<\/p>\n\n\n\n
Kiedy w lutym r.z. do pism naszych zacz\u0119\u0142y nadchodzi\u0107 szybko nast\u0119puj\u0105ce po sobie wiadomo\u015bci o wyst\u0105pieniach m\u0142odzie\u017cy w gimnazjach siedleckim, bialskim i innych, zrozumieli\u015bmy, \u017ce wszcz\u0119ta w ten spos\u00f3b sprawa wyk\u0142adu religii katolickiej w j\u0119zyku rosyjskim otwiera niejako nowy okres w \u017cyciu politycznem Kr\u00f3lestwa \u2014 okres walki o prawo.<\/p>\n\n\n\n
Przewidywali\u015bmy, \u017ce pierwszy ten krok na nowym polu sko\u0144czy si\u0119 naszym zwyci\u0119stwem, je\u017celi wyra\u017anie b\u0119dzie ograniczony cel, do kt\u00f3rego si\u0119 d\u0105\u017cy i je\u017celi og\u00f3\u0142 nasz zgodnie poprze t\u0119 inicjatyw\u0119. \u201cW danym razie \u2014 pisali\u015bmy \u2014 nie idzie o nic wi\u0119cej, jak o zniesienie wyk\u0142adu religii katolickiej w j\u0119zyku rosyjskim, o cofni\u0119cie systemu rusyfikacyjnego o jeden tylko krok\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Odezwa Ligi Narodowej z lutego r.z., popieraj\u0105ca to wyst\u0105pienie m\u0142odzie\u017cy, ale surowo wyst\u0119puj\u0105ca przeciw rozszerzeniu zaj\u015b\u0107 na inne gimnazja w Kr\u00f3lestwie, w kt\u00f3rych religia wyk\u0142adana jest po polsku, wyra\u017anie te\u017c d\u0105\u017cy\u0142a do utrzymania sprawy w granicach walki o przedmiot okre\u015blony, do skupienia wszystkich si\u0142 w celu osi\u0105gni\u0119cia tej jednej skromnej zdobyczy. \u201cWalka \u2014 czytamy poni\u017cej \u2014 rozpocz\u0119ta w celu realnym, w celu zdobycia nauki religii w j\u0119zyku ojczystym we wschodnich powiatach Kr\u00f3lestwa i Kraju Zabranym, musi tam trwa\u0107, dop\u00f3ki cel osi\u0105gni\u0119ty nie zostanie, ale musi si\u0119 nim ograniczy\u0107, nie mo\u017ce zamienia\u0107 si\u0119 w ruch bezcelowy, pozbawiony rozumnej podstawy… By\u0142oby ha\u0144b\u0105 dla nas, gdyby cho\u0107 jeden z wydalonych za t\u0119 \u015bwi\u0119t\u0105 spraw\u0119 nie mia\u0142 mo\u017cno\u015bci dalszego kszta\u0142cenia si\u0119, gdyby rodzice tych dzielnych m\u0142odzie\u0144c\u00f3w w obawie o ich przysz\u0142o\u015b\u0107 musieli ukorzy\u0107 si\u0119 przed wrogiem, gdyby po tak godnem wyst\u0105pieniu m\u0142odzie\u017cy znalaz\u0142 si\u0119 w Kr\u00f3lestwie i w Kraju Zabranym cho\u0107 jeden kap\u0142an katolicki, kt\u00f3ryby zgodzi\u0142 si\u0119 dalej prowadzi\u0107 wyk\u0142ad religji w j\u0119zyku innym, jak w ojczystym\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Przy zachowaniu tych warunk\u00f3w Komitet Centralny organizacji przewidywa\u0142 pomy\u015blny wynik sprawy. \u201cDzielna postawa m\u0142odzie\u017cy \u2014 m\u00f3wi ta sama odezwa \u2014 pozwala oczekiwa\u0107, \u017ce po\u015bwi\u0119cenie jej przyniesie skutek, \u017ce ta m\u0142odzie\u017c b\u0119dzie mia\u0142a zas\u0142ug\u0119 osi\u0105gni\u0119cia zdobyczy narodowej drog\u0105 zbiorowego oporu, rozumnie utrzymanego w granicach, odpowiadaj\u0105cych celowi\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Akcja zamierzona zrazu na wszystkie gimnazja, gdzie m\u0142odzie\u017c polska musi si\u0119 uczy\u0107 religii po rosyjsku, nie tylko wi\u0119c na wschodnie powiaty Kr\u00f3lestwa, ale i na ca\u0142y Kraj Zabrany, musia\u0142a si\u0119 w nast\u0119pstwie zamkn\u0105\u0107 w skromniejszych granicach. W szko\u0142ach litewskich m\u0142odzie\u017c si\u0119 zdoby\u0142a na par\u0119 sporadycznych wyst\u0105pie\u0144, kt\u00f3re nie znalaz\u0142y w\u0142a\u015bciwego odg\u0142osu w miejscowym spo\u0142ecze\u0144stwie, a co wa\u017cniejsza \u2014 w sferach duchownych. Ograniczona wszak\u017ce do wschodniej cz\u0119\u015bci Kr\u00f3lestwa walka trwa\u0142a w r\u00f3\u017cnych fazach przez ca\u0142e szesna\u015bcie miesi\u0119cy, od znanych zaj\u015b\u0107, a\u017c do ostatniej prawie chwili. Wreszcie zako\u0144czenie jej przyni\u00f3s\u0142 ukaz carski, dozwalaj\u0105cy naucza\u0107 religii katolickiej w ca\u0142em Kr\u00f3lestwie w j\u0119zyku polskim.<\/p>\n\n\n\n
Zamierzona zdobycz zosta\u0142a osi\u0105gni\u0119ta i mo\u017cemy powiedzie\u0107, \u017ce walka sko\u0144czy\u0142a si\u0119 naszym zwyci\u0119stwem. Nie jest to zdobycz wielka, kt\u00f3r\u0105 by si\u0119 mo\u017cna by\u0142o<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
upaja\u0107. G\u0142\u00f3wne jej znaczenie jest polityczno-wychowawcze: uczy ona nasz og\u00f3\u0142, \u017ce walczy\u0107 z rz\u0105dem rosyjskim o swoje prawo mo\u017cna, \u017ce walka prowadzona rozumnie a wytrwale mo\u017ce przynie\u015b\u0107 zwyci\u0119stwo.<\/p>\n\n\n\n
Nie jest to zdobycz wielka, kt\u00f3r\u0105 by si\u0119 mo\u017cna by\u0142o upaja\u0107. G\u0142\u00f3wne jej znaczenie jest polityczno-wychowawcze: uczy ona nasz og\u00f3\u0142, \u017ce walczy\u0107 z rz\u0105dem rosyjskim o swoje prawo mo\u017cna, \u017ce walka prowadzona rozumnie a wytrwale mo\u017ce przynie\u015b\u0107 zwyci\u0119stwo. By\u0142aby to wszak\u017ce nauka bardzo powierzchowna, mog\u0105ca prowadzi\u0107 do b\u0142\u0119dnych wniosk\u00f3w, gdyby\u015bmy si\u0119 g\u0142\u0119biej nie zastanowili nad tym, o ile nam ta zdobycz \u0142atwo przysz\u0142a i czemu j\u0105 g\u0142\u00f3wnie zawdzi\u0119czamy. Nale\u017cy to pami\u0119ta\u0107, \u017ce w spo\u0142ecze\u0144stwie niewyrobionym, niezaprawionym w politycznej walce ludzie bardzo \u0142atwo przerzucaj\u0105 si\u0119 od jednej skrajnej opinji do drugiej. Ten sam niedojrza\u0142y polityk, kt\u00f3remu wczoraj nie mog\u0142o si\u0119 pomie\u015bci\u0107 w g\u0142owie, \u017ce mo\u017cna do czegokolwiek zmusi\u0107 rz\u0105d rozporz\u0105dzaj\u0105cy milionami bagnet\u00f3w, jutro skutkiem swej niedojrza\u0142o\u015bci got\u00f3w jest dowodzi\u0107, \u017ce wszystko mo\u017cna zaraz osi\u0105gn\u0105\u0107, byle ostro a zgodnie wyst\u0105pi\u0107. Zwyci\u0119stwo w sprawie nauki religii przysz\u0142o nam sporym wysi\u0142kiem, ale bez wielkich stosunkowo ofiar. Zawdzi\u0119czamy to przede wszystkim naturze samej sprawy, \u0142atwo zrozumia\u0142ej dla ca\u0142ego og\u00f3\u0142u polskiego i zdolnej nawet przy dzisiejszem jego politycznem niewyrobieniu poci\u0105gn\u0105\u0107 go do zgodnego dzia\u0142ania, z drugiej za\u015b niezwykle sprzyjaj\u0105cym okoliczno\u015bciom, w jakich sprawa zosta\u0142a wszcz\u0119ta.<\/p>\n\n\n\n
Niezmiernie pouczaj\u0105cy jest ca\u0142y przebieg tej sprawy. Jak powszechnie wiadomo, za punkt wyj\u015bcia jej pos\u0142u\u017cy\u0142a Wrze\u015bnia. W koncercie powszechnego oburzenia na szko\u0142\u0119 prusk\u0105, narzucaj\u0105c\u0105 brutalnie dzieciom polskim nauk\u0119 religji w j\u0119zyku obcym, pierwsze skrzypce uchwyci\u0142a prasa rosyjska, a humanitarny jej patos rozbrzmiewa\u0142 najg\u0142o\u015bniej, odzywaj\u0105c si\u0119 dono\u015bnym echem w naszej opinji. Zdawa\u0142o si\u0119, i\u017c prasa ta nie wie, \u017ce w pa\u0144stwie rosyjskiem dzieje si\u0119 Polakom ta sama krzywda, a i u nas za kordonem na chwil\u0119 o tym zapomniano. Og\u00f3\u0142 polski w zaborze rosyjskim odczuwa\u0142 ca\u0142y bolesny fa\u0142sz tej gry, w kt\u00f3rej Moskale, gn\u0119bi\u0105c nas u siebie, wyst\u0119powali jako nasi moralni protektorowie za kordonem. Z drugiej strony ludzie ja\u015bniej patrz\u0105cy na rzeczy widzieli w tym chytr\u0105 polityk\u0119 rz\u0105du rosyjskiego, \u015bwiadomie d\u0105\u017c\u0105cego do zyskania sobie bez kosztu polskiej opinii zakordonowej w celu u\u017cycia jej za narz\u0119dzie w swej polityce zagranicznej.<\/p>\n\n\n\n
Im g\u0142o\u015bniej prasa rosyjska oburza\u0142a si\u0119 na Prusak\u00f3w i wsp\u00f3\u0142czu\u0142a krzywdom zachodnich \u201cbraci S\u0142owian\u201d, tym bardziej wzrasta\u0142a w Kr\u00f3lestwie potrzeba protestu przeciw tej nieproszonej a fa\u0142szywej opiece. W zachowaniu si\u0119 prasy rosyjskiej a w znacznej mierze i polskiej prasy zakordonowej, og\u00f3\u0142 Kr\u00f3lestwa widzia\u0142 zniewag\u0119 dla siebie i czu\u0142 potrzeb\u0119 zado\u015b\u0107uczynienia moralnego na jakiejkolwiek drodze. Dla energji, kt\u00f3ra si\u0119 mog\u0142a by\u0142a wy\u0142adowa\u0107 w jakim\u015b bezcelowym prote\u015bcie, znaleziono szcz\u0119\u015bliwy wyraz w wyst\u0105pieniu m\u0142odzie\u017cy gimnazjalnej przeciw tej samej zbrodni, jaka si\u0119 dzia\u0142a we Wrze\u015bni i na jak\u0105 ob\u0142udnie oburzali si\u0119 Moskale. Wyst\u0105pienie tedy m\u0142odzie\u017cy znalaz\u0142o odrazu moralne poparcie opinii, a z drugiej strony postawi\u0142o rz\u0105d rosyjski w trudnem po\u0142o\u017ceniu. Prowadz\u0105c propagand\u0119 moskalofilsk\u0105 mi\u0119dzy Polakami zakordonowymi, nie wypada\u0142o uciec si\u0119 do ostrej represji wzgl\u0119dem swoich w wypadku, gdy protestuj\u0105 oni przeciw krzywdzie, napi\u0119tnowanej \u015bwie\u017co u Prusak\u00f3w przez ca\u0142\u0105 pras\u0119 rosyjsk\u0105. Nie mo\u017cna sobie wyobrazi\u0107 chwili odpowiedniejszej dla tego rodzaju akcji,<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
zrozumia\u0142e te\u017c jest, dlaczego organizacja narodowa w zaborze rosyjskim uj\u0119\u0142a j\u0105 natychmiast energicznie w swe r\u0119ce i poprowadzi\u0142a, chroni\u0105c od zbocze\u0144 z w\u0142a\u015bciwej drogi.<\/p>\n\n\n\n
Gdyby zaj\u015bcia gimnazjalne rozci\u0105gn\u0119\u0142y si\u0119 na ca\u0142e Kr\u00f3lestwo \u2014 w tym kierunku pr\u00f3bowano je ze strony socjalistycznej rozdmucha\u0107 \u2014 sprawa nauki religii zosta\u0142aby zepchni\u0119ta w cie\u0144, a rz\u0105d maj\u0105c do czynienia z og\u00f3lnymi rozruchami m\u0142odzie\u017cy, st\u0142umi\u0142by je najkr\u00f3tszymi sposobami, nie kr\u0119puj\u0105c si\u0119 niczym. Spo\u0142ecze\u0144stwo polskie, nie widz\u0105c celu takich rozruch\u00f3w, nie da\u0142oby im poparcia moralnego, a na zewn\u0105trz sprawa przedstawia\u0142aby si\u0119 w najkorzystniejszem dla rz\u0105du \u015bwietle. W tym kierunku te\u017c musia\u0142y mie\u0107 instrukcje w\u0142adze szkolne, bo w ca\u0142ym Kr\u00f3lestwie zachowywa\u0142y si\u0119 one w najwy\u017cszym stopniu prowokacyjnie, staraj\u0105c si\u0119 m\u0142odzie\u017c doprowadzi\u0107 do gwa\u0142townych wyst\u0105pie\u0144. Zorganizowanym usi\u0142owaniom, popartym znan\u0105 odezw\u0105 Ligi, uda\u0142o si\u0119 uchroni\u0107 rozpocz\u0119t\u0105 akcj\u0119 od zbocze\u0144 i utrzyma\u0107 we w\u0142a\u015bciwych granicach.<\/p>\n\n\n\n
W\u0142adze tedy rosyjskie zosta\u0142y zmuszone do traktowania sprawy wyra\u017anie, do przyj\u0119cia wyzwania na \u015bci\u015ble okre\u015blonym gruncie. Zaj\u015bcia szkolne w Siedlcach, Bia\u0142ej, Zamo\u015bciu by\u0142y tylko pocz\u0105tkiem walki, kt\u00f3ra, poczynaj\u0105c od nich, z obu stron rozwija si\u0119 dalej i trwa przez kilkana\u015bcie miesi\u0119cy. Znaj\u0105c boja\u017aliwo\u015b\u0107 naszego og\u00f3\u0142u i jego uleg\u0142o\u015b\u0107 wzgl\u0119dem rz\u0105du, zw\u0142aszcza gdy idzie o los syn\u00f3w, w\u0142adze zrazu opieraj\u0105 rachuby na rodzicach zbuntowanej m\u0142odzie\u017cy. Dyrektorowie gimnazj\u00f3w wzywaj\u0105 ojc\u00f3w, \u017c\u0105daj\u0105c od nich, a\u017ceby podpisywali deklaracj\u0119, i\u017c \u017cycz\u0105 sobie, a\u017ceby ich synowie uczyli si\u0119 religii po rosyjsku. Tu jednak natrafili od razu na op\u00f3r. Z jednej strony wp\u0142yw opinii, kt\u00f3ra stan\u0119\u0142a po stronie m\u0142odzie\u017cy, z drugiej stanowcze zachowanie si\u0119 ich w\u0142asnych syn\u00f3w sk\u0142oni\u0142o obywateli podlaskich do oporu. Wytworzy\u0142o si\u0119 porozumienie mi\u0119dzy ojcami i synami: ostatni przyrzekli, i\u017c zachowaj\u0105 si\u0119 nadal spokojnie, a pierwsi dali zapewnienie, \u017ce nie ulegn\u0105 wobec w\u0142adzy i nie z\u0142o\u017c\u0105 deklaracji przeciwnych. Ojcowie nawet poszli dalej i poparli op\u00f3r syn\u00f3w, organizuj\u0105c petycj\u0119 do cara o przywr\u00f3cenie wyk\u0142adu religii w j\u0119zyku polskim.<\/p>\n\n\n\n
Maj\u0105c do czynienia z rz\u0105dem rosyjskim, nie mo\u017cna by\u0142o na tym poprzesta\u0107. Rz\u0105d ten, jak wiemy, nie lubi ust\u0119powa\u0107, a urz\u0119dnicy jego umiej\u0105 wynajdywa\u0107 \u015brodki zwalczania oporu uciskanej ludno\u015bci. Trzeba tedy by\u0142o zapewni\u0107 si\u0119 u innej jeszcze strony, kt\u00f3ra w tej sprawie mia\u0142a g\u0142os powa\u017cny. Chodzi\u0142o o duchowie\u0144stwo. Gdyby ono opar\u0142o si\u0119 stanowczo i solidarnie, wyk\u0142ad religii katolickiej po rosyjsku by\u0142by niemo\u017cliwy. Niestety, stan naszego duchowie\u0144stwa nie jest taki, a\u017ceby mo\u017cna by\u0142o na nie pod tym wzgl\u0119dem w zupe\u0142no\u015bci liczy\u0107. W szczeg\u00f3lno\u015bci we wschodnich powiatach Kr\u00f3lestwa, tam gdzie przymusowe prawos\u0142awie zast\u0105pi\u0142o zniesion\u0105 Uni\u0119, ksi\u0119\u017ca katoliccy pozostawiaj\u0105 bardzo wiele do \u017cyczenia. Wielu z nich chciwo\u015bci\u0105 swoj\u0105 na grosz i brutalnym obej\u015bciem z ludno\u015bci\u0105 jakby umy\u015blnie zniech\u0119ca w\u0142o\u015bcian miejscowych do naszego Ko\u015bcio\u0142a i wahaj\u0105cych si\u0119 rzuca w obj\u0119cia prawos\u0142awnych pop\u00f3w, kt\u00f3rym instrukcje rz\u0105dowe polecaj\u0105 okazywa\u0107 ludowi jak najwi\u0119ksz\u0105 uczynno\u015b\u0107. I w tej sprawie apetyt na marn\u0105 pensj\u0119 nauczyciela religji w gimnazjum tak by\u0142 silny, i\u017c rz\u0105d nie mia\u0142 trudno\u015bci ze znalezieniem mi\u0119dzy naszymi ksi\u0119\u017cmi ochotnik\u00f3w gotowych wyk\u0142ada\u0107 zasady wiary ojc\u00f3w w j\u0119zyku naje\u017ad\u017ac\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Kiedy m\u0142odzie\u017c o\u015bwiadczy\u0142a kategorycznie, \u017ce nie b\u0119dzie si\u0119 uczy\u0142a religii po rosyjsku, ca\u0142a sprawa by\u0142aby u\u0142atwiona, gdyby prefekci od razu podali si\u0119 do dymisji. Ale po\u017cegnanie si\u0119 z pensj\u0105 rz\u0105dow\u0105 nie by\u0142o \u0142atwe dla dba\u0142ych zanadto o dobro doczesne pasterzy: pierwszy zdoby\u0142 si\u0119 na to prefekt siedlecki, niekt\u00f3rzy wszak\u017ce upierali si\u0119 przez rok ca\u0142y i dopiero w pocz\u0105tku r.b. osi\u0105gni\u0119to ten rezultat, \u017ce wszystkie szko\u0142y (Siedlce, Bia\u0142a, Che\u0142m, Zamo\u015b\u0107, Hrubiesz\u00f3w), w kt\u00f3rych religia by\u0142a wyk\u0142adana po rosyjsku, zosta\u0142y pozbawione katechet\u00f3w, poniewa\u017c dotychczasowi podali si\u0119 do dymisji. Wp\u0142yn\u0105\u0142 na to nacisk opinii, kt\u00f3ra z coraz wi\u0119ksz\u0105 zgodno\u015bci\u0105 pi\u0119tnowa\u0142a tych, co w tej sprawie pomagali rz\u0105dowi, z drugiej za\u015b strony stanowisko wy\u017cszych sfer duchownych, kt\u00f3re zrozumia\u0142y, i\u017c dobro ko\u015bcio\u0142a i religji wymaga z ich strony poparcia w tym wzgl\u0119dzie usi\u0142owa\u0144 spo\u0142ecze\u0144stwa. Widoki z\u0142amania oporu zmniejsza\u0142y si\u0119 z biegiem czasu, zamiast zwi\u0119ksza\u0107 si\u0119, jak to przewidywa\u0142 rz\u0105d przyzwyczajony do naszego braku wytrwa\u0142o\u015bci. Robiono ze strony w\u0142adz nadzwyczajne wysi\u0142ki. Biskup lubelski, ks. Jaczewski, zosta\u0142 wezwany do Petersburga, gdzie trzej dygnitarze pa\u0144stwowi, minister spraw wewn\u0119trznych Plewe, minister o\u015bwiaty Zenger i dyrektor departamentu obcych wyzna\u0144 Moso\u0142ow odbyli z nim konferencj\u0119, pr\u00f3buj\u0105c gro\u017abami zmusi\u0107 go do zaj\u0119cia w tej sprawie stanowiska po stronie rz\u0105du. Biskup wytrwa\u0142 w oporze, a ciekaw\u0105 rozmow\u0119 jego z dygnitarzami og\u0142osi\u0142y pisma polskie.<\/p>\n\n\n\n
Na miejscu, w kraju w\u0142adze gorliwie zacz\u0119\u0142y poszukiwa\u0107 ksi\u0119\u017cy, kt\u00f3rzyby si\u0119 zgodzili na wyk\u0142ad rosyjski, ale ci pod naciskiem opinii odmawiali, cho\u0107 niejeden w innych warunkach by\u0142by z ch\u0119ci\u0105 przyj\u0105\u0142 propozycj\u0119. Jeden nawet ju\u017c si\u0119 by\u0142 zgodzi\u0142, ale spotka\u0142y go przykro\u015bci zapowiadaj\u0105ce mu niezbyt s\u0142odki \u017cywot na nowym stanowisku, i niebawem cofn\u0105\u0142 swe zobowi\u0105zanie. Jeszcze w zesz\u0142ym miesi\u0105cu genera\u0142-gubernator Czertkow osobi\u015bcie konferowa\u0142 z jednym z ksi\u0119\u017cy, ciesz\u0105cych si\u0119 nieszczeg\u00f3ln\u0105 opinj\u0105: ofiarowywa\u0142 mu 3.600 rubli pensji rocznej, trzymiesi\u0119czny urlop i 600 rubli na przeja\u017cd\u017ck\u0119 za granic\u0119, a wi\u0119c wynagrodzenie niebywa\u0142e, sze\u015b\u0107 razy przewy\u017cszaj\u0105ce zwyk\u0142\u0105 pensj\u0119 katechety. A jednak i ten ksi\u0105dz, pomimo usilnych pr\u00f3\u015bb i nacisku dygnitarza, opar\u0142 si\u0119 pokusie i odpowiedzia\u0142 na propozycj\u0119 odmownie.<\/p>\n\n\n\n
Wyk\u0142ad religii w wymienionych szko\u0142ach nie odbywa\u0142 si\u0119, a uczniowie zostali zawiadomieni, \u017ce w \u015bwiadectwie dojrza\u0142o\u015bci nie b\u0119d\u0105 mieli stopnia z religii i, chc\u0105c wst\u0105pi\u0107 na uniwersytet, b\u0119d\u0105 musieli z niej sk\u0142ada\u0107 egzamin dodatkowy w jednem z gimnazj\u00f3w Kraju Zabranego, t.j. tam, gdzie religja katolicka jest wyk\u0142adana po rosyjsku. Gdy wszystkie te \u015brodki do niczego nie doprowadzi\u0142y, gdy rz\u0105d zrozumia\u0142, \u017ce ma do czynienia z wytrwa\u0142ym oporem ca\u0142ego spo\u0142ecze\u0144stwa, umiej\u0105cego wywrze\u0107 przymus moralny na tych, kt\u00f3rzyby chcieli je zdradzi\u0107 \u2014 wyszed\u0142 ukaz carski, wspania\u0142omy\u015blnie zezwalaj\u0105cy na polsk\u0105 nauk\u0119 religii we wszystkich gimnazjach Kr\u00f3lestwa.<\/p>\n\n\n\n
Umy\u015blnie zatrzymali\u015bmy si\u0119 d\u0142u\u017cej nad histori\u0105 ca\u0142ej sprawy, a\u017ceby uprzytomni\u0107 sobie te wszystkie warunki, kt\u00f3re si\u0119 z\u0142o\u017cy\u0142y na nasze w niej zwyci\u0119stwo. Warunk\u00f3w tych by\u0142o wiele i wszystkie si\u0119 sk\u0142ada\u0142y na nasz\u0105 korzy\u015b\u0107. Zwyci\u0119\u017cyli\u015bmy, bo sprawa zosta\u0142a wszcz\u0119ta we w\u0142a\u015bciwym czasie, kiedy i rz\u0105d mia\u0142 nieco skr\u0119powane r\u0119ce, i spo\u0142ecze\u0144stwo czu\u0142o silniej ni\u017c zwykle potrzeb\u0119 protestu; bo wszystkie \u017cywio\u0142y, od kt\u00f3rych po naszej stronie ta sprawa zale\u017ca\u0142a \u2014 m\u0142odzie\u017c, jej ojcowie i duchowie\u0144stwo \u2014 posz\u0142y zgodnie w jednym kierunku, b\u0105d\u017a<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
z ochoty, b\u0105d\u017a pod naciskiem opinii; bo\u015bmy si\u0119 zdobyli na ofiarno\u015b\u0107, poczynaj\u0105c od m\u0142odzie\u017cy, kt\u00f3ra si\u0119 narazi\u0142a na wydalenie ze szk\u00f3\u0142, a ko\u0144cz\u0105c na ogromnej liczbie tych, kt\u00f3rzy po\u015bpieszyli ze sk\u0142adkami pieni\u0119\u017cnemi na pomoc dla wydalonych; bo\u015bmy wreszcie mieli organizacj\u0119, kt\u00f3ra, maj\u0105c wp\u0142yw na znaczn\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwa i na m\u0142odzie\u017c, czuwa\u0142a nad ca\u0142\u0105 spraw\u0105, nadaj\u0105c jej charakter akcji planowej i konsekwentnej.<\/p>\n\n\n\n
Kt\u00f3\u017c tedy zwyci\u0119\u017cy\u0142? Wszyscy, kt\u00f3rzy w sprawie brali udzia\u0142 i kt\u00f3rzy co\u015b w niej po\u015bwi\u0119cili, a przede wszystkim zwyci\u0119\u017cy\u0142a idea polityczna, kt\u00f3ra g\u0142osi zasad\u0119 walki o prawa narodowe, kt\u00f3ra powiada, \u017ce ust\u0119pstw od rz\u0105du nie uzyskuje si\u0119 wiernopodda\u0144czymi manifestacjami i \u017cebractwem, ale stanowczo\u015bci\u0105, zgodnym, zorganizowanym dzia\u0142aniem przeciw polityce wrogiego rz\u0105du, wreszcie gotowo\u015bci\u0105 do ofiar. Stoimy wobec przyk\u0142adu, kt\u00f3ry ka\u017cdemu patrz\u0105cemu jasno na rzeczy i uczciwie je oceniaj\u0105cemu okazuje naocznie skuteczno\u015b\u0107 rozumnej polityki czynu. Przyk\u0142ad ten uczy nas wiele. Uczy on nas przede wszystkim, \u017ce je\u017celi czynna polityka narodowa, stawiaj\u0105ca sobie za zadanie wywalczanie ust\u0119pstw od rz\u0105du, jest mo\u017cliwa, to zarazem przedstawia olbrzymie trudno\u015bci, kt\u00f3rych dok\u0142adna ocena jest konieczno\u015bci\u0105, je\u017celi polityk\u0119 t\u0119 za system mamy przyj\u0105\u0107. Podnosimy te trudno\u015bci, bo g\u0142osz\u0105c zasad\u0119 walki i ofiar, chcemy walki skutecznej i ofiar niedaremnych. Nie chcemy tedy, a\u017ceby pod wp\u0142ywem tego jednego powodzenia zrodzi\u0142y si\u0119 natychmiast pomys\u0142y niewczesne, poczynania niedojrza\u0142e \u2014 w przekonaniu, \u017ce je\u017celi w jednem si\u0119 powiod\u0142o, to i we wszystkiem innem czeka nas taki sam skutek.<\/p>\n\n\n\n
Nie trzeba zapomina\u0107, \u017ce je\u017celi wytoczenie sprawy o polski wyk\u0142ad religii uwie\u0144czone zosta\u0142o pomy\u015blnym skutkiem w stosunkowo nied\u0142ugim czasie, to dlatego, \u017ce sama sprawa jest \u0142atwo zrozumia\u0142a, dost\u0119pniejsza dla szerszych sfer spo\u0142ecze\u0144stwa i \u017ce zosta\u0142a wszcz\u0119ta w wyj\u0105tkowo pomy\u015blnych okoliczno\u015bciach; nale\u017cy by\u0107 przygotowanym na to, \u017ce w innych sprawach trzeba b\u0119dzie si\u0119 zdoby\u0107 na wi\u0119kszy o wiele wysi\u0142ek, wytrwa\u0107 przez czas znacznie d\u0142u\u017cszy, ponie\u015b\u0107 wi\u0119cej ofiar i zadowolni\u0107 si\u0119 nieraz mniej widocznym rezultatem. Widzieli\u015bmy z tej sprawy, jak rz\u0105d uparcie broni swych, raz osi\u0105gni\u0119tych zdobyczy. Kto w niej pracowa\u0142? Poczynaj\u0105c od ministr\u00f3w, pr\u00f3buj\u0105cych steroryzowa\u0107 biskupa, i od genera\u0142-gubernatora, usi\u0142uj\u0105cego przekupi\u0107 ksi\u0119dza, a ko\u0144cz\u0105c na stra\u017cnikach policyjnych, rozpowiadaj\u0105cych mi\u0119dzy ludem podlaskim, i\u017c m\u0142odzie\u017c si\u0119 zbuntowa\u0142a dlatego, \u017ce jest bezbo\u017cna i nie chce si\u0119 uczy\u0107 religii \u2014 czynne w niej by\u0142y organy pa\u0144stwowe na wszystkich szczeblach hierarchii.<\/p>\n\n\n\n
A ile\u017c trzeba by\u0142o zwalczy\u0107 przeszk\u00f3d w samym spo\u0142ecze\u0144stwie? Boja\u017aliwo\u015b\u0107 niekt\u00f3rych ojc\u00f3w, gotowych w obawie o los dziecka poprze\u0107 rusyfikacyjne d\u0105\u017cno\u015bci w\u0142adzy; chciwo\u015b\u0107 pewnych ksi\u0119\u017cy, kt\u00f3rzy dla marnego zysku pragn\u0119li si\u0119 utrzyma\u0107 przy nauczaniu w gimnazjum lub zdoby\u0107 posady wbrew sumieniu i g\u0142osowi og\u00f3\u0142u; nierozwaga cz\u0119\u015bci m\u0142odzie\u017cy w innych gimnazjach, kt\u00f3ra z tej rozumnej akcji politycznej gotowa by\u0142a zrobi\u0107 bezcelowe rozruchy; maniactwo wreszcie ugodowe i moskalofilstwo cz\u0119\u015bci naszej opinji, zw\u0142aszcza za kordonem, kt\u00f3re sprawi\u0142y, \u017ce wi\u0119kszo\u015b\u0107 prasy polskiej w Galicji i zaborze pruskim nie popar\u0142a tej sprawy, usi\u0142owa\u0142a j\u0105 przemilcze\u0107 lub podawa\u0142a o niej fa\u0142szywe wiadomo\u015bci w celu przedstawienia rz\u0105du rosyjskiego w korzystniejszym \u015bwietle \u2014 wszystko to by\u0142y przeszkody powa\u017cne, kt\u00f3rych usuni\u0119cie lub omini\u0119cie kosztowa\u0142o wiele i wymaga\u0142o znacznego nak\u0142adu energji. Walka o prawo jest tedy z rz\u0105dem rosyjskim mo\u017cliwa, ale nie jest \u0142atwa i wymaga uwzgl\u0119dnienia wielu<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
warunk\u00f3w, je\u017celi ma przynie\u015b\u0107 istotne owoce. Cel, o kt\u00f3ry si\u0119 walczy i sposoby, kt\u00f3rymi si\u0119 walczy w danej chwili, nie mog\u0105 zale\u017ce\u0107 od przypadku, nie mog\u0105 by\u0107 wynikiem naszych odruch\u00f3w nerwowych, nieobmy\u015blan\u0105 reakcj\u0105 na podra\u017cnienia ze strony nieprzyjacielskiej. Trzeba wybiera\u0107 cel, o kt\u00f3ry spo\u0142ecze\u0144stwu naszemu w danej chwili \u0142atwiej walczy\u0107 i kt\u00f3rego jednocze\u015bnie rz\u0105dowi trudniej broni\u0107; trzeba mie\u0107 przybli\u017cony rachunek sil, kt\u00f3re si\u0119 do walki uruchamia, i \u015brodki do utrzymania wszcz\u0119tego ruchu w granicach w\u0142a\u015bciwych, odpowiadaj\u0105cych postawionemu celowi, uchronienia go od zbocze\u0144, od przelania si\u0119 poza brzegi \u0142o\u017cyska, jakie mu si\u0119 wytkn\u0119\u0142o; trzeba wreszcie mie\u0107 mo\u017cno\u015b\u0107 sta\u0142ego czuwania nad wytoczon\u0105 spraw\u0105, wytrwa\u0142ego prowadzenia jej do ko\u0144ca, bez wzgl\u0119du na to, czy szeroki og\u00f3\u0142 zajmuje si\u0119 ni\u0105 \u017cywo w dalszym ci\u0105gu, czy te\u017c zd\u0105\u017cy\u0142 ju\u017c o niej zapomnie\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Wi\u0119kszo\u015b\u0107 tych warunk\u00f3w streszcza si\u0119 w jednym wyrazie: organizacja. Jakkolwiek \u017cywio\u0142y bezpo\u015brednio czynne w sprawie bialsko-siedleckiej nie by\u0142y zorganizowane, bo ani m\u0142odzie\u017c, ani jej ojcowie, ani duchowie\u0144stwo, graj\u0105ce w tej sprawie donios\u0142\u0105 rol\u0119, nie by\u0142y w \u017cadnym formalnym zwi\u0105zku z dzia\u0142aj\u0105c\u0105 w kraju organizacj\u0105, to jednak przeprowadzenie tej sprawy nie by\u0142oby mo\u017cliwe, gdyby organizacji w kraju nie by\u0142o, gdyby nie istnia\u0142a Liga Narodowa. Tylko dzi\u0119ki organizacji zaj\u015bcia szkolne obj\u0119\u0142y wszystkie gimnazja Kr\u00f3lestwa, gdzie religia by\u0142a wyk\u0142adana po rosyjsku, i nie rozszerzy\u0142y si\u0119 poza nie; tylko dzi\u0119ki niej zgromadzono fundusze na pomoc dla wydalonej ze szk\u00f3\u0142 m\u0142odzie\u017cy i tylko ona przy pomocy swych rozga\u0142\u0119zionych stosunk\u00f3w i swej prasy zdolna by\u0142a wytworzy\u0107 sta\u0142y nacisk opinii na te sfery, od kt\u00f3rych zachowania si\u0119 ca\u0142y wynik sprawy zale\u017ca\u0142. Spo\u0142ecze\u0144stwo nie zorganizowane, a przynajmniej pozbawione zorganizowanego kierownictwa politycznego, musi \u017cy\u0107 odruchami: jego czyny polityczne \u2014 to nie b\u0119d\u0105 czyny obmy\u015blane, prowadz\u0105ce do wyra\u017anego celu, licz\u0105ce si\u0119 zar\u00f3wno z warunkami zewn\u0119trznemi, jak z w\u0142asnymi \u015brodkami. Czyny te b\u0119d\u0105 cz\u0119stokro\u0107 jak chwytanie miecza za ostrze, i nie wr\u00f3g z nich b\u0119dzie mia\u0142 szkod\u0119, ale my sami. I je\u017celi trudno znale\u017a\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwo na naszym poziomie cywilizacyjnym, kt\u00f3rego post\u0119powanie polityczne w takiej mierze by\u0142oby pozbawione rozumnego uzasadnienia i konsekwencji, to \u017ar\u00f3d\u0142a tego szuka\u0107 nale\u017cy przedewszystkiem w tem, \u017ce nie mamy nale\u017cytej organizacji.<\/p>\n\n\n\n
Barbarzy\u0144skie warunki polityczne, jakie nam stworzy\u0142 rz\u0105d rosyjski, znios\u0142y wszelk\u0105 organizacj\u0119 \u017cycia publicznego i na tworzenie jej dzi\u015b w najskromniejszej nawet mierze nie pozwalaj\u0105. Na wszelk\u0105 za\u015b organizacj\u0119, tworzon\u0105 wbrew ograniczeniom rz\u0105du, wbrew jego ustawom, a zatem z konieczno\u015bci tajn\u0105, spo\u0142ecze\u0144stwo tradycyjnie przywyk\u0142o patrze\u0107 jako na spisek, na sprzysi\u0119\u017cenie, stawiaj\u0105ce sobie za cel \u2014 rzuci\u0107 losy ca\u0142ego narodu na kart\u0119, wbrew jego woli, w jakim\u015b hazardownym czynie. W tym niedorzecznym przes\u0105dzie staraj\u0105 si\u0119 utrzyma\u0107 og\u00f3l ca\u0142e rzesze bezmy\u015blnych, politycznie niewykszta\u0142conych pismak\u00f3w, za\u015blepionych co do istoty niebezpiecze\u0144stwa, gro\u017c\u0105cego nam ze strony wrog\u00f3w. Spo\u0142ecze\u0144stwo nasze, nawyk\u0142e od dawnego ju\u017c czasu do politycznej bierno\u015bci, do zdawania si\u0119 na lask\u0119 i nie\u0142ask\u0119 wroga, nie widzia\u0142o innej organizacji narodowej, jak organizacje m\u0142odzie\u017cy, nie\u015bwiadomej ani si\u0142y wrog\u00f3w, ani psychologi w\u0142asnego spo\u0142ecze\u0144stwa, wierz\u0105cej, \u017ce dobra wola i zapa\u0142 zdolne s\u0105 prze\u0142ama\u0107 wszelkie przeszkody. Ba\u0142o si\u0119 ono tych organizacyj, trzyma\u0142o si\u0119 od nich zda\u0142a, ale w ko\u0144cu, jako niezorganizowana masa, musia\u0142o si\u0119 poddawa\u0107 pod ich kierunek. Wiemy dzi\u015b dobrze, a w\u0142a\u015bciwie, gdy mowa o szerokim og\u00f3le, nietyle wiemy, ile czujemy na w\u0142asnej sk\u00f3rze, jak kraj wychodzi\u0142 na tej bierno\u015bci politycznej<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
dojrza\u0142ego og\u00f3\u0142u i na oddaniu organizacji narodowego czynu w r\u0119ce m\u0142odzie\u017cy. Nie rozumiemy wszak\u017ce tego, \u017ce gubi\u0142o nas nie organizowanie si\u0119 m\u0142odzie\u017cy, ale bierno\u015b\u0107 i brak organizacji dojrza\u0142ego pokolenia, co sprawia\u0142o, \u017ce m\u0142odzie\u017c, jako jedyna si\u0142a zorganizowana, panowa\u0142a w kraju i rz\u0105dzi\u0142a spo\u0142ecze\u0144stwem, prowadz\u0105c je w kierunku, wskazywanym przez szczery zapal i brak m\u0119skiego hartu, po\u0142\u0105czonego z wytrawno\u015bci\u0105. I dzi\u015b, gdy widmo dawnych kl\u0119sk nas niepokoi, w obawie, a\u017ceby si\u0119 one nie powt\u00f3rzy\u0142y, s\u0105dzimy, \u017ce najlepsz\u0105 do tego drog\u0105 jest zwalcza\u0107 wszelk\u0105 organizacj\u0119, z\u0142orzeczy\u0107 wszystkim tym, co usi\u0142uj\u0105 post\u0119powanie polityczne narodu uj\u0105\u0107 w karby konsekwentnego systemu, uzale\u017cni\u0107 od stale dzia\u0142aj\u0105cego, odpowiedzialnego przed spo\u0142ecze\u0144stwem kierownictwa.<\/p>\n\n\n\n
Nar\u00f3d, kt\u00f3ry nie chce by\u0107 igraszk\u0105 losu i \u015blepem narz\u0119dziem w r\u0119kach w\u0142asnych wrog\u00f3w, musi mie\u0107 organizacj\u0119. Gdy mu niewolno wytworzy\u0107 jej jawnie, musi stworzy\u0107 tajn\u0105. Je\u017celi spo\u0142ecze\u0144stwo jest zdrowe, my\u015bl\u0105ce i czynne, organizacja jego, jawna czy tajna, nie b\u0119dzie niczem innem, jak tylko wyrazicielk\u0105 woli narodu, jego interes\u00f3w, potrzeb i aspiracyj. W spo\u0142ecze\u0144stwie politycznie niedojrza\u0142em lub zwyrodnia\u0142em nawet tak jawna i legalnie od woli narodu uzale\u017cniona organizacja, jak rz\u0105d republika\u0144ski, b\u0119dzie dzia\u0142a\u0142a wbrew woli i d\u0105\u017ceniom wi\u0119kszo\u015bci, pozwalaj\u0105c sobie na hazardowne przedsi\u0119wzi\u0119cia, za kt\u00f3re nar\u00f3d nie chcia\u0142by bra\u0107 odpowiedzialno\u015bci i kt\u00f3re mu s\u0105 nawet wstr\u0119tne. Ale spo\u0142ecze\u0144stwo czynne, maj\u0105ce \u015bwiadomo\u015b\u0107 swych potrzeb i d\u0105\u017ce\u0144, najbardziej tajn\u0105 organizacj\u0119 od swej woli potrafi uzale\u017cni\u0107. To te\u017c przysz\u0142o\u015b\u0107 naszego spo\u0142ecze\u0144stwa nie le\u017cy w ochranianiu go przed tajn\u0105 organizacj\u0105, ale w tak szybkim \u0107wiczeniu jego niedojrza\u0142ych politycznie \u017cywio\u0142\u00f3w, a\u017ceby \u017cadna tajna organizacja nie mog\u0142a go sprowadzi\u0107 z w\u0142a\u015bciwej drogi, a\u017ceby, przeciwnie, ka\u017cda by\u0142a tylko wykonawczyni\u0105 jego woli, tylko uj\u0119ciem w system tego czynu, do kt\u00f3rego nar\u00f3d dojrza\u0142 i kt\u00f3ry mu do jego samozachowania i post\u0119pu jest potrzebny.<\/p>\n\n\n\n
Nie ma mo\u017ce przyk\u0142adu w historji, a\u017ceby organizacja tajna tyle zrobi\u0142a wysi\u0142k\u00f3w w kierunku zespolenia si\u0119 z ca\u0142ym narodem, co organizacja Ligi Narodowej w ci\u0105gu swego siedemnastoletniego istnienia. Z\u0142o\u017cona z pocz\u0105tku przewa\u017cnie z \u017cywio\u0142\u00f3w niedo\u015b\u0107 politycznie wytrawnych, wykonywa ona szereg pr\u00f3b w celu wypracowania sobie systemu akcji politycznej, jak najbardziej odpowiadaj\u0105cego po\u0142o\u017ceniu narodu i jego zdatnym do uruchomienia si\u0142om. G\u0142\u00f3wne swe zadanie widzi ona przez d\u0142ugi czas w dzia\u0142alno\u015bci polityczno-wychowawczej, kt\u00f3r\u0105 stara si\u0119 prowadzi\u0107 we wszystkich warstwach spo\u0142ecze\u0144stwa. A prowadzi j\u0105 rzetelnie, bo nie my\u015bli o wytworzeniu sobie rzeszy \u015blepych zwolennik\u00f3w, lecz wyrabia w spo\u0142ecze\u0144stwie \u015bwiadomo\u015b\u0107 w\u0142asnych interes\u00f3w, zrozumienie po\u0142o\u017cenia politycznego i wynikaj\u0105cych z niego zada\u0144. Tym sposobem Liga, wyrabiaj\u0105c w spo\u0142ecze\u0144stwie \u017cywio\u0142 czynny i politycznie my\u015bl\u0105cy, sama jednocze\u015bnie staje si\u0119 jego zorganizowan\u0105 reprezentacj\u0105. Pod wp\u0142ywem tego w niej samej odbywa si\u0119 szybki post\u0119p polityczny \u2014 zdobywa ona stopniowo coraz wi\u0119kszy realizm, praktyczno\u015b\u0107, umiarkowanie i, zatracaj\u0105c znamiona konspiracji, sprzysi\u0119\u017cenia, o ile je posiada\u0142a, staje si\u0119 wyrazem d\u0105\u017ce\u0144 spo\u0142ecze\u0144stwa, organizacj\u0105 jego czynnej polityki, w jedynie mo\u017cliwej pod panowaniem rosyjskiem tajnej postaci.<\/p>\n\n\n\n
Chc\u0105c w zupe\u0142no\u015bci rozumie\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwo i by\u0107 przez nie rozumian\u0105, organizacja tajno\u015b\u0107 sw\u0105 ogranicza tylko do szczeg\u00f3\u0142\u00f3w technicznych, kt\u00f3re trzeba ukrywa\u0107 przed policj\u0105, a<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
ujawnia swoje istnienie i swe cele oraz powiadamia og\u00f3l o rozwoju swej dzia\u0142alno\u015bci. Tajno\u015b\u0107 tu wyst\u0119puje nie jako zasada, nie jako \u015brodek do narzucania spo\u0142ecze\u0144stwu obcych mu d\u0105\u017ce\u0144, do prowadzenia go tam, dok\u0105d ono i\u015b\u0107 nie chce, ale jako z\u0142o konieczne, wynikaj\u0105ce z polityczno-policyjnych warunk\u00f3w bytu spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego, i ogranicza si\u0119 do tych stron dzia\u0142alno\u015bci, kt\u00f3re nie maj\u0105 znaczenia politycznego. Ca\u0142a polityka Ligi Narodowej jest jawna, a jawno\u015b\u0107 ta wyp\u0142ywa z poczucia obowi\u0105zk\u00f3w wzgl\u0119dem spo\u0142ecze\u0144stwa. Jawno\u015b\u0107 ta poci\u0105ga z konieczno\u015bci za sob\u0105 granie w otwarte karty z rz\u0105dem rosyjskim, co nie przedstawia trudno\u015bci dla organizacji niespiskowej, opieraj\u0105cej sw\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 na ci\u0105g\u0142ej, systematycznej walce a nie na przygotowywaniu w ukryciu pojedynczego zamachu.<\/p>\n\n\n\n
Dzi\u0119ki tej ewolucji od koniecznej z pocz\u0105tku konspiracji do coraz dalej id\u0105cej jawno\u015bci Liga Narodowa w ci\u0105gu siedemnastu lat swego istnienia zdo\u0142a\u0142a ju\u017c do\u015b\u0107 \u015bci\u015ble zespoli\u0107 si\u0119 ze spo\u0142ecze\u0144stwem, zapu\u015bci\u0107 w nie korzenie, zapewni\u0107 sobie trwa\u0142y byt i rozw\u00f3j na przysz\u0142o\u015b\u0107. Je\u017celi tw\u00f3rcy jej i kierownicy mog\u0105 by\u0107 dumni z tego, \u017ce w ci\u0119\u017ckich warunkach naszego politycznego bytu posiadaj\u0105 organizacj\u0119 z nieprzerwan\u0105 siedemnastoletni\u0105 tradycj\u0105, to o wiele wi\u0119cej maj\u0105 do tego tytu\u0142u st\u0105d, i\u017c dzi\u015b stan tej organizacji i jej zwi\u0105zek ze spo\u0142ecze\u0144stwem jest taki, \u017ce pa\u0144stwo rosyjskie nie ma w swem rozporz\u0105dzeniu \u015brodk\u00f3w, kt\u00f3reby j\u0105 mog\u0142y zniszczy\u0107. Zgodnie z coraz wyra\u017aniejszym wewn\u0105trz niej samej d\u0105\u017ceniem Liga staje si\u0119 organiczn\u0105 cz\u0119\u015bci\u0105 \u017cycia narodowego, zwi\u0105zan\u0105 z niem niezliczonemi w\u0119z\u0142ami, kt\u00f3rych przeci\u0105\u0107 nikt nie potrafi. W miar\u0119, jak w\u0119z\u0142y, \u0142\u0105cz\u0105ce j\u0105 ze spo\u0142ecze\u0144stwem zacie\u015bniaj\u0105 si\u0119 i mno\u017c\u0105, jak coraz szersza sfera poddaje si\u0119 pod wp\u0142yw polityczny Ligi i tem samem uzyskuje bezpo\u015bredni wp\u0142yw na ni\u0105, nar\u00f3d nasz z lu\u017anej, rozbitej politycznie gromady przekszta\u0142ca si\u0119 w sp\u00f3jny, zorganizowany zast\u0119p, zdolny do rozumnego, zbiorowego czynu, do konsekwencji w post\u0119powaniu, do posiadania planu w dzia\u0142alno\u015bci, do wytworzenia systemu swej polityki.<\/p>\n\n\n\n
Rz\u0105d rosyjski dotychczas zachowywa\u0142 si\u0119 wobec naszego spo\u0142ecze\u0144stwa, jak polityk wobec t\u0142umu: liczy\u0142 on si\u0119 z naszym nastrojem, ale wiedzia\u0142, \u017ce mo\u017cna gra\u0107 na naszych nerwach, \u017ce mo\u017cna na ten t\u0142um \u0142atwo rzuci\u0107 postrach, zahypnotyzowa\u0107 go lub poci\u0105gn\u0105\u0107 na zgubn\u0105 drog\u0119 pustem s\u0142owem. Z pocz\u0105tku nie zna\u0142 nas dosy\u0107, wi\u0119c nie mia\u0142 do\u015b\u0107 pewno\u015bci siebie i w prowadzeniu nas wola\u0142 si\u0119 trzyma\u0107 dr\u00f3g utartych, szablonowych, tradycyjnych dr\u00f3g wschodniej despotji, opieraj\u0105cej swe panowanie na postrachu i przekupstwie. Z czasem wszak\u017ce, gdy nagromadzi\u0142 w naszym kraju znaczn\u0105 liczb\u0119 dostatecznie uzdolnionych dzia\u0142aczy, ci wystudjowali nas nale\u017cycie, poznali nasze s\u0142abo\u015bci i zacz\u0119li wskazywa\u0107 rz\u0105dowi nowe drogi. Dzi\u0119ki wzrostowi znajomo\u015bci psychologii polskiej w sferach rz\u0105dowych stanowisko rz\u0105du rosyjskiego wzgl\u0119dem naszego narodu zmieni\u0142o si\u0119 silnie na jego korzy\u015b\u0107: dawniej sta\u0142 on jak polityk wzgl\u0119dem obcego sobie t\u0142umu, od kt\u00f3rego nie wie, czego si\u0119 ma spodziewa\u0107 \u2014 to mu odbiera\u0142o pewno\u015b\u0107 siebie i parali\u017cowa\u0142o jego ruchy; dzi\u015b pozna\u0142 on ten t\u0142um, wie, jak si\u0119 gra na jego nerwach, a przez to niebezpiecze\u0144stwo z jego strony niepomiernie wzros\u0142o. Jedyny ratunek dla nas \u2014 to przesta\u0107 by\u0107 niesp\u00f3jnym, lu\u017anym t\u0142umem, a zamieni\u0107 si\u0119 w silnie zorganizowan\u0105, karn\u0105 armi\u0119. Gdy t\u0142um reaguje bezpo\u015brednio na wszelkie przyjemne lub przykre podra\u017cnienia i przez to staje si\u0119 igraszk\u0105 w r\u0119ku zr\u0119cznych polityk\u00f3w, stoj\u0105cych u steru rz\u0105du, armja posuwa\u0107 si\u0119 b\u0119dzie w okre\u015blonym kierunku, zgodnie z komend\u0105, wynikaj\u0105c\u0105 z obmy\u015blanego, krytycznie rozpatrzonego planu akcji politycznej. Gdy dzi\u015b rz\u0105d ma w swych<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
r\u0119kach \u015brodki do wywo\u0142ywania z naszej strony takiego lub innego zachowania si\u0119, gdy pozwoleniem na pomnik Mickiewicza budzi entuzjazm, a puszczeniem kozak\u00f3w na spaceruj\u0105c\u0105 publiczno\u015b\u0107 rzuca postrach, odpowiednio do tego, co mu w danej chwili jest potrzebne, zorganizowanie si\u0119 w karne szeregi da nam mo\u017cno\u015b\u0107 post\u0119powania zawsze tak, jak to nakazuje nasz interes narodowy. Rz\u0105d zn\u00f3w stanie wobec niepoj\u0119tej dla siebie si\u0142y, bo jego sternicy przywykli wewn\u0105trz pa\u0144stwa mie\u0107 do czynienia tylko z t\u0142umem i nie rozumiej\u0105, co to jest karna armia polityczna.<\/p>\n\n\n\n
Armia taka dzi\u0119ki rozwojowi Ligi Narodowej tworzy si\u0119 stopniowo, a pierwsza pr\u00f3ba jej sprawno\u015bci w walce o nauk\u0119 religji odby\u0142a si\u0119, jak widzimy, z pomy\u015blnym skutkiem. Pr\u00f3ba ta by\u0142a wzgl\u0119dnie \u0142atwa dzi\u0119ki niezwykle sprzyjaj\u0105cym warunkom, o kt\u00f3rych wy\u017cej m\u00f3wili\u015bmy. Gdy przyjdzie walczy\u0107 o inne zdobycze, trudno\u015bci b\u0119d\u0105 niew\u0105tpliwie wi\u0119ksze. To te\u017c przede wszystkim trzeba ulepsza\u0107 organizacj\u0119 i obejmowa\u0107 ni\u0105, bezpo\u015brednio lub po\u015brednio, coraz szersze ko\u0142a spo\u0142eczne.<\/p>\n\n\n\n
Roman Dmowski Kiedy w lutym r.z. do pism naszych zacz\u0119\u0142y nadchodzi\u0107 szybko nast\u0119puj\u0105ce po sobie wiadomo\u015bci o wyst\u0105pieniach m\u0142odzie\u017cy w gimnazjach siedleckim, bialskim i innych, zrozumieli\u015bmy, \u017ce wszcz\u0119ta w ten spos\u00f3b sprawa wyk\u0142adu religii katolickiej w j\u0119zyku rosyjskim otwiera niejako nowy okres w \u017cyciu politycznem Kr\u00f3lestwa \u2014 okres walki o prawo. Przewidywali\u015bmy, \u017ce pierwszy ten krok na […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12189,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,74],"tags":[],"class_list":["post-12188","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-poczatki-mysli"],"yoast_head":"\n
<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"