u0105 do \u017cycia, w szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b do brania udzia\u0142u w \u017cyciu publicznym, sta\u0142o si\u0119 posiadanie okre\u015blonego \u201e\u015bwiatopogl\u0105du\u201d. Trzeba by\u0142o koniecznie wyznawa\u0107 jaki\u015b system, jak\u0105\u015b generaln\u0105 recept\u0119 na wyleczenie wszystkich chor\u00f3b, wszystkich bol\u0105czek spo\u0142ecznych. My\u015bl okuto w pancerz obowi\u0105zuj\u0105cych doktryn, byle j\u0105 jak najdalej uprowadzi\u0107 z krainy rzeczywisto\u015bci, w kt\u00f3rej z przyrodzenia kr\u00f3luje zdrowy rozs\u0105dek. <\/p>\n\n\n\n

Aby jeszcze bardziej umocni\u0107 niewzruszalno\u015b\u0107 tych doktryn, tw\u00f3rcy i g\u0142osiciele ich do\u0142o\u017cyli wszelkich stara\u0144, by w tym okresie uwielbienia wszelkiej nauki sw\u00f3j \u201e\u015bwiatopogl\u0105d\u201d przystroi\u0107 w powa\u017cne, \u201enaukowe\u201d szaty. Pojawi\u0142a si\u0119 literatura pozornie naukowa kierunku liberalnego, socjalistycznego, a nawet konserwatywnego, narodzi\u0142y si\u0119 nowe ga\u0142\u0119zie \u201ewiedzy, jak socjologia, religiologia, ekonomia spo\u0142eczna itp. A jakie\u017c miejsce w\u015br\u00f3d tych doktryn zaj\u0119\u0142y kierunki narodowe? Poczucie narodowe istnia\u0142o u lud\u00f3w europejskich od dawna; atoli pierwsze sformu\u0142owania tego poczucia narodowego, uj\u0119cia go jako pewnej prawdy spo\u0142ecznej, nale\u017cy przypisa\u0107 rewolucji francuskiej i jej pisarzom. Okres restauracji i \u015bwi\u0119tego przymierza, wysuwaj\u0105c na pierwszy plan w \u017cyciu publicznym pa\u0144stwo i dynastie, usun\u0105\u0142 chwilowo w cie\u0144 narody; lata walk i rewolucji wolno\u015bciowych po\u0142o\u017cy\u0142y nacisk na zagadnieniach praw jednostki, a zwyci\u0119ski poch\u00f3d socjalizmu skierowa\u0142 uwag\u0119 og\u00f3\u0142u na problemy ekonomiczne i spo\u0142eczne. Dopiero nast\u0119pstwa takich historycznych fakt\u00f3w, jak zjednoczenie W\u0142och i Niemiec, jak bohaterska obrona po pogromie Francji w 1871 r. przejawiaj\u0105c rosn\u0105c\u0105 samowiedz\u0119 u narod\u00f3w europejskich, da\u0142y ponownie pochop do nowych sformu\u0142owa\u0144. <\/p>\n\n\n\n

W ko\u0144cu XIX w. zjawiaj\u0105 si\u0119 pisarze narodowi we Francji, W\u0142oszech i Niemczech; ci wyraziciele, a poniek\u0105d i tw\u00f3rcy nowych ruch\u00f3w, wychowani w doktrynach wolnomularskich, s\u0105dz\u0105, \u017ce prawo do istnienia i widoki na zwyci\u0119stwo mo\u017ce mie\u0107 tylko taki ruch narodowy, kt\u00f3ry socjalizmowi, czyli internacjonalizmowi potrafi si\u0119 przeciwstawi\u0107 w r\u00f3wnie sko\u0144czonej szacie naukowej, a wi\u0119c uzbrojony we w\u0142asn\u0105 filozofi\u0119, historiozofi\u0119, a – co w owym czasie uchodzi\u0142o za najwa\u017cniejsze – oparty o nauki przyrodnicze. Tak formu\u0142owane systemy jako przeciwie\u0144stwo internacjona\u0142u, czyli mi\u0119dzynarod\u00f3wki socjalistycznej, nazwano nacjonalizmem. Tw\u00f3rcy ich oddychali od dziecka oparami filozofii pozytywistycznej; przyroda by\u0142a dla nich b\u00f3stwem, jej prawa najwy\u017cszym przykazaniem, nieub\u0142agana walka o byt konieczno\u015bci\u0105 \u017celazn\u0105, poch\u0142anianie s\u0142abszych przez silniejszych codziennym zdarzeniem \u017cycia. Nar\u00f3d – m\u00f3wili – to po prostu organizm wy\u017cszego rz\u0119du; jedynym kryterium jego dzia\u0142ania winien by\u0107 jego w\u0142asny interes, poj\u0119ty skrajnie egoistycznie. Teoria \u201eegoismo sacro\u201d, kt\u00f3ra dzi\u015b jeszcze na wskro\u015b przenika faszyzm, \u0142\u0105czy si\u0119 bezpo\u015brednio z samymi podstawami sformu\u0142owa\u0144 nacjonalizmu. <\/p>\n\n\n\n

W Polsce literatura nacjonalistyczna – mimo swych odr\u0119bno\u015bci, wynik\u0142ych z \u00f3wczesnego po\u0142o\u017cenia Polak\u00f3w, jako narodu pozbawionego pa\u0144stwa – tak\u017ce nasi\u0105k\u0142a wyziewami pozytywizmu. I u nas uznano nar\u00f3d za organizm (bez \u017cadnej przeno\u015bni), walcz\u0105cy o byt, podlegaj\u0105cy chorobom, a nawet zarazom. Ten nar\u00f3d-organizm winien kierowa\u0107 si\u0119 w swym post\u0119powaniu li tylko skrajnym egoizmem, jaki obserwujemy rzekomo wsz\u0119dzie w przyrodzie; Zygmunta Balickiego \u201eEgoizm narodowy\u201d zawiera\u0142 w sobie przykazania etyczne dla polskiego nacjonalisty. D\u0105\u017cno\u015bci\u0105 polskich pisarzy narodowych sta\u0142o si\u0119 stworzy\u0107 system mo\u017cliwie wyko\u0144czony i zwarty, mo\u017cliwie w swym uj\u0119ciu \u201enaukowy\u201d i obiektywny. Ch\u0142odne, rozumowe traktowanie zagadnie\u0144 by\u0142o naturalnym przykazem, wymogiem owej naukowo\u015bci, w kt\u00f3rej p\u0142awi\u0142a si\u0119 ca\u0142a Europa. Doktrynie socjalistycznej usi\u0142owano po\u0142o\u017cy\u0107 tam\u0119 przez zbudowanie doktryny nacjonalistycznej. Socjalistycznemu \u201e\u015bwiatopogl\u0105dowi\u201d przeciwstawiono \u201e\u015bwiatopogl\u0105d\u201d narodowy. <\/p>\n\n\n\n

Taki system nacjonalizmu w Polsce, jak i gdzie indziej, pod groz\u0105 utraty swego naukowego charakteru, nie m\u00f3g\u0142 si\u0119 oczywi\u015bcie obej\u015b\u0107 bez definicji naczelnego poj\u0119cia, a wi\u0119c bez definicji poj\u0119cia narodu; ile na ten temat wyczyniono harc\u00f3w my\u015blowych, by znale\u017a\u0107 potrzebne do definicji s\u0142owa, a jak przy tym niekiedy po\u015bwi\u0119cano zdrowy sens, wystarczy wspomnie\u0107, \u017ce przez d\u0142ugi czas czczono, jak fetysza, definicj\u0119, moc\u0105 kt\u00f3rej nar\u00f3d by\u0142 zbiorowo\u015bci\u0105 ludzk\u0105, osiad\u0142\u0105 na pewnym okre\u015blonym terytorium, posiadaj\u0105c\u0105 wsp\u00f3lny j\u0119zyk i wsp\u00f3ln\u0105 histori\u0119. Na gruncie tej definicji \u017cydzi, kt\u00f3rzy propagowali z pocz\u0105tkiem XX w. masowy ruch asymilacyjny swej inteligencji i wchodzili w polskie \u017cycie publiczne, twierdzili – przy aplauzie polskich nacjonalist\u00f3w – \u017ce odr\u0119bny nar\u00f3d \u017cydowski nie istnieje, nie posiada bowiem ani wsp\u00f3lnego terytorium (Palestyna nie jest takim terytorium, bo mieszka w niej tylko znikoma ilo\u015b\u0107 \u017cydostwa), ani wsp\u00f3lnego j\u0119zyka (ani hebrajski, ani tym bardziej \u017cargony nie s\u0105 j\u0119zykiem wsp\u00f3lnym dla \u017cyd\u00f3w), ani wreszcie wsp\u00f3lnej historii (bo\u0107 historia \u017cyd\u00f3w – to niejako historie rozmaitych narod\u00f3w, w\u015br\u00f3d kt\u00f3rych \u017cydzi \u017cyj\u0105). <\/p>\n\n\n\n

Jest to jaskrawy przyk\u0142ad, jak pogo\u0144 za \u201enaukowo\u015bci\u0105 i wyssany z \u0142ona XIX w. doktryneryzm przes\u0142ania\u0142 nawet nacjonalistom rzeczywisto\u015b\u0107 i rozbraja\u0142 ruch narodowy w stosunku do istotnych niebezpiecze\u0144stw. Nie trzeba udowadnia\u0107 d\u0142ugo, \u017ce oparty na pozytywizmie nacjonalizm ze swoim czysto przyrodniczym zabarwieniem i ze swym egoizmem narodowym me m\u00f3g\u0142 z jednej strony stanowi\u0107 skutecznej odtrutki na doktryneryzm, szczepiony przez lo\u017ce, z drugiej za\u015b strony musia\u0142 kontynuowa\u0107 charakterystyczny dla XIX w. rozbrat z nauk\u0105 Ko\u015bcio\u0142a katolickiego, w szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b z etyk\u0105 chrze\u015bcija\u0144sk\u0105. Tak wi\u0119c ruch demokratycznonarodowy w Polsce, b\u0119d\u0105cy wyrazicielem polskiego nacjonalizmu, trwa oko\u0142o trzech dziesi\u0105tk\u00f3w lat w sosie liberalno-demokratycznym, przecie\u017c ca\u0142y ob\u00f3z narodowy w sejmie g\u0142osowa\u0142 w r. 1921 za konstytucj\u0105, wzorowan\u0105 na konstytucji trzeciej rzeczypospolitej francuskiej, tylko bardziej jeszcze \u201epost\u0119pow\u0105\u201d ni\u017c ona, czyli liberalnodemokratyczn\u0105. <\/p>\n\n\n\n

Pierwotny projekt Zwi\u0105zku ludowo-narodowego szed\u0142 w liberalnym demokratyzmie jeszcze o wiele dalej, ni\u017c p\u00f3\u017aniej uchwalony w sejmie tekst ustawy. Gdy na wiosn\u0119 1921 r. – a wi\u0119c na rok przed marszem faszyst\u00f3w na Rzym – pierwszy w polskim obozie narodowym wyst\u0105pi\u0142em w pi\u015bmie przeciw liberalizmowi i doktrynerstwu XIX w., id\u0105cemu z l\u00f3\u017c i og\u0142osi\u0142em w \u201eGazecie Warszawskiej\u201d cykl kilkunastu artyku\u0142\u00f3w pod wsp\u00f3lnym tytu\u0142em \u201eZmierzch liberalizmu\u201d, pogl\u0105dy moje nie znalaz\u0142y \u017cadnego echa. \u201eJak liberalizm ekonomiczny zrodzi\u0142 etatyzm\u201d – pisa\u0142em tam – \u201etak rozw\u00f3j spo\u0142eczny, naoliwiony liberalizmem politycznym i spo\u0142ecznym, zrodzi\u0142 w czasie wojny mniej lub wi\u0119cej realizowane d\u0105\u017cenie do militaryzacji robotnik\u00f3w i upa\u0144stwowienia pracy. Wolno\u015b\u0107, r\u00f3wno\u015b\u0107, braterstwo, wolno\u015b\u0107 konkurencji urodzi\u0142y przymus pa\u0144stwowy\u2026\u201d. A gdzie indziej: \u201eCzerezwyczajki s\u0105 uk\u0142onem sowiet\u00f3w w stron\u0119 liberalizmu\u2026 Ten ustr\u00f3j, kt\u00f3ry bolszewizm nazwa\u0142 post\u0119pem, jest nim rzeczywi\u015bcie w stosunku do liberalizmu, ale tylko w dziedzinie bezczelno\u015bci. Jest to l liberalizm, posuni\u0119ty do kra\u0144c\u00f3w konsekwencji. Od mechanicznej wolno\u015bci, g\u0142oszonej przez liberalizm, do terroru prowadzi tylko \u015bmia\u0142o\u015b\u0107 logicznej my\u015bli. A tym, co nie\u015bli sztandar liberalizmu po \u015bwiecie i tym, co stworzyli bolszewizm, na suchej logiczno\u015bci nie zbywa. Nie trzeba pokazywa\u0107 palcem. Pokrewie\u0144stwo hase\u0142 samo naprowadza na to\u017csamo\u015b\u0107 rasow\u0105 duszy\u201d. <\/p>\n\n\n\n

Dopiero, gdy faszyzm rozg\u0142osi\u0142 swe has\u0142a, z wolna i polski ob\u00f3z narodowy pocz\u0105\u0142 strz\u0105sa\u0107 swe liberalne upierzenie; has\u0142a Obozu Wielkiej Polski nie zawieraj\u0105 ju\u017c liberalnych pog\u0142os\u00f3w niemal wcale. Podobna ewolucja dokona\u0142a si\u0119 w ostatnich latach i w stosunku do Ko\u015bcio\u0142a katolickiego. Przedwojenny nacjonalizm polski odznacza\u0142 si\u0119 zupe\u0142nym indyferentyzmem w stosunku do religii, okazuj\u0105c jej i jej przedstawicielom cz\u0119stokro\u0107 jawn\u0105 niech\u0119\u0107. Wiara nie godzi\u0142a si\u0119 z \u201educhem czasu\u201d i ze \u201e\u015bwiatopogl\u0105dem\u201d przyrodniczym. \u201eEgoizm narodowy\u201d nie m\u00f3g\u0142 \u017cy\u0107 w zgodzie z etyk\u0105 katolick\u0105. W\u0142a\u015bciwy przewr\u00f3t w tych poj\u0119ciach, odziedziczonych jeszcze po smutnej pami\u0119ci \u201eo\u015bwieceniu\u201d XVIII w. wywo\u0142a\u0142o dopiero pokolenie, kt\u00f3rego lata m\u0142ode lub dzieci\u0144stwo przypad\u0142y na okres wojny \u015bwiatowej; wynios\u0142o ono z tej zawieruchy wiar\u0119 \u017cyw\u0105, mocniejsz\u0105 ni\u017c przyrodnicze formu\u0142ki. Odt\u0105d zaczyna si\u0119 zwrot. <\/p>\n\n\n\n

W publikacji Romana Dmowskiego, wydanej w r. 1927 w ramach wydawnictw Obozu Wielkiej Polski pt. \u201eKo\u015bci\u00f3\u0142, nar\u00f3d i pa\u0144stwo\u201d widzimy ju\u017c wyra\u017ane odgrodzenie si\u0119 od zasad egoizmu narodowego. Deklaracja programowa Obozu narodowo-radykalnego z kwietnia 1934 r. staje ju\u017c bez zastrze\u017ce\u0144 przy zasadach katolickich. Tak to w obozie narodowym dokona\u0142a si\u0119 w ostatnim dziesi\u0119cioleciu donios\u0142a ewolucja. Ukoronowaniem jej sta\u0142o si\u0119 zupe\u0142ne zerwanie z doktrynersk\u0105 spu\u015bcizn\u0105 XIX w., w szczeg\u00f3lno\u015bci za\u015b z liberalnym demokratyzmem i z niech\u0119tnym indyferentyzmem w stosunku do Ko\u015bcio\u0142a katolickiego oraz do etyki katolickiej. Jest to zwrot stanowczy i trwa\u0142y, bo wynik\u0142y z jednej strony z odczu\u0107 przewa\u017caj\u0105cego og\u00f3\u0142u, z drugiej za\u015b ze zg\u0142\u0119bienia historii i poznania istotnych zamiar\u00f3w tych, kt\u00f3rzy te doktryny szerzyli i walk\u0119 z Ko\u015bcio\u0142em na przestrzeni wiek\u00f3w organizowali. Z dnia na dzie\u0144 m\u0142ody ruch narodowy pozbawia si\u0119 doktryn, kt\u00f3re tumanami mgie\u0142 przes\u0142ania\u0142y mu dot\u0105d polsk\u0105 rzeczywisto\u015b\u0107. Za podmuchem otrze\u017awiaj\u0105cego wiewu nagle ca\u0142y \u015bwiat nabra\u0142 ja\u015bniejszych barw. Odpad\u0142a za jednym zamachem ustawiczna k\u0142\u00f3tnia doktryn z polsk\u0105 rzeczywisto\u015bci\u0105, osnuwaj\u0105ca codziennie \u017cycie k\u0142\u0119bami kurzu; rzeczy zawi\u0142e i ledwo dostrzegalne sta\u0142y si\u0119 od razu czym\u015b bardziej prostym i dobrze widocznym. <\/p>\n\n\n\n

\u017bycie narodu ma sw\u00f3j odr\u0119bny j\u0119zyk, swoj\u0105 w\u0142asn\u0105 wymow\u0119. J\u0119zyk ten, zrozumia\u0142y dla kogo\u015b, kto od pokole\u0144 wr\u00f3s\u0142 w g\u0142\u0105b tego \u017cycia, dla obcego, dla przypadkowego obserwatora mo\u017ce nastr\u0119cza\u0107 trudno\u015bci niepokonane. W po\u0142o\u017ceniu obcego znajduje si\u0119 tak\u017ce cz\u0142owiek, wprawdzie nieobcy pochodzeniem, ale taki, kt\u00f3ry na\u0142o\u017cy\u0142 sobie na oczy za zakopcone szk\u0142a jakiej\u015b doktryny i do jej wymog\u00f3w gwa\u0142tem pragnie nakr\u0119ci\u0107 otaczaj\u0105c\u0105 go rzeczywisto\u015b\u0107. Obr\u0119cze skrzypi\u0105, p\u0119kaj\u0105 \u015bruby, a on nat\u0119\u017ca ramiona. Niech si\u0119 wszystko po\u0142amie, byle to, co zostanie, da\u0142o si\u0119 uzgodni\u0107 z logik\u0105 jego doktryny! Od tego doktrynerskiego ducha, kt\u00f3rym przepoi\u0142 si\u0119 ca\u0142y wiek XIX, by\u0142 m\u0142ody, polski ruch narodowy odchodzi z ka\u017cdym dniem dalej. Dzi\u015b wadzi mu nawet ten pozorny, zewn\u0119trzny doktryneryzm \u201enaukowy\u201d , jaki wdzia\u0142 by\u0142 na siebie dawny ruch wszechpolski. Ruch wszechpolski wyszed\u0142 bowiem ze szczerze narodowego odczucia, lecz pod sugesti\u0105 XIX w. otuli\u0142 je fartuszkiem mi\u0119dzynarodowych doktryn pozytywizmu i liberalizmu, po\u017cyczonym z l\u00f3\u017c. By\u0142 on polskim \u201enacjonalizmem\u201d, czyli systemem o pozorach naukowych, \u201e\u015bwiatopogl\u0105dem\u201d w rozumieniu XIX w., wreszcie pr\u00f3b\u0105 dostosowania doktryn liberalizmu i pozytywizmu do polskich odczu\u0107 narodowych; m\u0142ody polski ruch narodowy nie ugania si\u0119 i nie b\u0119dzie si\u0119 ugania\u0107 za zwartym \u201enaukowo\u201d systemem, lecz pragnie jedynie zado\u015b\u0107 czyni\u0107 polskim potrzebom materialnym i duchowym. M\u0142ody, polski ruch narodowy nie jest \u201enacjonalizmem\u201d – to mo\u017ce najistotniejsza jego cecha. Tu\u0142a si\u0119 jeszcze niekiedy po r\u00f3\u017cnych publikacjach ta niefortunna nazwa i czas najwy\u017cszy, by znalaz\u0142a si\u0119 w muzeum ma\u0142o szacownych pami\u0105tek tych lat, w kt\u00f3rych Polacy \u017cyli w oparach cudzego oddechu. Sko\u0144czmy z \u201enacjonalizmem\u201d tak samo, jak sko\u0144czyli\u015bmy z liberalizmem, demokratyzmem i tylu innymi idiotyzmami XIX stulecia.<\/p>\n\n\n\n

Nar\u00f3d i pa\u0144stwo<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Odr\u00f3\u017cnienie narodu od pa\u0144stwa w \u015bwiadomo\u015bci ludzkiej, a tym bardziej w \u015bwiadomo\u015bci pisz\u0105cych – to rzecz \u015bwie\u017cej daty. Niew\u0105tpliwie \u017cycie pod w\u0142adz\u0105 wsp\u00f3lnych monarch\u00f3w we wsp\u00f3lnym pa\u0144stwie przyczyni\u0142o si\u0119 niezmiernie do zlania r\u00f3\u017cnych etnicznie lud\u00f3w w jedn\u0105 narodow\u0105 ca\u0142o\u015b\u0107 i do zbudzenia w nich wsp\u00f3lnego poczucia narodowego. Mo\u017cna jednak zaryzykowa\u0107 twierdzenie, \u017ce \u015bwiadomo\u015b\u0107 r\u00f3\u017cnicy mi\u0119dzy narodem a pa\u0144stwem narzuca\u0142a si\u0119 og\u00f3\u0142owi wtedy, kiedy mi\u0119dzy rz\u0105dem pa\u0144stwa a jego rdzenn\u0105 ludno\u015bci\u0105 powstawa\u0142o przeciwie\u0144stwo tak wyra\u017ane, \u017ce ludno\u015b\u0107 przestawa\u0142a uwa\u017ca\u0107 rz\u0105d za przedstawiciela interes\u00f3w ca\u0142o\u015bci, jedynie za\u015b do czasu korzy\u0142a si\u0119 przed jego si\u0142\u0105. Dlatego to u \u017ar\u00f3de\u0142 zbudzenia si\u0119 samowiedzy narodowej znajdziemy zawsze przeciwstawno\u015b\u0107 mi\u0119dzy narodem a pa\u0144stwem, reprezentowanym przez \u00f3wczesny rz\u0105d. Oczywi\u015bcie poczucie narodowe, raz skrystalizowane, staje si\u0119 potem ju\u017c trwa\u0142ym nabytkiem danej cywilizacji.<\/p>\n\n\n\n

I tak obudzenie si\u0119 samowiedzy narodowej we Francji nale\u017cy zawdzi\u0119cza\u0107 przepa\u015bci mi\u0119dzy rz\u0105dami Burbon\u00f3w a og\u00f3\u0142em miejskiej ludno\u015bci francuskiej, na kt\u00f3rej opar\u0142a si\u0119 Wielka Rewolucja. Pocz\u0105tki \u015bwiadomo\u015bci narodowej w Niemczech – to okres walki ca\u0142ej ludno\u015bci o wolno\u015b\u0107 w r. 1813 przeciw Napoleonowi I i narzuconym przeze\u0144 rz\u0105dom. We W\u0142oszech znowu irredenta, a wi\u0119c walka z rz\u0105dem Habsburg\u00f3w i ze \u015bwieckim rz\u0105dem Papie\u017ca w pa\u0144stwie ko\u015bcielnym oraz przeciw Burbonom neapolita\u0144skim wywo\u0142a\u0142a pierwszy wybuch poczucia narodowego, kt\u00f3ry z biegiem lat doprowadzi\u0142 do stworzenia narodowego pa\u0144stwa w\u0142oskiego. Na W\u0119grzech ruch narodowy zbudzi\u0142 si\u0119 na tle walki z panowaniem Habsburg\u00f3w i wybuchn\u0105\u0142 w powstaniu zbrojnym w r. 1848. <\/p>\n\n\n\n

W Polsce utrata historycznego pa\u0144stwa wykrzesa\u0142a bolesne odr\u00f3\u017cnienie mi\u0119dzy narodem a pa\u0144stwem; znalaz\u0142o ono natchnione uj\u0119cie w pismach Mickiewicza, a sw\u00f3j polityczny wyraz w tr\u00f3jzaborowej \u0142\u0105czno\u015bci Polak\u00f3w przez dziesi\u0105tki lat. Zawsze wiec walka z rz\u0105dem, w\u0142adaj\u0105cym w danym terytorium etnicznym, nieci\u0142a poczucie narodowe, kt\u00f3rej p\u00f3\u017aniej trwa\u0142o ju\u017c, cho\u0107by rz\u0105d zosta\u0142 uzgodniony z narodem. Natomiast wytwarzanie poczucia narodowego przez \u015bwiadom\u0105 akcj\u0119 pa\u0144stwow\u0105 nie daje dostrzegalnych wynik\u00f3w, mimo wszelkich stara\u0144 nie powsta\u0142 nar\u00f3d austriacki, nie ma jednolitego narodu szwajcarskiego ani ameryka\u0144skiego, a nawet narodu belgijskiego. Pa\u0144stwo nie stworzy sztucznie narodu, nar\u00f3d za\u015b mo\u017ce \u017cy\u0107 bez w\u0142asnego pa\u0144stwa, jak to sami wiemy najlepiej. W drugiej po\u0142owie XVIII w. jednym z hase\u0142, propagowanych przez lo\u017ce wolnomularskie w\u015br\u00f3d szlachty polskiej, by\u0142o pouczenie, \u017ce forma rz\u0105du powinna by\u0107 dla masona rzecz\u0105 oboj\u0119tn\u0105. W owym czasie has\u0142o takie musia\u0142o mie\u0107 za skutek godzenie si\u0119 \u201ebraci\u201d i \u201eo\u015bwieconej\u201d cz\u0119\u015bci szlachty z dokonywuj\u0105cym si\u0119 procesem rozbior\u00f3w Polski. Oboj\u0119tno\u015b\u0107 wobec formy rz\u0105du, obowi\u0105zuj\u0105ca \u201ebrata\u201d i ka\u017cdego Polaka, pragn\u0105cego uchodzi\u0107 za \u201eo\u015bwieconego\u201d (a kt\u00f3\u017cby w\u00f3wczas nie pragn\u0105\u0142?), prowadzi\u0142a oczywi\u015bcie do uleg\u0142o\u015bci wobec rz\u0105d\u00f3w rosyjskiego, pruskiego i austriackiego. <\/p>\n\n\n\n

Po utracie niepodleg\u0142o\u015bci has\u0142o pogodzenia si\u0119 z istniej\u0105cym stanem rzeczy mogli g\u0142osi\u0107 ci tylko, kt\u00f3rzy stracili wiar\u0119 w Polsk\u0119 doszcz\u0119tnie albo zaprza\u0144cy. Natomiast tajne organizacje mi\u0119dzynarodowe, jak wolnomularstwo, w\u0119glarstwo, a p\u00f3\u017aniej mi\u0119dzynarod\u00f3wka socjalistyczna, pragn\u0105c dotrze\u0107 do rdzennie polskiej ludno\u015bci, musia\u0142y si\u0119 przeciwstawi\u0107 rz\u0105dom pa\u0144stw rozbiorczych. Od powstania odbudowanego pa\u0144stwa polskiego g\u0142oszenie has\u0142a, jakoby forma rz\u0105du mia\u0142a by\u0107 dla Polaka rzecz\u0105 oboj\u0119tn\u0105, nie mog\u0142o r\u00f3wnie\u017c liczy\u0107 na powodzenie w narodzie, kt\u00f3ry po tylu dziesi\u0105tkach lat niewoli odzyska\u0142 wreszcie niepodleg\u0142o\u015b\u0107 pa\u0144stwow\u0105. Natomiast w ko\u0142ach polskich, pozostaj\u0105cych \u015bwiadomie czy nie\u015bwiadomie pod wp\u0142ywem doktryn tajnych mi\u0119dzynarod\u00f3wek, pocz\u0119to propagowa\u0107 now\u0105 teori\u0119: rzekomo w okresie niewoli w ustawicznej walce z rz\u0105dami zaborczymi mieli\u015bmy zatraci\u0107 do cna poczucie pa\u0144stwowe, wskutek czego stali\u015bmy si\u0119 spo\u0142ecze\u0144stwem zanarchizowanym i nie umiej\u0105cym \u017cy\u0107 we w\u0142asnym pa\u0144stwie. Traktujemy rzekomo w\u0142asny rz\u0105d tak, jak dawniej traktowali\u015bmy rz\u0105dy zaborcze. <\/p>\n\n\n\n

Z pocz\u0105tku ta \u201eideologia pa\u0144stwowa\u201d nie przeciwstawia\u0142a si\u0119 zasadzie pa\u0144stwa narodowego, lecz mia\u0142a by\u0107 raczej jej uzupe\u0142nieniem; dopiero po przewrocie 1926 r. pewne ko\u0142a stan\u0119\u0142y otwarcie pod sztandarem tej teorii, aby ni\u0105 zast\u0105pi\u0107 ide\u0119 pa\u0144stwa narodowego. G\u0142oszenie takiej teorii przez czynniki w Polsce wp\u0142ywowe zach\u0119ci\u0142o nawet \u017cyd\u00f3w, tych tw\u00f3rc\u00f3w antypolskiego bloku mniejszo\u015bci narodowych, do tego, by od razu uznali si\u0119 za najlepszych polskich \u201epa\u0144stwowc\u00f3w\u201d. Zast\u0105pienie polskiej samowiedzy narodowej jak\u0105\u015b sztuczn\u0105 \u201eideologi\u0105 pa\u0144stwow\u0105\u201d, szczepion\u0105 z urz\u0119du, zamiast by\u0107 odtrutk\u0105 na istotnie cz\u0119sty w Polsce brak poszanowania w\u0142adzy, staje si\u0119 czym\u015b podobnym do wolnomularskiego has\u0142a oboj\u0119tno\u015bci wobec formy rz\u0105du, g\u0142oszonego w okresie rozbior\u00f3w; podobie\u0144stwo to ro\u015bnie, gdy si\u0119 uwzgl\u0119dni oficjaln\u0105 tendencj\u0119 do odsuwania opinii publicznej od wp\u0142ywu na rz\u0105dy, a co za tym idzie, od interesowania si\u0119 sprawami publicznymi, a wi\u0119c i form\u0105 rz\u0105d\u00f3w. <\/p>\n\n\n\n

Czy\u017c spos\u00f3b, w jaki wprowadza si\u0119 now\u0105 konstytucj\u0119 i oboj\u0119tno\u015b\u0107 wzorowa, z jak\u0105 patrzy si\u0119 na to nar\u00f3d, nie daje do my\u015blenia? Dzisiejsza \u201eideologia pa\u0144stwowa\u201d – to znowu doktryna, oderwana od \u017cycia i od polskiej rzeczywisto\u015bci. Nasze d\u0105\u017cenia przedwojenne, te tak zwane w kiepskiej gwarze \u201ed\u0105\u017cenia niepodleg\u0142o\u015bciowe\u201d, mia\u0142y jasn\u0105 tre\u015b\u0107: pragn\u0119li\u015bmy, by nar\u00f3d polski przesta\u0142 znosi\u0107 jarzmo obcych rz\u0105d\u00f3w, by sta\u0142 si\u0119 sam tw\u00f3rc\u0105 swego ustroju, mocodawc\u0105 w\u0142asnego rz\u0105du, kowalem swego losu. Natomiast nie by\u0142o pragnieniem naszym powstanie pa\u0144stwa, polskiego tylko z nazwy, tak samo, jak nie mog\u0142o nas zadowoli\u0107 w r. 1815 Kr\u00f3lestwo Polskie pod ber\u0142em cara. Narodowi dla pe\u0142ni \u017cycia, dla nieskr\u0119powanego istnienia trzeba w\u0142asnej organizacji pa\u0144stwowej; to chyba – po prze\u017cyciu lat niewoli – jest dla nas rzecz\u0105 bezsporn\u0105. Pa\u0144stwo, maj\u0105ce zado\u015b\u0107uczyni\u0107 potrzebom narodu, musi by\u0107 wi\u0119c naprawd\u0119 jego w\u0142asnym pa\u0144stwem, a wi\u0119c – nie trzeba si\u0119 tego wstydzi\u0107 – pa\u0144stwem narodowym. Pr\u00f3by tworzenia z ca\u0142ej ludno\u015bci, zamieszkuj\u0105cej pa\u0144stwo polskie, jakiego\u015b nowego narodu, s\u0105 czyst\u0105 utopi\u0105, zw\u0142aszcza skoro zwa\u017cymy, \u017ce nar\u00f3d polski jest ju\u017c od dawna cywilizacyjnie, historycznie i politycznie gotowy i skrystalizowany. <\/p>\n\n\n\n

Dla narodu pa\u0144stwo nie jest nadbudow\u0105, lecz niejako narz\u0119dziem, bez kt\u00f3rego niemal me mo\u017ce si\u0119 obej\u015b\u0107, firm\u0105, pod kt\u00f3r\u0105 wyst\u0119puje w stosunkach z innymi narodami, a zarazem twierdz\u0105, kt\u00f3ra go zabezpiecza prze wrogami. Jak rodzina najbezpieczniej czuje si\u0119 we w\u0142asnym domu, a nar\u00f3d ma poczucie bezpiecze\u0144stwa we w\u0142asnym pa\u0144stwie; ale we w\u0142asnym – powtarzam z naciskiem. Ub\u00f3stwienie pa\u0144stwa, nawet pa\u0144stwa narodowego, tr\u0105ci fetyszyzmem Jest to przejaw zaczerpni\u0119tego z materialistycznych doktryn XIXw. prze\u015bwiadczenia o warto\u015bci czysto mechanicznych sposob\u00f3w regulowania \u017cycia i zdradza zabobonn\u0105 wiar\u0119 w skuteczno\u015b\u0107 papierowych zarz\u0105dze\u0144 oraz w celowo\u015b\u0107, a nawet w wychowawcze oddzia\u0142ywanie systematycznych akt\u00f3w pa\u0144stwowej przemocy. To, co dzisiaj obserwujemy w Niemczech i we W\u0142oszech, budzi powa\u017cne obawy o przysz\u0142o\u015b\u0107 cywilizacji europejskiej; jest to odwr\u00f3cenie poj\u0119\u0107, wskutek czego to, co jest tylko narz\u0119dziem, ustraja si\u0119 w godno\u015b\u0107 celu. Wygl\u0105da to tak, jakby rycerz krzy\u017cowy – zamiast my\u015ble\u0107 o celu wznios\u0142ym, kt\u00f3ry kaza\u0142 mu rzuci\u0107 rodowy zamek i pogna\u0107 w dalekie kraje – wielbi\u0142 tylko sw\u00f3j miecz i dla martwej stali czyni\u0142 ofiar\u0119 ze swych wyg\u00f3d i nawet ze swego \u017cycia. Przypomina si\u0119 Roch Kowalski z Sienkiewiczowskiego \u201ePotopu\u201d, kt\u00f3ry wo\u0142a, g\u0142aszcz\u0105c sw\u0105 szabl\u0119: \u201eJa jestem Roch Kowalski, a to pani Kowalska\u201d. <\/p>\n\n\n\n

Pa\u0144stwo i w\u0142adza pa\u0144stwowa musz\u0105 budzi\u0107 poszanowanie, ale tylko, jako organy narodu. Pa\u0144stwo bez tytu\u0142u moralnego i rz\u0105d bez tytu\u0142u moralnego – to tylko przemoc fizyczna. Dostojno\u015b\u0107 w\u0142adzy w narodzie i w narodowym pa\u0144stwie – to dzi\u015b podstawa wszelkiego ustroju spo\u0142ecznego w spo\u0142ecze\u0144stwach o cywilizacji chrze\u015bcija\u0144skiej i rzymskiej; to instytucja podobna do tej, jak\u0105 stanowi dostoje\u0144stwo w\u0142adzy. ojcowskiej w rodzinie i w rodzinnym domu. Wiele dzi\u015b mruczy si\u0119 w Polsce na temat smutnego spadku, jaki otrzymali\u015bmy po Austrii. Narzekania te nie zawsze s\u0105 sprawiedliwe i s\u0142uszne, ale najbardziej podejrzanej cz\u0119\u015bci spadku zdaje si\u0119 og\u00f3\u0142 nie dostrzega\u0107. Jest nim niew\u0105tpliwie w\u0142a\u015bnie \u201eideologia pa\u0144stwowa\u201d, wyra\u017caj\u0105ca si\u0119 ongi\u015b w Austrii w ch\u0119ci podporz\u0105dkowania r\u00f3\u017cnych narod\u00f3w, a nawet ich cz\u0119\u015bci, sztucznie oddartych od reszty, jakiemu\u015b b\u00f3stwu, kt\u00f3rym mia\u0142a by\u0107 Habsburska monarchia. \u017byj\u0105 jeszcze dzisiaj Polacy, kt\u00f3rzy pami\u0119taj\u0105 dobrze s\u0142ynn\u0105 odezw\u0119 cesarza Franciszka J\u00f3zefa do \u201ewiernych lud\u00f3w\u201d z lipca 1914 r., wzywaj\u0105c\u0105 je do z\u0142o\u017cenia ofiary krwi na rzecz \u201eDomu Cesarskiego\u201d i wsp\u00f3lnej ojczyzny. Nie spotka\u0142em w\u00f3wczas Polaka, bez wzgl\u0119du na jego \u201eorientacj\u0119\u201d, kt\u00f3ry by nie widzia\u0142 w tej odezwie szczytu cynizmu politycznego, kt\u00f3ry by jej tre\u015bci i towarzysz\u0105cej jej przymusowej mobilizacji nie odczu\u0142, jako brutalnej zniewagi i naigrywania si\u0119 z prawdziwych uczu\u0107 tych narod\u00f3w. Nie inaczej przyj\u0105\u0142 j\u0105 Czech, Serb, S\u0142oweniec, Rumun, W\u0142och czy Rusin. Tote\u017c wierno\u015b\u0107 dla monarchii trwa\u0142a poty, p\u00f3ki strzeg\u0142a jej skutecznie policja, \u017candarmeria i s\u0105dy po\u0142ow\u0119. Na wie\u015b\u0107 o kl\u0119sce Austro-W\u0119gry rozsypa\u0142y si\u0119 niemal w ci\u0105gu jednego dnia. Albowiem ca\u0142y ten tw\u00f3r pa\u0144stwowy by\u0142 w XX w. prze\u017cytkiem, ur\u0105gaj\u0105cym poczuciu narodowemu wszystkich narod\u00f3w, wchodz\u0105cych w jego sk\u0142ad. Nawet Niemcy austriaccy i W\u0119grzy przejawili w monarchii austriacko-w\u0119gierskiej tendencje od\u015brodkowe, jakby dzi\u015b powiedziano, tendencje antypa\u0144stwowe. Nawet oni, z\u0142\u0105czeni odwieczn\u0105 uni\u0105 i wiekami historii, rozerwali sw\u00f3j zwi\u0105zek z tym pa\u0144stwem przy pierwszej nadarzonej sposobno\u015bci. <\/p>\n\n\n\n

Do takich wynik\u00f3w wiedzie dzisiaj doktryna o beznarodowym pa\u0144stwie, o pa\u0144stwie bez gospodarza. Gdy ona zapanuje bezwzgl\u0119dnie, w\u00f3wczas wszyscy uwa\u017caj\u0105 si\u0119 za przymusowych go\u015bci i zdradzaj\u0105 sk\u0142onno\u015b\u0107 do wyprowadzki. Czy po tak niedawnym do\u015bwiadczeniu dziejowym na\u015bladownictwo wzor\u00f3w monarchii Habsburskiej mo\u017ce w jakimkolwiek sensie odpowiada\u0107 polskim pragnieniom? Czy pa\u0144stwo, kt\u00f3re wypiera si\u0119 oficjalnie zwi\u0105zku z narodem polskim, jest w opinii og\u00f3\u0142u tym samym pa\u0144stwem, kt\u00f3rego powstanie okupili\u015bmy krwi\u0105 naszych bliskich i w\u0142asn\u0105 i ofiarami, sk\u0142adanymi od pokole\u0144? To jakie\u015b op\u0119tane doktryny szydz\u0105 z naszych bolesnych do\u015bwiadcze\u0144, ze wspomnie\u0144 tak niedawnej przesz\u0142o\u015bci i nasuwaj\u0105 widmo chwili, w kt\u00f3rej trzeba b\u0119dzie w imi\u0119 czego\u015b \u015bwi\u0119tego odwo\u0142a\u0107 si\u0119 do ofiarno\u015bci ca\u0142ego polskiego narodu. Czy pragnie ktokolwiek z nas, by wezwanie to – po przeprowadzeniu ustroju pa\u0144stwa beznarodowego w ca\u0142ej rozci\u0105g\u0142o\u015bci – zosta\u0142o odczute podobnie, jak proklamacja cesarska z lipca 1914 r.? A przecie\u017c – przypominam – nawet Niemcy austriaccy i W\u0119grzy przejawili tendencje od\u015brodkowe w\u00f3wczas, gdy w narodowej Rzeszy niemieckiej zaraz w pierwszych dniach zg\u0142osi\u0142y si\u0119 dziesi\u0105tki tysi\u0119cy ochotnik\u00f3w do s\u0142u\u017cby wojskowej, nie 17 licz\u0105c setek tysi\u0119cy zmobilizowanych, a wodzowie pacyfistycznej mi\u0119dzynarod\u00f3wki socjalistycznej spalili manifestacyjnie swe czerwone sztandary pod pomnikiem Bismarcka.<\/p>\n\n\n\n

Tadeusz Gluzi\u0144ski
<\/strong>
<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Od autora Zamglony wzrok nie daje nale\u017cytej perspektywy w ocenie rzeczywisto\u015bci i w dzia\u0142aniu. Przed dziesi\u0105tkami lat odebrano narodom chrze\u015bcija\u0144skim to, co stanowi\u0142o ich si\u0142\u0119: wiar\u0119. Wiar\u0119 religijn\u0105, etyk\u0119 chrze\u015bcija\u0144sk\u0105, idealizm. Proklamowano nowe b\u00f3stwo, kt\u00f3re nazwano \u201eb\u00f3stwem Rozumu\u201d. Postawi\u0142a je na piedestale ju\u017c Wielka Rewolucja francuska, sk\u0142adaj\u0105c mu ofiary na zbezczeszczonych o\u0142tarzach katolickich ko\u015bcio\u0142\u00f3w. W […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12192,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12191","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n