Dusza narodu jest wi\u0119c makrokosmosem w stosunku do mikrokosmos\u00f3w dusz poszczeg\u00f3lnych cz\u0142onk\u00f3w narodu.<\/p>\n\n\n\n
Im dusza ka\u017cdego z cz\u0142onk\u00f3w narodu jest bogatsza, tym bogatsza jest dusza narodu.<\/p>\n\n\n\n
I niema wi\u0119kszej prawdy ponad powiedzenie mickiewiczowskie \u201eO ile polepszycie i powi\u0119kszycie dusz\u0119 wasz\u0105, o tyle polepszycie prawa wasze i powi\u0119kszycie granice\u201d. Albowiem Ojczyzna to nie \u017caden abstrakt, to nie co\u015b obiektywnie istniej\u0105cego poza nami, jako podmiotami, ale to my sami.<\/p>\n\n\n\n
My stanowimy nar\u00f3d polski i nasza obecno\u015b\u0107 na ziemi polskiej czyni z tej ziemi nasz\u0105 ojczyzn\u0119.<\/p>\n\n\n\n
Bez nas nie by\u0142oby Polski. Ziemia nasza sta\u0142aby si\u0119 ojczyzn\u0105 dla innego narodu, kt\u00f3ry po trafi\u0142by na niej prze\u017cy\u0107 swoje dzieje i tym prze\u017cyciem zwi\u0105za\u0107 si\u0119 z ziemi\u0105 przez szereg pokole\u0144.<\/p>\n\n\n\n
Dlatego ka\u017cdy nar\u00f3d broni swojej ziemi, jako pod\u0142o\u017ca nie tylko swojego fizycznego, ale i moralnego istnienia.<\/p>\n\n\n\n
Dlatego tak\u017ce ka\u017cdy nar\u00f3d osiad\u0142y piel\u0119gnuje i czci tradycje, czuj\u0105c instynktem, \u017ce nic tak nie zespala jego cz\u0142onk\u00f3w pomi\u0119dzy sob\u0105, jak wsp\u00f3lne prze\u017cycia, z kt\u00f3rych tworz\u0105 si\u0119 wsp\u00f3lne potem tradycje.<\/p>\n\n\n\n
One to sprawiaj\u0105, \u017ce jeste\u015bmy nastrojeni jak by wed\u0142ug jednego kamertonu, \u017ce pomi\u0119dzy nami istnieje wsp\u00f3lno\u015b\u0107 uczu\u0107 i odczu\u0107, kt\u00f3re w pewnych momentach wywo\u0142uj\u0105 jednakowe odruchy i do jednych \u015bwiadomych prowadz\u0105 czyn\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
M\u00f3wimy: \u201enar\u00f3d obudzi\u0142 si\u0119 do czynu\u201d. Istotnie, budzimy si\u0119 do czynu my wszyscy. Ka\u017cdy z nas tego czynu pragnie, a pojedyncze nasze wole, promieniuj\u0105c i zestrzelaj\u0105c si\u0119 \u201ew jedno ognisko\u201d, staj\u0105 si\u0119 wol\u0105 narodu.<\/p>\n\n\n\n
Od istnienia tej woli potencjalnej w narodzie, od si\u0142y jej napi\u0119cia, od zdolno\u015bci jej do przetwarzania si\u0119 w energi\u0119 kinetyczn\u0105, tw\u00f3rcz\u0105, zale\u017cy rozw\u00f3j narodu.<\/p>\n\n\n\n
Rozw\u00f3j ten jest wypadkow\u0105 idea\u0142\u00f3w, pragnie\u0144 i d\u0105\u017ce\u0144, o\u017cywiaj\u0105cych zbiorowo\u015b\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Tak zwykle m\u00f3wimy.<\/p>\n\n\n\n
Ale zbiorowo\u015b\u0107 sama przez si\u0119 nie posiada \u017cadnej si\u0142y psychicznej. Si\u0142\u0119 t\u0119 tworzy tre\u015b\u0107 naszych dusz. Ka\u017cdy z nas jest tu wsp\u00f3\u0142czynnikiem. Ka\u017cdy z nas jest wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rc\u0105 tego, co nar\u00f3d zdobywa lub traci.<\/p>\n\n\n\n
S\u0142awa narodu spada na nas wszystkich i ka\u017cda dusza otrzymuje przynale\u017cn\u0105 sobie jej cz\u0119\u015b\u0107. Tak samo nieszcz\u0119\u015bcia narodowe s\u0105 udzia\u0142em wszystkich.<\/p>\n\n\n\n
Ten podzia\u0142 plus\u00f3w i. minus\u00f3w \u017cycia narodowego dokonywa si\u0119 od stuleci i przechodzi z pokolenia na pokolenie, tak, \u017ce wszyscy, \u017cyj\u0105cy dzisiaj, cz\u0142onkowie narodu s\u0105 zar\u00f3wno uczestnikami jego s\u0142awy (dobra), jak uczestnikami jego nieszcz\u0119\u015b\u0107 (z\u0142a).<\/p>\n\n\n\n
Jeste\u015bmy obarczeni dziedzicznie w jednym i drugim kierunku.<\/p>\n\n\n\n
Popularnie m\u00f3wimy, \u017ce \u201eumarli rz\u0105dz\u0105 nami\u201d. W \u017cyciu narodu znajduje to potwierdzenie na ka\u017cdym kroku. Czyny pokole\u0144 poprzednich rozstrzygaj\u0105 niejedn\u0105 kwesti\u0119 aktualn\u0105, co do kt\u00f3rej mamy z\u0142udzenie, \u017ce rozstrzygamy j\u0105 sami, wed\u0142ug naszego widzenia rzeczy.<\/p>\n\n\n\n
Logika dziej\u00f3w jest nieub\u0142agana. Za winy przodk\u00f3w pokutuj\u0105 nast\u0119pcy i, odwrotnie, zas\u0142ugi przodk\u00f3w gotuj\u0105 pomy\u015blno\u015b\u0107 nast\u0119pcom. St\u0105d p\u0142ynie wysoka odpowiedzialno\u015b\u0107 ka\u017cdego pokolenia za to, czego to pokolenie dokona. Potomno\u015b\u0107 wzywa pokolenia kolejno na s\u0105d i albo je b\u0142ogos\u0142awi, je\u017celi \u017cycie i praca ich byty tw\u00f3rcze, albo przeklina, je\u017celi dzia\u0142anie ich przynios\u0142o narodowi szkody.<\/p>\n\n\n\n
Tak b\u0142ogos\u0142awimy pokolenia, kt\u00f3re doprowadzi\u0142y Polsk\u0119 do rozkwitu, s\u0105dzimy surowo te, kt\u00f3re pozwoli\u0142y na jej upadek, bo nie umia\u0142y jej obroni\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Jest to zupe\u0142nie usprawiedliwione.<\/p>\n\n\n\n
Je\u017celi byli\u015bmy w przesz\u0142o\u015bci pa\u0144stwem wielkim i pot\u0119\u017cnym, je\u017celi Polsce XVI-go wieku k\u0142ania\u0142 si\u0119 nisko Zach\u00f3d i Wsch\u00f3d, to dlatego, \u017ce przodkowie nasi, za\u0142o\u017cyciele i budowniczowie pa\u0144stwa polskiego, owi dawni Polacy, kt\u00f3rych \u201eduma i szlachetno\u015b\u0107\u201d w ca\u0142ym \u015bwiecie znalaz\u0142y uznanie, mieli dusze, o\u017cywione pragnieniem rozszerzenia i umocnienia ojczyzny. Ojczyzna ta rozszerza\u0142a si\u0119 i nabiera\u0142a mocy w miar\u0119 rozszerzania si\u0119 i umacniania ich dusz. Gdyby te dusze by\u0142y s\u0142abe i w\u0105t\u0142e gdyby w\u015br\u00f3d Polak\u00f3w \u00f3wczesnych nie by\u0142o Bayard\u2019\u00f3w na miar\u0119 Zawiszy Czarnego z Garbowa, gdyby jednostki my\u015bla\u0142y wy\u0142\u0105cznie o sobie, a niezdolne by\u0142y do ofiary mienia i krwi na rzecz ojczyzny, jako wsp\u00f3lnego dla wszystkich dobra, to Polska nie osi\u0105gn\u0119\u0142aby ani swojej pot\u0119gi mocarstwowej ani tego wysokiego rozwoju kulturalnego, kt\u00f3ry by\u0142 pot\u0119gi tej nast\u0119pstwem, a kt\u00f3ry zdumiewa nas dzisiaj swoj\u0105 si\u0142\u0105 i dostojno\u015bci\u0105.<\/p>\n\n\n\n
I odwrotnie. Gdyby nie brak jakichkolwiek idea\u0142\u00f3w wy\u017cszych w\u015br\u00f3d szlachty, jako narodu, w epoce saskiej, gdyby nie egoizm stanowy tej warstwy, kt\u00f3ra, \u201ejedz\u0105c, pij\u0105c i popuszczaj\u0105c pasa\u201d, ugrz\u0119z\u0142a w marazmie, gdyby nie jej pacyfizm w\u00f3wczas, kiedy s\u0105siedzi zbroili si\u0119 i \u0142akomie spogl\u0105dali na ziemie polskie, pa\u0144stwo polskie nie by\u0142oby w wieku XVIII-ym upad\u0142o. Nar\u00f3d da\u0142by odp\u00f3r najazdowi obcemu i obroni\u0142by swoj\u0105 niepodleg\u0142o\u015b\u0107. Potr\u00f3jny fakt rozbior\u00f3w by\u0142by niemo\u017cliwy.<\/p>\n\n\n\n
Jest wiele t\u0142umacze\u0144 tego nieszcz\u0119\u015bcia dziejowego Polski. Wszyscy jednak historycy, i nasi i obcy, godz\u0105 si\u0119 na jedno, \u017ce nieszcz\u0119\u015bcie to przysz\u0142o w chwili upadku kultury w Polsce. I to jest dla nas wa\u017cne.<\/p>\n\n\n\n
W rzeczy samej, je\u017celi wiek XVII-ty zestawimy z tym, co by\u0142o w Polsce za Jagiellon\u00f3w, to stwierdzimy z \u0142atwo\u015bci\u0105 upadek na ka\u017cdym polu \u2014 jakby wyra\u017any odp\u0142yw energii tw\u00f3rczej z duszy narodu, niemal jej zanik zupe\u0142ny.<\/p>\n\n\n\n
Min\u0119\u0142y nie tylko czasy ca\u0142ej plejady \u015bwietnych pisarzy Z\u0142otego wieku, ale min\u0105\u0142 r\u00f3wnie\u017c wiek s\u0142awnych statyst\u00f3w, w kt\u00f3rych szeregu Jan Zamoyski by\u0142 ostatnim z nim jakby zst\u0105pi\u0142 do grobu geniusz polityczny polski.<\/p>\n\n\n\n
\u201eIdea jagiello\u0144ska\u201d, postawiona od w. XV-go, jako program pa\u0144stwa, a odczuta przez og\u00f3\u0142 szlachty, jako \u201emisja narodu\u201d, likwidowa\u0142a si\u0119 w przera\u017caj\u0105co szybki spos\u00f3b od \u015bmierci Batorego.<\/p>\n\n\n\n
I oto zamiast pot\u0119\u017cnego Zwi\u0105zku pa\u0144stw, si\u0119gaj\u0105cego od Ba\u0142tyku po ciep\u0142e morza po\u0142udnia, zamiast tej ol\u015bniewaj\u0105cej na sw\u00f3j czas koncepcji, kt\u00f3ra wyprzedzi\u0142a o lat 500 g\u0142o\u015bn\u0105 naumannowsk\u0105 koncepcj\u0119 \u201eEuropy \u015brodkowej\u201d, widzimy Polsk\u0119, kurcz\u0105c\u0105 si\u0119 w swoich aspiracjach i d\u0105\u017ceniach politycznych, uwik\u0142an\u0105 w polityk\u0119 s\u0142abo\u015bci i bierno\u015bci, odsuwan\u0105 lub usuwaj\u0105c\u0105 si\u0119 dobrowolnie od udzia\u0142u w rozstrzyganiu wielkich zagadnie\u0144 \u00f3wczesnych.<\/p>\n\n\n\n
Ju\u017c sam fakt, \u017ce Polska w zaraniu wieku XVII-go nie wzi\u0119\u0142a udzia\u0142u w wojnie trzydziestoletniej, kt\u00f3ra zamkn\u0119\u0142a jedn\u0105 a otworzy\u0142a drug\u0105 epok\u0119 dziej\u00f3w europejskich, rzuca \u015bwiat\u0142o ujemne na jej polityk\u0119 \u00f3wczesn\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Pa\u0144stwo polskie, stoj\u0105c na uboczu, zachowuj\u0105c neutralno\u015b\u0107 i patrz\u0105c oboj\u0119tnie na upadek Czech po bitwie Bia\u0142og\u00f3rskiej, tym samym ju\u017c przyczyni\u0142o si\u0119 do wzrostu pot\u0119gi Habsburg\u00f3w na swoj\u0105 w\u0142asn\u0105 szkod\u0119 w przysz\u0142o\u015bci.<\/p>\n\n\n\n
Od tej chwili Jeremiaszowe przepowiednie Skargi zaczynaj\u0105 si\u0119 spe\u0142nia\u0107. Zewn\u0119trzne i wewn\u0119trzne stosunki Polski psuj\u0105 si\u0119. I tu i tam wyst\u0119puje na jaw zgorzel narodu.<\/p>\n\n\n\n
Wystarczy wzi\u0105\u0107 do r\u0119ki satyry Krzysztofa Opali\u0144skiego, aby przekona\u0107 si\u0119 o tym.<\/p>\n\n\n\n
Satyrykowi temu zazwyczaj zarzucamy nadmierny i nieusprawiedliwiony pesymizm.<\/p>\n\n\n\n
Istotnie stan moralny \u00f3wczesnego spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego wychodzi z pod jego pi\u00f3ra bez jednego \u015bwiat\u0142a. Ale nie da si\u0119 zaprzeczy\u0107, \u017ce wszystkie wady i przywary, kt\u00f3re wylicza Opali\u0144ski, nie by\u0142y wyssane przez niego z palca. Wiele z nich istnieje dotychczas i wiele z nich ujawni\u0142o si\u0119 natychmiast po odzyskaniu przez nar\u00f3d niepodleg\u0142o\u015bci. Moralizuj\u0105cy spo\u0142ecze\u0144stwo publicysta wsp\u00f3\u0142czesny mo\u017ce pe\u0142nymi gar\u015bciami czerpa\u0107 z Opali\u0144skiego i nikt go ju\u017c dzisiaj o przesad\u0119 nie pom\u00f3wi.<\/p>\n\n\n\n
Ca\u0142a wi\u0119c przesada Opali\u0144skiego polega jedynie na tym, \u017ce obok tych wad nie wskazywa\u0142 on na wsp\u00f3\u0142rz\u0119dnie istniej\u0105ce z nimi zalety, \u017ce wyjaskrawia\u0142 i generalizowa\u0142 to, co inni tuszowali i sprowadzali do miary w\u0142a\u015bciwej, rozumiej\u0105c, \u017ce dusza narodu posiada i musi posiada\u0107 nie tylko swoje cienie ale i \u015bwiat\u0142a, bo bez \u015bwiate\u0142 niema cieni\u00f3w, \u017ce wi\u0119c prawdy szuka\u0107 nale\u017cy przez ich po\u0142\u0105czenie, a nie przez oddzielenie jednych od drugich.<\/p>\n\n\n\n
\u017be \u015bwiat\u0142a te istnia\u0142y, o tym \u015bwiadczy nie tylko fakt, \u017ce nar\u00f3d potrafi\u0142 odeprze\u0107 w\u00f3wczas fale zalewaj\u0105cego Polsk\u0119 \u201epotopu\u201d kozackiego i szwedzkiego, \u017ce przeciwstawi\u0142 zdradzie Opali\u0144skiego i Radziwi\u0142\u0142\u00f3w czyst\u0105 i nie znaj\u0105c\u0105 kompromis\u00f3w ide\u0119 Stefana Czarnieckiego, ale r\u00f3wnie\u017c i to, \u017ce znalaz\u0142szy si\u0119 w sto lat potem na rubie\u017cy upadku, ockn\u0105\u0142 si\u0119 i zrozumia\u0142 potrzeb\u0119 reformy. Za p\u00f3\u017ano, ale zrozumia\u0142.<\/p>\n\n\n\n
I tu mamy do czynienia z faktem, kt\u00f3ry zm\u00f3w pozwala nam stwierdzi\u0107, jak bliski zachodzi zwi\u0105zek pomi\u0119dzy kultur\u0105 narodu a jego \u017cyciem w innych dziedzinach.<\/p>\n\n\n\n
Oto ide\u0119 Konstytucji 3-go maja oraz ide\u0119 walki o \u201ewolno\u015b\u0107, ca\u0142o\u015b\u0107 i niepodleg\u0142o\u015b\u0107\u201d nar\u00f3d zawdzi\u0119cza\u0142 temu odrodzeniu nauki i literatury, kt\u00f3re nast\u0105pi\u0142o w epoce stanis\u0142awowskiej.<\/p>\n\n\n\n
Gdyby nie Konarski, kt\u00f3ry \u201eodwa\u017cy\u0142 si\u0119 by\u0107 m\u0105drym\u201d, gdyby nie \u015bwietne grono pisarzy stanis\u0142awowskich z genialnym biskupem warmi\u0144skim na czele, nar\u00f3d polski by\u0142by zgin\u0105\u0142 wraz z pa\u0144stwem polskim.<\/p>\n\n\n\n
Tymczasem pa\u0144stwo przesta\u0142o istnie\u0107, ale nar\u00f3d \u017cy\u0142 i rozwija\u0142 si\u0119 dalej.<\/p>\n\n\n\n
W okresie naszej niewoli politycznej mieli\u015bmy tylko jedno oparcie, jedn\u0105 ostoj\u0119 \u2014 w kulturze narodowej. Ona wytrzyma\u0142a wszystkie ciosy i ona obroni\u0142a nas przed zupe\u0142n\u0105 zag\u0142ad\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Gdyby nie mia\u0142a w sobie tej si\u0142y, w jak\u0105 uposa\u017cy\u0142a j\u0105 epoka stanis\u0142awowska, gdyby korzenie jej nie tkwi\u0142y g\u0142\u0119boko w duszy narodu, gdyby przywi\u0105zanie tego narodu do wytworzonych przez siebie warto\u015bci by\u0142o mniejsze, nie do odrobienia by\u0142yby nast\u0119pstwa rozbior\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Panowanie Augusta III-go, pozornie szcz\u0119\u015bliwe, bo zapewniaj\u0105ce narodowi pok\u00f3j i dobrobyt, by\u0142o w istocie nieszcz\u0119\u015bciem, kt\u00f3rego miar\u0119 oceni\u0142y dopiero pokolenia p\u00f3\u017aniejsze. I na odwr\u00f3t \u2014 nieszcz\u0119\u015bliwe panowanie Stanis\u0142awa Augusta, zako\u0144czone tragicznie dla Polski i dla niego, da\u0142o narodowi zgo\u0142a nieprzewidzian\u0105 si\u0142\u0119 do walki o swoje prawa do odzyskania niepodleg\u0142ego bytu.<\/p>\n\n\n\n
Wielkie zwyci\u0119stwo, jakie odnios\u0142a dusza narodu polskiego na przestrzeni p\u00f3\u0142torasetletniego zmagania si\u0119 z obcymi wp\u0142ywami, jest dzie\u0142em kultury narodowej.<\/p>\n\n\n\n
Jej si\u0142a uczyni\u0142a nas wewn\u0119trznie bardziej spoistymi, ni\u017c przedtem. Ona scementowa\u0142a nas w nar\u00f3d nowoczesny. Ona uposa\u017cy\u0142a nas w or\u0119\u017c nie do odebrania, to znaczy, w te czynniki moralne, za kt\u00f3rych pomoc\u0105 mogli\u015bmy skutecznie walczy\u0107 z najazdem zbrojnym wrog\u00f3w nawet w\u00f3wczas, kiedy nam przemoc ostatni zabra\u0142a karabin. Ona wreszcie zmusi\u0142a naszych nieprzyjaci\u00f3\u0142 do zrezygnowania z czasem z plan\u00f3w i d\u0105\u017ce\u0144 germanizacyjnych i rusyfikacyjnych.<\/p>\n\n\n\n
Nic innego, tylko ten zwi\u0105zek wewn\u0119trzny, kt\u00f3ry istnia\u0142 pomi\u0119dzy nami, jako cz\u0142onkami jednego narodu, ocali\u0142 nas.<\/p>\n\n\n\n
Gdyby\u015bmy byli, jak owa \u0142oza z bajki, \u0142amani pojedynczo, ka\u017cdy z osobna w swojej duszy, op\u00f3r nasz nie by\u0142by tak silny, jak op\u00f3r dusz polskich, splecionych wsp\u00f3lnym uczuciem w jedn\u0105 dusz\u0119, wytrzyma\u0142\u0105 na wszelkie zamachy i przeciwstawiaj\u0105c\u0105 sile nacisku wrog\u00f3w jednolit\u0105 si\u0142\u0119 psychiczn\u0105 narodu.<\/p>\n\n\n\n
Si\u0142a ta mia\u0142a swoje \u017ar\u00f3d\u0142o we wsp\u00f3lno\u015bci \u0142\u0105cz\u0105cych nas prze\u017cy\u0107. Te prze\u017cycia, zmagazynowane w naszych duszach, to owa polsko\u015b\u0107 niezniszczalna, pot\u0119\u017cna, wprawiaj\u0105ca w zdumienie rz\u0105dy prze\u015bladowcze.<\/p>\n\n\n\n
Ona to sprawi\u0142a, \u017ce Litwa, w krwi utopiona przez Murawjewa i przydeptana jego butem do ziemi, po latach zapisuje si\u0119 w dziejach martyrologii polskiej spraw\u0105 Kro\u017ca\u0144sk\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Ona wywo\u0142a\u0142a tak\u017ce w Wielkopolsce czyn zbiorowy dzieci wrzesi\u0144skich, kt\u00f3re przed ca\u0142ym \u015bwiatem zaprotestowa\u0142y przeciw gwa\u0142towi przemocy pruskiej i za\u015bwiadczy\u0142y o \u017cyciu narodu.<\/p>\n\n\n\n
Ona wreszcie w okresie najsurowszych prze\u015bladowa\u0144 rz\u0105du rosyjskiego dawa\u0142a spo\u0142ecze\u0144stwu w Kr\u00f3lestwie Polskim mo\u017cno\u015b\u0107 odpierania ciosu za ciosem.<\/p>\n\n\n\n
Dzi\u0119ki niej, rusyfikacja sp\u0142ywa\u0142a z dusz polskich podobnie, jak woda sp\u0142ywa z oliw\u0105 natartego cia\u0142a. Lata, sp\u0119dzone w szkole apuchtinowskiej, przymusowe u\u017cywanie w tej szkole j\u0119zyka obcego, znieprawiaj\u0105ca dzia\u0142alno\u015b\u0107 pedagog\u00f3w, przysy\u0142anych do naszego kraju z nad Wo\u0142gi i Karny, wszystko to nie tylko nie wyda\u0142o spodziewanych wynik\u00f3w, ale, przeciwnie, wywo\u0142a\u0142o tym \u017cywsz\u0105 i tym p\u0142odniejsz\u0105 w nast\u0119pstwa reakcj\u0119 uci\u015bnionej polsko\u015bci.<\/p>\n\n\n\n
M\u0142odzie\u017c ju\u017c na \u0142awie szkolnej organizowa\u0142a si\u0119 do walki, bior\u0105c wskaz\u00f3wki od bohater\u00f3w narodowych i szukaj\u0105c wzor\u00f3w dla siebie na m\u0119cze\u0144skim szlaku pokole\u0144 poprzednich.<\/p>\n\n\n\n
Od konfederat\u00f3w barskich poprzez wszystkie nasze powstania sz\u0142a pomi\u0119dzy pokoleniami \u0142\u0105czno\u015b\u0107. Czuli\u015bmy si\u0119 zwi\u0105zani za pomoc\u0105 tradycji ze wszystkim, co by\u0142o w Polsce szlachetne, g\u00f3rne i zdolne do po\u015bwi\u0119ce\u0144.<\/p>\n\n\n\n
Dusza zbiorowa ostatniego pokolenia \u2014 tego najszcz\u0119\u015bliwszego ze wszystkich pokole\u0144 porozbiorowych, kt\u00f3remu przypad\u0142o w udziale doczeka\u0107 wskrzeszenia niepodleg\u0142ego bytu Ojczyzny \u2014 kszta\u0142ci\u0142a si\u0119 wi\u0119c i urabia\u0142a na bogatym materiale tradycji narodowych i zdobywa\u0142a wy\u017cszy stopie\u0144 samowiedzy narodowej tam, gdzie \u015bwiadomo\u015b\u0107 tych tradycji by\u0142a wi\u0119ksza. By\u0142a za\u015b ona wi\u0119ksza tam, gdzie kultura g\u0142\u0119biej zapu\u015bci\u0142a swoje korzenie, gdzie rozrasta\u0142a si\u0119 i szerzy\u0142a swobodnie. Wi\u0119c w\u015br\u00f3d warstw inteligentnych narodu. Na te warstwy spad\u0142 te\u017c w tym okresie ca\u0142y ci\u0119\u017car walki i lwia cz\u0119\u015b\u0107 ofiar, jakie nar\u00f3d musia\u0142 w tej walce ponosi\u0107.<\/p>\n\n\n\n
I zn\u00f3w jeste\u015bmy na tropie tego bliskiego, nie rozerwalnego zwi\u0105zku, jaki zachodzi pomi\u0119dzy kultur\u0105 narodu a jego \u017cyciem, jego zdolno\u015bci\u0105 do \u017cycia.<\/p>\n\n\n\n
Badaj\u0105c dzisiaj z\u0142o\u017cony proces naszego zmartwychwstania politycznego, z \u0142atwo\u015bci\u0105 dojdziemy do wniosku, \u017ce zanim sta\u0142o si\u0119 ono faktem fizycznym, by\u0142o ju\u017c faktem moralnym w dziesi\u0105tkach tysi\u0119cy dusz polskich.<\/p>\n\n\n\n
Wynik wojny europejskiej i jej fina\u0142 \u2014 traktat Wersalski \u2014 da\u0142y tylko sankcj\u0119 mi\u0119dzynarodow\u0105 temu, co w narodzie polskim istnia\u0142o ju\u017c na wiele lat przed wojn\u0105, jako uzasadniony postulat psychologiczny.<\/p>\n\n\n\n
Ogl\u0105daj\u0105c si\u0119 za siebie, widzimy na schy\u0142ku wieku XIX-go pocz\u0105tek wielkiego ruchu renesansowego w Polsce.<\/p>\n\n\n\n
Kultura polska odradza si\u0119 w tej epoce.<\/p>\n\n\n\n
Po depresji, jaka ogarn\u0119\u0142a nar\u00f3d, zakuty w potr\u00f3jne dyby niewoli, przychodzi b\u0142ogos\u0142awiona reakcja. Nast\u0119puje rozkwit literatury, sztuki i nauki polskiej. Zjawia si\u0119 szereg wielkich pisarzy i plastyk\u00f3w, kt\u00f3rych imiona przekraczaj\u0105 granice etnograficzne Polski i daj\u0105 zna\u0107 \u015bwiatu o tym, \u017ce Polska istnieje, \u017ce Polacy s\u0105 \u017cywym narodem.<\/p>\n\n\n\n
Ten wybuch talent\u00f3w by\u0142 \u015bwiadectwem ocknienia si\u0119 duszy narodu. Zrzuca\u0142a ona z siebie p\u0119ta niewoli, rozkuwa\u0142a si\u0119 sama, pr\u0119\u017cy\u0142a skrzyd\u0142a do lotu i mierzy\u0142a tam, dok\u0105d mierzy\u0142y dusze wolnych narod\u00f3w \u2014 r\u00f3wna im, nie gorsza i nie mniejsza od nich.<\/p>\n\n\n\n
I od tej chwili stawa\u0142o si\u0119 z ka\u017cdym dniem coraz ja\u015bniejszym i widoczniejszym, \u017ce nar\u00f3d, kt\u00f3rego drzewo kultury tak kwitnie i owocuje, kt\u00f3ry rozwija si\u0119 wszechstronnie i \u015bmia\u0142o staje do wsp\u00f3\u0142zawodnictwa z innymi, ju\u017c zdoby\u0142 sobie niepodleg\u0142o\u015b\u0107 w \u015bwiecie ducha.<\/p>\n\n\n\n
Wielkim manifestem tej niepodleg\u0142o\u015bci by\u0142a tw\u00f3rczo\u015b\u0107 Wyspia\u0144skiego, kt\u00f3rego geniusz stan\u0105\u0142 na granicy czas\u00f3w odchodz\u0105cych z nadchodz\u0105cymi, aby we wr\u00f3\u017cebnym jasnowidzeniu ukaza\u0107 nam zorz\u0119 zmartwychwstania.<\/p>\n\n\n\n
W Europie nie zdawano sobie z tego sprawy.<\/p>\n\n\n\n
Jedne Niemcy co liczy\u0142y si\u0119 z tym faktem i nie przeocza\u0142y rosn\u0105cej w oczach lawiny ducha polskiego. Jedna publicystyka niemiecka dzwoni\u0142a na alarm z powodu \u201eniebezpiecze\u0144stwa polskiego\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Dla tych, kt\u00f3rzy tego nie widzieli, bo nie mieli z dusz\u0105 narodu bli\u017cszego czucia, fakt zmartwychwstania Polski by\u0142 faktem nieoczekiwanym, owym \u201ecudem\u201d, kt\u00f3ry ol\u015bniewa i zdumiewa oczy.<\/p>\n\n\n\n
Tymczasem geniusz dziej\u00f3w, jak tego uczy do\u015bwiadczenie, nie improwizuje nigdy swoich wyrok\u00f3w. Przygotowuje on stopniowo narody do wype\u0142nienia ich misji, prowadzi je, zmusza do pracy i wysi\u0142ku i niczego nie daje za darmo.<\/p>\n\n\n\n
Nar\u00f3d polski nie otrzyma\u0142 te\u017c niepodleg\u0142o\u015bci politycznej, jako daru mocarstw, kt\u00f3rych przedstawiciele zebrali si\u0119 w Sali Zwierciadlanej pa\u0142acu wersalskiego, ale wypracowa\u0142 j\u0105 w sobie i zdoby\u0142 naprz\u00f3d ofiar\u0105 i po\u015bwi\u0119ceniem pokole\u0144 poprzednich, potem wysi\u0142kiem i zas\u0142ug\u0105 pokolenia ostatniego, kt\u00f3re rozszerzy\u0142o pojemno\u015b\u0107 duszy narodowej i wzbogaci\u0142o jej tre\u015b\u0107 nowymi warto\u015bciami.<\/p>\n\n\n\n
W tre\u015bci tej jednak pozosta\u0142y jeszcze powa\u017cne luki do wype\u0142nienia i dlatego daleko nam do niezam\u0105conej niczym rado\u015bci i do zupe\u0142nego triumfu.<\/p>\n\n\n\n
Przeciwnie, czeka nas jeszcze praca bardzo ci\u0119\u017cka i na lata cale roz\u0142o\u017cona. I o tym powinien wiedzie\u0107 ka\u017cdy Polak, nie odurzony chwil\u0105 i jej nastrojami od\u015bwi\u0119tnymi.<\/p>\n\n\n\n
Dop\u00f3ki kulturalne dziedzictwo narodu nie zostanie obj\u0119te przez wszystkie warstwy, dop\u00f3ki kultura polska b\u0119dzie wysoko strzelaj\u0105cym obeliskiem w\u015br\u00f3d warstw wybranych, a nie prawid\u0142owo wzniesion\u0105 piramid\u0105 na szerokich podwalinach ludowych \u2014 dop\u00f3ty spocz\u0105\u0107 nam nie wolno.<\/p>\n\n\n\n
Rozlewno\u015b\u0107 kultury stanowi bowiem o jej sile wi\u0119cej ni\u017c wysoki jej poziom.<\/p>\n\n\n\n
Szczyty, ton\u0105ce w ob\u0142okach, je\u015bli nie s\u0105 dostrzegalne dla mas, przestaj\u0105 odgrywa\u0107 rol\u0119 drogowskaz\u00f3w w \u017cyciu. \u017beby i\u015b\u0107 ku nim, trzeba je widzie\u0107, trzeba rozumie\u0107 ich potrzeb\u0119 i ceni\u0107 ich znaczenie.<\/p>\n\n\n\n
A lud polski do tego jeszcze nie dor\u00f3s\u0142. Nie widzi on, nie zna i nie ceni skarbu narodowego, jakim jest kultura narodu i dlatego w milionowej masie swojej ci\u0105gle jeszcze stoi poza narodem. Tworzy on si\u0142\u0119 militarn\u0105 i podatkow\u0105 pa\u0144stwa, ale nie jest ani wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rc\u0105 ani spo\u017cywc\u0105 tych warto\u015bci duchowych, bez kt\u00f3rych \u017cycie narodu nie mo\u017ce osi\u0105gn\u0105\u0107 wy\u017cszych szczebli rozwoju, nie mo\u017ce doj\u015b\u0107 do pot\u0119gi i samowiedzy niezatracalnej.<\/p>\n\n\n\n
Nie do\u015b\u0107 jest czu\u0107 si\u0119 na swojej ziemi gospodarzem, nie do\u015b\u0107 jest czu\u0107 si\u0119 nawet jej obywatelem, spe\u0142niaj\u0105cym z wolnej woli wszystkie obowi\u0105zki i ponosz\u0105cym ch\u0119tnie wszystkie ci\u0119\u017cary \u2014 trzeba jeszcze dusz\u0105 wrosn\u0105\u0107 w ca\u0142o\u015b\u0107 \u017cycia narodowego, ogarn\u0105\u0107 j\u0105 i \u015bwiadomie wsp\u00f3\u0142dzia\u0142a\u0107 w pomna\u017caniu bogactw niematerialnych kt\u00f3rymi karmi si\u0119 dusza narodu. Bogactwo to, nagromadzone przez wieki, wymaga ci\u0105g\u0142ych zasile\u0144, ci\u0105g\u0142ych wk\u0142ad\u00f3w, aby wiekom jeszcze wystarczy\u0107 mog\u0142o.<\/p>\n\n\n\n
Szlachta polska, kt\u00f3ra by\u0142a dotychczas przez nagromadzone w sobie zasoby kultury narodowej jej wyk\u0142adnikiem na wewn\u0105trz i na zewn\u0105trz narodu \u2014 t\u0119 rol\u0119 swoj\u0105 reprezentacyjn\u0105 ju\u017c sko\u0144czy\u0142a lub ko\u0144czy. Nar\u00f3d rozr\u00f3s\u0142 si\u0119 i rozszerzy\u0142 poza ni\u0105. \u015aciskaj\u0105ce go klamry wy\u0142\u0105czno\u015bci stanowej p\u0119k\u0142y. Do narodu \u0142aw\u0105 wchodzi lud w\u0142o\u015bcia\u0144ski i robotniczy z du\u017cym zasobem rodzimej tradycji, ale bez wy\u017cszej kultury, kt\u00f3ra tradycjom tym nadaje kszta\u0142t i polot, przetwarzaj\u0105c je w si\u0142\u0119 psychiczn\u0105 narodu.<\/p>\n\n\n\n
W ten spos\u00f3b dusza zb<\/em>iorowa<\/em> polska ulega przeobra\u017ceniom. Pojemno\u015b\u0107 jej rozszerza si\u0119 w oczach, a do nasycenia jej brak tworzywa, dost\u0119pnego dla mas, nieprzygotowanych dostatecznie do wch\u0142oni\u0119cia w siebie tego, co wyprodukowa\u0142y na u\u017cytek narodu szczyty kulturalne w dziedzinie uczucia i my\u015bli.<\/p>\n\n\n\n St\u0105d pozorne obni\u017cenie si\u0119 poziomu kultury narodowej w ca\u0142ym spo\u0142ecze\u0144stwie, co jest przedmiotem nieustannych dzisiaj utyskiwa\u0144.<\/p>\n\n\n\n Utyskiwania te jednak nic nie pomog\u0105. Zamiast narzeka\u0144 i biada\u0144, trzeba tak zbudowa\u0107 i zmontowa\u0107 nowoczesn\u0105 dynamomaszyn\u0119 kultury polskiej, aby wytwarza\u0142a ona dostateczn\u0105 ilo\u015b\u0107 pr\u0105du do naelektryzowania mas.<\/p>\n\n\n\n Dop\u00f3ki to nie nast\u0105pi, masy te b\u0119d\u0105 poza sfer\u0105 przyci\u0105gania idea\u0142\u00f3w i d\u0105\u017ce\u0144 wy\u017cszej kategorii, o\u017cywiaj\u0105cych elit\u0119 narodow\u0105.<\/p>\n\n\n\n Porozumienie pomi\u0119dzy t\u0105 elit\u0105 a milionami, nale\u017c\u0105cymi do mrowiska narodowego i krz\u0105taj\u0105cymi si\u0119 pilnie doko\u0142a codziennej swojej pracy, nie jest mo\u017cliwe na \u017cadnej innej drodze. A porozumienie to jest niezb\u0119dne do tego, aby\u015bmy si\u0119 stali narodem o wyko\u0144czonej budowie od podwalin do szczyt\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Cementem, kt\u00f3ry poszczeg\u00f3lne cz\u0119\u015bci tej budowy spoi, kt\u00f3ry uczyni je nierozerwalnymi i odpornymi na dzia\u0142anie czynnik\u00f3w rozk\u0142adowych, wrogich narodowi i zmierzaj\u0105cych do wypaczenia jego duszy \u2014 jest jego w\u0142asna, rodzima kultura.<\/p>\n\n\n\n Ona zbudowa\u0142a nasz\u0105 przesz\u0142o\u015b\u0107, ona ocali\u0142a nas od zag\u0142ady i ona rozstrzygnie o naszej przysz\u0142o\u015bci.<\/p>\n\n\n\n Masy powinny o tym wiedzie\u0107 i organizowa\u0107 si\u0119 do pracy i obrony kulturalnej na r\u00f3wni z elit\u0105, w \u015bwiadomo\u015bci, \u017ce ka\u017cda dusza polska jest cz\u0105stk\u0105 duszy zbiorowej narodu, kt\u00f3ra pe\u0142ni\u0119 i rozkwit \u017cycia osi\u0105gnie nie inaczej, jak przez pe\u0142ni\u0119 i rozkwit psychiczny jednostki, nale\u017c\u0105cej do narodu.<\/p>\n\n\n\n Zdzis\u0142aw D\u0119bicki<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Materia\u0142 etnograficzny, z\u0142o\u017cony z ludu lub lud\u00f3w, zamieszkuj\u0105cych jedno terytorium i m\u00f3wi\u0105cych jednym j\u0119zykiem lub j\u0119zykami pokrewnymi, urasta \u2014 jak ju\u017c m\u00f3wili\u015bmy \u2014 w nar\u00f3d drog\u0105 dorabiania si\u0119 wsp\u00f3lnych tradycji dziejowych (politycznych, cywilizacyjnych i kulturalnych), kt\u00f3re, stanowi\u0105c w\u0142asno\u015b\u0107 ka\u017cdej poszczeg\u00f3lnej duszy, w ka\u017cdym poszczeg\u00f3lnym pokoleniu, w sumie swojej tworz\u0105 bogactwo duszy narodu. Dusza narodu jest […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12183,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12182","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n