Czy oprze si\u0119 Polska najazdowi bolszewickiemu, czy te\u017c mu ulegnie? Oto by\u0142o niepokoj\u0105ce pytanie, z kt\u00f3rym si\u0119 wi\u0105za\u0142o zaraz drugie: Ostanie si\u0119 Polska, czy te\u017c nie ostanie? Bo ka\u017cdy to rozumia\u0142, \u017ce ow\u0142adni\u0119cie przez komunist\u00f3w Warszaw\u0105, a przez Warszaw\u0119 Polsk\u0105 i u\u017cycie Polski za pomost do opanowania \u015bwiata, r\u00f3wna\u0142o si\u0119 w\u00f3wczas niechybnej ruinie narodu.<\/p>\n\n\n\n
Ale z wypadk\u00f3w, rozgrywaj\u0105cych si\u0119 pod Warszaw\u0105, niepodobna by\u0142o wykrzesa\u0107 chocia\u017cby s\u0142abego promienia nadziei.<\/p>\n\n\n\n
I pozosta\u0142o ju\u017c tylko jedynie wejrzenie \u2014 wejrzenie ku niebu, i tam skierowane pytanie: Zaliby\u015b, Bo\u017ce! na to wskrzesi\u0142 Polsk\u0119, a\u017ceby j\u0105 znowu w rozbiciu pogr\u0105\u017cy\u0107 i to stokro\u0107 gorszym ni\u017ali pierwsze?<\/p>\n\n\n\n
I istotnie: analiza krytyczna szczeg\u00f3\u0142\u00f3w bitwy pod Warszaw\u0105 by\u0142a tylko potwierdzeniem i usprawiedliwieniem obaw i przeczu\u0107 najgorszych. Wybitny sprawozdawca komisji sejmowej, badaj\u0105c p\u00f3\u017aniej sza\u0144ce obronne pod Warszaw\u0105, nie tai\u0142 si\u0119 z tym w gronie swych przyjaci\u00f3\u0142, \u017ce pierwszy rozp\u0119d nieprzyjaciela zdo\u0142a\u0142by je wszystkie zniszczy\u0107 i obali\u0107. I niema si\u0119 czemu dziwi\u0107, ani te\u017c mo\u017cna oskar\u017ca\u0107 o niedba\u0142o\u015b\u0107 wodz\u00f3w. Przygotowanie zar\u00f3wno plan\u00f3w strategicznych, jak i obrony, by\u0142o czynione w najwi\u0119kszym po\u015bpiechu, wobec nieprzewidywanych nast\u0119pstw kl\u0119ski rozbicia frontu polskiego. \u2014 A i co do oceny plan\u00f3w strategicznych by\u0142y zdania bardzo podzielone. Pami\u0119tam, kiedy w Pary\u017cu odwiedzi\u0142em wysokiego oficera francuskiego, kt\u00f3remu przypisywano autorstwo plan\u00f3w strategicznych obrony Warszawy, i kiedy mu dzi\u0119kowa\u0142em, i\u017c si\u0119 tak skutecznie przyczyni\u0142 do tej obrony, on odpar\u0142 ze znacz\u0105cym u\u015bmiechem i ruchem: \u201eNie! przenigdy! to nie by\u0142y moje plany; nigdy bym nie m\u00f3g\u0142 wzi\u0105\u0107 odpowiedzialno\u015bci cho\u0107by tylko za wsp\u00f3\u0142udzia\u0142 w planach bitwy pod Warszaw\u0105.\u201d Reszty ju\u017c mo\u017cna si\u0119 by\u0142o domy\u015bli\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Ale gdyby nawet plany te by\u0142y najlepsze, to co znaczy plan strategiczny wobec zdemoralizowanej armii?<\/p>\n\n\n\n
A armia polska po wielkiej przegranej pod Kijowem, gnana bez tchu na olbrzymich przestrzeniach, n\u0119kana odcinanymi przez nieprzyjaciela taborami, przybita kl\u0119sk\u0105, rozbita i dziesi\u0105tkowana, przedstawia\u0142a najsmutniejszy obraz zaniku i upadku ducha.<\/p>\n\n\n\n
\u017bo\u0142nierz, kt\u00f3ry w dniu 15 sierpnia pocz\u0105\u0142 si\u0119 w jednym oddziale cofa\u0107 z pola walki w pop\u0142ochu, zanim jeszcze rozegra\u0142a si\u0119 bitwa, by\u0142 wymownym obrazem tego, co si\u0119 dzia\u0142o w duszy pobitej armii polskiej.<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
A o ile upada\u0142 na duchu po kl\u0119sce \u017co\u0142nierz polski, o tyle r\u00f3s\u0142 w poczuciu swej si\u0142y i w prze\u015bwiadczeniu swej pewnej wygranej zwyci\u0119ski wr\u00f3g. By\u0142 on tak pewny siebie, \u017ce w telegramach, rozes\u0142anych do agencji prasowych \u015bwiata, ju\u017c oznajmia\u0142, \u017ce Warszawa wzi\u0119t\u0105 zosta\u0142a. \u00d3wczesny nuncjusz Ratti, kt\u00f3ry chcia\u0142 pozosta\u0107 w Warszawie, by dzieli\u0107 razem z umi\u0142owan\u0105 przeze\u0144 Polsk\u0105 najgorsz\u0105 nawet dol\u0119, zapyta\u0142 w przeddzie\u0144 15 sierpnia genera\u0142a Weygand’a, jakie wedle niego s\u0105 szanse walki jutrzejszej. Genera\u0142, kt\u00f3ry zna\u0142 najlepiej sytuacj\u0119, odpowiedzia\u0142 w tym sensie, \u017ce po ludzku \u2014 nadziei \u017cadnej mie\u0107 nie mo\u017cna, chyba \u017ce B\u00f3g zechce uczyni\u0107 cud, i prosi\u0142 nuncjusza o modlitw\u0119 za Polsk\u0119.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
I sta\u0142 si\u0119 cud! W sam dzie\u0144 \u015bwi\u0119ta Matki Boskiej zosta\u0142 wr\u00f3g rozgromiony. Warszawa, a z ni\u0105 Polska, a przez Polsk\u0119 \u015bwiat zosta\u0142 uratowany. Cud? Ale czy\u017cby B\u00f3g zsy\u0142a\u0142 jakiego archanio\u0142a z nieba z ognistym mieczem, kt\u00f3ry wybijaj\u0105c wojska nieprzyjacielskie, wszelki wsp\u00f3\u0142udzia\u0142 ludzki uczyni\u0142 zbytecznym? Tak \u017ceby nale\u017ca\u0142o rozumie\u0107 cud nad Wis\u0142\u0105? \u2014 Nie! \u2014 Cuda Bo\u017ce w dziejach nie czyni\u0105 nigdy wsp\u00f3\u0142dzia\u0142ania wysi\u0142k\u00f3w ludzkich zb\u0119dnymi; ale te\u017c z wsp\u00f3\u0142dzia\u0142aniem cz\u0142owieka tak widocznie i tak namacalnie sprz\u0119ga si\u0119 wsp\u00f3\u0142dzia\u0142anie nadzwyczajne Bo\u017ce, i\u017c cud staje si\u0119 ka\u017cdemu czym\u015b oczywistym.<\/p>\n\n\n\n
I kt\u00f3ry\u017c w\u00f3dz tego nie wie, \u017ce w bitwie ka\u017cdej, poza planami wodz\u00f3w, poza ich dzielno\u015bci\u0105, poza duchem \u017co\u0142nierza, graj\u0105 rol\u0119 jeszcze inne czynniki, kapry\u015bne i nieobliczalne, kt\u00f3re si\u0119 z r\u0105k ka\u017cdego dow\u00f3dcy wymykaj\u0105, jawi\u0105 si\u0119 niby przypadkiem, a jednak zarazem tak celowo, \u017ce nieraz szale bitwy ju\u017c na rozegraniu wr\u0119cz w inn\u0105 przechylaj\u0105 stron\u0119.<\/p>\n\n\n\n
Wiktor Hugo w opisie bitwy pod Waterloo swym pi\u00f3rem mistrzowskim odmalowa\u0142 przebieg tej rozstrzygaj\u0105cej dla Napoleona walki, w i\u015bcie wzruszaj\u0105cym obrazie, gdzie to o losach ju\u017c chyl\u0105cego si\u0119 ku Napoleonowi zwyci\u0119stwa rozstrzygn\u0105\u0142 na jego niekorzy\u015b\u0107 jeden ma\u0142y, nieznaczny, ale w\u00f3wczas wezbrany potoczek. Znali te czynniki, tak nieobliczalne, a jednak tak celowe, w wojnach zaprawieni Rzymianie, gdy a\u017c w przys\u0142owie znane je uj\u0119li: \u201eincertus belli eventus\u201d; zna\u0142y je wszystkie ludy i narody, i by\u0142y prze\u015bwiadczone o tym, \u017ce to, co w rozegraniu walki zda\u0142o si\u0119 by\u0107 przypadkiem, by\u0142o jednak planem celowym niewidocznego, wsp\u00f3\u0142walcz\u0105cego niejako Boga, kt\u00f3ry kieruje losem jak narod\u00f3w, tak i ich walk i bitew; i dlatego w \u015bwi\u0105tyniach wznosi\u0142y si\u0119 ku o\u0142tarzom zawsze b\u0142agalne mod\u0142y o zwyci\u0119stwo, r\u00f3wnie jak i dzi\u0119kczynienia za nie Bogu.<\/p>\n\n\n\n
Lecz w bitwie pod Warszaw\u0105 nie zbrak\u0142o w krytycznych chwilach nigdy ani jednego z tych zdarze\u0144, kt\u00f3re poza komend\u0105 wodz\u00f3w jawi\u0142y si\u0119 na jaki\u015b rozkaz ukrytego a niewidzialnego wodza, a jawi\u0142y si\u0119 ani chwil\u0119 za wcze\u015bnie, ni te\u017c chwil\u0119 za p\u00f3\u017ano, i ka\u017cde z nich by\u0142o tak rozstrzygaj\u0105ce, \u017ce bez niego bitwa obr\u00f3ci\u0107 by si\u0119 musia\u0142a w kl\u0119sk\u0119 dla Polski. I st\u0105d wsp\u00f3\u0142dzia\u0142anie Bo\u017ce nie by\u0142o ju\u017c zwyczajnym, ale wprost cudownym.<\/p>\n\n\n\n
Jak\u017ce to ma\u0142ym, zdawa\u0142oby si\u0119, dla szans walki, cho\u0107 bohaterskim epizodem by\u0142a \u015bmier\u0107 ks.<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Skorupki! A jednak, gdyby ta \u015bmier\u0107 by\u0142a nast\u0105pi\u0142a o kilka chwil p\u00f3\u017aniej, ju\u017cby nie wa\u017cy\u0142a na szali bitwy tak, jak istotnie zawa\u017cy\u0142a. Bo ucieczka i pop\u0142och jednego walcz\u0105cego oddzia\u0142u na pocz\u0105tku walki, ju\u017c si\u0119 udziela\u0107 pocz\u0105\u0142 innym walcz\u0105cym, i w tej to krytycznej chwili ks. Skorupka porywa bohaterskim rzuceniem si\u0119 w odm\u0119t walki naprz\u00f3d ochotnicz\u0105 m\u0142odzie\u017c, a za m\u0142odzie\u017c\u0105 wojsko.<\/p>\n\n\n\n
I ile\u017cby to innych jeszcze epizod\u00f3w naliczy\u0107 mo\u017cna, tak po jednej stronie na jej korzy\u015b\u0107, a na drugiej na jej niekorzy\u015b\u0107! \u2014 By\u0142o to np. widoczne za\u015blepienie przez Boga, gdy wr\u00f3g, zamiast uderzy\u0107 wszystkimi si\u0142ami na Warszaw\u0119, armi\u0119 swoj\u0105 rozdzieli\u0142 zupe\u0142nie niepotrzebnie i cz\u0119\u015b\u0107 wielk\u0105 si\u0142 swoich w inn\u0105 stron\u0119 zwr\u00f3ci\u0142.<\/p>\n\n\n\n
Obok wi\u0119c wodz\u00f3w, walcz\u0105cych po obu stronach, by\u0142 jeszcze generalissimus wszystkich si\u0142 zbrojnych, niewidzialny sam przez si\u0119, a jednak tak dobrze widzialny przez ca\u0142e swe celowe, strategiczne dzia\u0142anie; niedos\u0142yszany w swych nakazach przez \u017cadne ziemskie ucho, a jednak tak zrozumiany przez wszystkich w spe\u0142nionych nakazach przez nieobliczalne a niewidzialne pot\u0119gi i si\u0142y, \u017ce ku niemu, ku temu niebieskiemu wodzowi, zwraca\u0107 si\u0119 b\u0119d\u0105 po wsze czasy serca polskie, wo\u0142aj\u0105c: \u201eChryste! Ty\u015b nam da\u0142 przez wstawiennictwo Twej Matki zwyci\u0119stwo!\u201d<\/p>\n\n\n\n
A cud ten wielki nad Wis\u0142\u0105 nie obni\u017ca i w cie\u0144 nie spycha bohaterskich wysi\u0142k\u00f3w pod Warszaw\u0105. Owszem \u2014 czyny rycerskiej obrony w\u0142a\u015bnie przez cud tylko tym wi\u0119cej promieniej\u0105, podobnie jak cud pod Cz\u0119stochow\u0105 wieczn\u0105 chwa\u0142\u0105 okry\u0142 bohatersk\u0105 garstk\u0119 jej obro\u0144c\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Dlatego by\u0142oby za\u015blepieniem marnej pychy, gdyby \u017co\u0142nierz czy oficer polski, robotnik, czy ktokolwiek z walcz\u0105cych pod Warszaw\u0105, nie chcia\u0142 odda\u0107 chwa\u0142y Bogu, a tylko sam sobie ca\u0142\u0105 chwa\u0142\u0119 przypisa\u0142. Tylko ma\u0142e i niewierz\u0105ce dusze zazdro\u015bnie wie\u015b\u0107 sp\u00f3r s\u0105 gotowe o chwa\u0142\u0119 z Bogiem samym; dusze szlachetne i wielkie poznaje si\u0119 zawsze w wypowiedzeniu Sobieskiego pod Wiedniem: \u201eVeni, vidi, Deus vicit.\u201d<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Ale donios\u0142o\u015b\u0107 cudu nad Wis\u0142\u0105 jest tak wielka, i\u017c si\u0119 bynajmniej nie ogranicza do samej obrony i uratowania Polski. Si\u0119ga ona dalej jeszcze: cud nad Wis\u0142\u0105 jest ujawnieniem nam i \u015bwiatu dziejowej idei i pos\u0142annictwa Polski, jakie B\u00f3g jej przeznaczy\u0142 i wytkn\u0105\u0142. Cud nad Wis\u0142\u0105 pokaza\u0142 przede wszystkim nam samym, czym ma by\u0107 Polska w ch\u00f3rze narod\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
Ma ona by\u0107 tym dzisiaj, czym by\u0142a w swej dziejowej przesz\u0142o\u015bci. Ma by\u0107 tarcz\u0105 i ma by\u0107 puklerzem Europy, rycerzem czujnym na kresach cywilizacji; jak dawniej, tak i dzisiaj jej misj\u0105 jest broni\u0107 skarb\u00f3w Chrystusowej kultury przed duchem Antychrysta, id\u0105cym od Wschodu, a jednocze\u015bnie by\u0107 i Wschodowi samemu aposto\u0142em i misjonarzem.<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Cud nad Wis\u0142\u0105 ods\u0142ania nam t\u0119 wielk\u0105 my\u015bl Bo\u017c\u0105 nad nami. Now\u0105, bo na nowych drogach \u017cycia wskrzeszonej Polski, przez cud rozja\u015bnion\u0105, ale i star\u0105 i dawno zapisan\u0105 na obliczu Polski z\u0142otymi g\u0142oskami w jej wiekowym dziejowym pos\u0142annictwie. A wi\u0119c nie wolno nam odrywa\u0107 Polski dzisiejszej od jej przesz\u0142o\u015bci. Bo jak drzewo z korzenia, tak Polska wskrzeszona wyrasta z Polski przedrozbiorowej i bierze od niej w spu\u015bci\u017anie te same zadania, t\u0119 sam\u0105 szczytn\u0105 misj\u0119 i d\u017awiga na sobie t\u0119 sam\u0105 wielk\u0105 odpowiedzialno\u015b\u0107 za spe\u0142nienie czy niespe\u0142nienie w\u0142o\u017conego na ni\u0105 pos\u0142annictwa.<\/p>\n\n\n\n
To jest \u015bwiat\u0142o, kt\u00f3re z cudu pod Warszaw\u0105 sp\u0142ywa na nas.<\/p>\n\n\n\n
Ale promienie tego \u015bwiat\u0142a mia\u0142y z woli Bo\u017cej uderzy\u0107 tak\u017ce w oczy Europy i \u015bwiata. \u2014 I uderzy\u0142y. \u2013 Tu\u017c przed sam\u0105 bitw\u0105 pod Warszaw\u0105, opr\u00f3cz papie\u017ca, kt\u00f3ry nakaza\u0142 mod\u0142y za Polsk\u0119, i opr\u00f3cz Francji, \u017caden inny nar\u00f3d nie mia\u0142 nawet zrozumienia, czym w\u0142a\u015bciwie jest los bitwy pod Warszaw\u0105 dla los\u00f3w kultury i cywilizacji ca\u0142ej Europy i \u015bwiata. \u2014 I dochodzi\u0142o przecie\u017c ju\u017c a\u017c do tego, \u017ce jedni oboj\u0119tnie patrzyli, jakby z jakiej galerii teatralnej, na zapowiadaj\u0105c\u0105 si\u0119 bitw\u0119; byli tacy, kt\u00f3rzy wprost dow\u00f3z amunicji dla Polski powstrzymywali, a nie zbywa\u0142o i na takich, kt\u00f3rzy si\u0119 z Polski naigrawali i szydzili, jak czarne kruki wr\u00f3\u017c\u0105ce jej pewn\u0105 przegran\u0105. I dosy\u0107 by\u0142o czyta\u0107 \u00f3wczesne dzienniki, a\u017ceby si\u0119 o tym przekona\u0107, a\u017ceby mi\u0119dzy wierszami wyczyta\u0107 ich ukryt\u0105 rado\u015b\u0107 i wo\u0142anie: \u201eA co! Nie m\u00f3wili\u015bmy? Polska jest pa\u0144stwem sezonowym i to si\u0119 teraz pokaza\u0142o.\u201d<\/p>\n\n\n\n
I gdzie\u017c to by\u0142 w\u00f3wczas w \u015bwiecie, wielki, powszechny rozum stanu? Nie by\u0142 on z pewno\u015bci\u0105 w dziwnie za\u015blepionej, a tak lekkomy\u015blnej, jak dziecko igraj\u0105cej i bawi\u0105cej si\u0119 w\u0142asnym niebezpiecze\u0144stwem Europie. \u2014 By\u0142 on gdzie indziej. \u2014 Prawdziwy, wielki rozum stanu by\u0142 w tych ch\u0142opaczkach, kt\u00f3rzy w swe m\u0142ode r\u0119ce brali bro\u0144 i szli na okopy; w robotniku polskim, kt\u00f3ry sypa\u0142 sza\u0144ce; w matkach, kt\u00f3re krwawi\u0105cym sercem, za\u0142zawionym okiem b\u0142ogos\u0142awi\u0142y swoich jedynak\u00f3w, wysy\u0142aj\u0105c ich na b\u00f3j i na \u015bmier\u0107; by\u0142 on w tym generale, kt\u00f3ry krzy\u017cem le\u017ca\u0142 w ko\u015bciele Zbawiciela wesp\u00f3\u0142 ze swymi \u017co\u0142nierzami, modl\u0105c si\u0119 o zwyci\u0119stwo. Tu w tych odruchach i porywach szczytnych, nie nakazanych \u017cadnym \u015bcis\u0142ym, formalnym nakazem, tu w tych sercach heroicznych przebywa\u0142 i przemieszkiwa\u0142 rozum stanu Europy.<\/p>\n\n\n\n
I dopiero po zwyci\u0119stwie pod Warszaw\u0105 opatrzy\u0142a si\u0119 Europa, i dopiero w\u00f3wczas rozumie\u0107 poczyna\u0142a, czym to jest dla niej tak dot\u0105d przez ni\u0105 lekcewa\u017cona Polska.<\/p>\n\n\n\n
Patrzcie\u017c wi\u0119c, ile to mo\u017ce zdzia\u0142a\u0107 i czego nie dokona nar\u00f3d zjednoczony z wy\u017csz\u0105 wol\u0105, uskrzydlony nadziemsk\u0105 wiar\u0105 i ufno\u015bci\u0105! Patrzcie, jak to on obraz swego ducha odtwarza przez blask nadprzyrodzony, kt\u00f3ry na oblicze tego narodu sp\u0142ywa! Patrzcie, jak m\u0105dro\u015b\u0107 Bo\u017ca, kieruj\u0105ca dziejami, wyciska swe pi\u0119tno na jego narodowej my\u015bli i jego duchu! Bitwa pod Warszaw\u0105 i \u015bwiat\u0142o, kt\u00f3re z niej sp\u0142ywa, jest i\u015bcie gwiazd\u0105 \u015bwietlist\u0105 na tej mlecznej drodze, po kt\u00f3rej w historii i dziejach Polski \u015bcieli\u0142 si\u0119 geniusz jej m\u0105dro\u015bci narodowej i jej heroicznych ofiar i wysi\u0142k\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Bo tak zawsze by\u0142o w wielkich chwilach przesz\u0142o\u015bci narodu.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
I nie potrzebujemy nawet cofa\u0107 si\u0119 daleko w g\u0142\u0105b dziej\u00f3w, gdy\u017c ju\u017c w ostatniej wojnie \u015bwieci nam przyk\u0142ad wielkiej m\u0105dro\u015bci narodowej, rozja\u015bnionej \u015bwiat\u0142em Ducha \u015aw. Pami\u0119tamy wszyscy t\u0119 chwil\u0119 krytyczn\u0105, w kt\u00f3rej Niemcy, ju\u017c wyczerpane w zmaganiach wojennych, pragn\u0119\u0142y uratowa\u0107 si\u0119 od pogromu przy pomocy polskiego rekruta. I w\u00f3wczas gubernator Warszawy domaga\u0142 si\u0119 od Kr\u00f3lestwa poboru polskiego \u017co\u0142nierza. Ale ca\u0142e spo\u0142ecze\u0144stwo odpowiedzia\u0142o na t\u0119 ofert\u0119 znacz\u0105cym milczeniem. \u201eJa kto? pyta\u0142 gubernator. Wi\u0119c nie kochacie Polski? \u2014 Kochamy\u201d \u2014 rzeczono mu. Wtedy on kusi\u0142 nar\u00f3d i pyta\u0142 go: \u201eLecz przez co mi\u0142o\u015b\u0107 Ojczyzny si\u0119 ujawnia, je\u015bli nie przez przelew krwi za ni\u0105? M\u00f3wicie, \u017ce kochacie Polsk\u0119, a krwi waszej jej da\u0107 nie chcecie?\u201d<\/p>\n\n\n\n
I c\u00f3\u017cby si\u0119 sta\u0142o, pytam, z losami Polski, z dziejami \u015bwiata, gdyby opinia ca\u0142ego spo\u0142ecze\u0144stwa nie nacisn\u0119\u0142a na swoich przyw\u00f3dc\u00f3w i nie nakaza\u0142a im ju\u017c stanowczej i kategorycznej odpowiedzi: \u201eNie! Krwi naszej wam nie damy\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Co by si\u0119 sta\u0142o z Polsk\u0105 i jej losem, gdyby poku\u015bna zasada Beselera trafi\u0142a do my\u015bli i przekona\u0144 narodu: \u017ce ten tylko z\u0142o\u017cy\u0142 dow\u00f3d mi\u0142o\u015bci Polski, kto w czasie wojny ostatniej za ni\u0105 krew przelewa\u0142, a ten jej nie kocha, kto krwi na szal\u0119 zwyci\u0119stw la\u0107 si\u0119 wzdryga.<\/p>\n\n\n\n
Nie potrzebuj\u0119 nawet dopowiada\u0107 wi\u0119cej. Ka\u017cdy wie, czym by dla los\u00f3w Polski i dla los\u00f3w \u015bwiata by\u0142o zwyci\u0119stwo Niemiec. A wi\u0119c geniusz narodowej m\u0105dro\u015bci i mi\u0142o\u015bci Polski nie w tym si\u0119 przejawi\u0142, by krwi\u0105 szafowa\u0107 wtedy, gdy nikt nie wiedzia\u0142, w jakie krew wla\u0107 szale, i nikt nie m\u00f3g\u0142 przewidzie\u0107, \u017cali ofiara krwi polskiej w uk\u0142adach pokoju przeciw samej nie obr\u00f3ci si\u0119 Polsce, ale wielki czyn narodowy tkwi\u0142 w\u0142a\u015bnie w owym pot\u0119\u017cnym \u201eveto\u201d ca\u0142ego narodu.<\/p>\n\n\n\n
I na to wi\u0119cej potrzeba by\u0142o ofiary i wyrzeczenia si\u0119, i wi\u0119kszy dow\u00f3d mi\u0142o\u015bci Polski z\u0142o\u017cy\u0142o w\u00f3wczas ca\u0142e spo\u0142ecze\u0144stwo na o\u0142tarzu Ojczyzny przez swoj\u0105 pow\u015bci\u0105gliwo\u015b\u0107 i odmow\u0119 krwi, ani\u017celi przez jej szafowanie, kt\u00f3re w\u00f3wczas by\u0142oby przypiecz\u0119towa\u0142o losy wojny przeciwko Polsce.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
P\u00f3jdziemy jeszcze dalej wstecz: rok 63. Mo\u017ce si\u0119 tu zatrzymam, by z przej\u015b\u0107 tragicznych tego roku wydoby\u0107 na \u015bwiat\u0142o dnia ducha najwy\u017cszej m\u0105dro\u015bci narodu? \u2014 Rok to najszczytniejszego, najczystszego porywu i bohaterstwa, a ci, co si\u0119 w\u00f3wczas porwali do broni, walczyli o rzecz \u015bwi\u0119t\u0105, bo o wolno\u015b\u0107 swojego narodu. \u2014 A jednak, chocia\u017c staj\u0119 z podziwem przed wielko\u015bci\u0105 po\u015bwi\u0119cenia, to jednak przejd\u0119 mimo; bo w niecierpliwej, cho\u0107<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
tak usprawiedliwionej gor\u0105czce, bo w nieprzewidzeniach i w nieprzygotowaniach, gotowo\u015b\u0107 na wylanie krwi nie by\u0142a wyr\u00f3wnan\u0105 przez poczucie odpowiedzialno\u015bci za los ca\u0142ego narodu tak okrutny, wobec pewnej z g\u00f3ry przegranej.<\/p>\n\n\n\n
I gdzie indziej dlatego b\u0119d\u0119 si\u0119 doszukiwa\u0142 geniuszu m\u0105dro\u015bci narodowej w porozbiorowej epoce, i odnajd\u0119 go w wieszczej poezji polskiej. Ona to odrodzi\u0142a dusz\u0119 narodu. \u2014 Dusza narodu, podzia\u0142ami i niewol\u0105 przybita, leg\u0142a pod ciosami jak d\u0105b podci\u0119ty. I wzi\u0119\u0142a zbola\u0142y nar\u00f3d wieszcza poezja w swe obj\u0119cia i na swych skrzyd\u0142ach wyd\u017awign\u0119\u0142a go a\u017c hen ku niebu, od rozpaczy ku nadziei. I w czym to tkwi\u0142a tajemnica tej czarownej i przeistaczaj\u0105cej si\u0142y? Oto w tym, \u017ce wieszcze narodu zasycili nar\u00f3d Chrystusem; w tym, \u017ce w pogromie samym uczyli go szuka\u0107 si\u0142y odradzaj\u0105cej i oczyszczaj\u0105cej przez ogie\u0144 cierpienia i wiar\u0119, \u017ce Polsce wytkn\u0119li i w\u00f3wczas pos\u0142annictwo i misj\u0119 uchrze\u015bcijanienia i u\u015bwi\u0119cenia samych wrog\u00f3w; w tym wreszcie, \u017ce patrz\u0105c w g\u00f3r\u0119, w niebo, tam wypatrzyli dzie\u0144, w kt\u00f3rym ubita przez zbrodnie rozbioru sprawiedliwo\u015b\u0107, \u2014 wstanie, w tym, \u017ce najwi\u0119kszy z trzech wieszcz\u00f3w dzie\u0144 ten nawet dok\u0142adnie okre\u015bli\u0142, ka\u017c\u0105c si\u0119 nam modli\u0107 o wielk\u0105 wojn\u0119 za wolno\u015b\u0107 narod\u00f3w. \u2014 A wi\u0119c jedna wielka prawda religijna, kt\u00f3ra g\u0142osi\u0142a narodowi, i\u017c Chrystus w nim \u017cyje, a przez nar\u00f3d kr\u00f3luje i rz\u0105dzi, zdo\u0142a\u0142a jak na d\u017awigni unie\u015b\u0107 nar\u00f3d; a tyle z tej prawdy sp\u0142yn\u0119\u0142o \u015bwiat\u0142a i m\u0105dro\u015bci, i\u017c sta\u0142a si\u0119 ona wielkim, dzisiaj dos\u0142ownie spe\u0142nionym proroctwem.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Ale nawet w smutnym pomroku przedrozbiorowym nie brak\u0142o \u015bwietlistego geniuszu narodowego. I wtedy jeszcze, naprzeciw Targowicy stan\u0119li Reytan, Kili\u0144ski, Ko\u015bciuszko, ale przede wszystkim wtedy w\u0142a\u015bnie powsta\u0142 akt wiekopomnej Konstytucji majowej. Powsta\u0142a Konstytucja wtedy w\u0142a\u015bnie, gdy gabinety pa\u0144stw zaborczych uk\u0142ada\u0142y si\u0119 o \u0142up i kiedy szuka\u0142y argument\u00f3w, a\u017ceby wobec \u015bwiata gwa\u0142t usprawiedliwi\u0107, i wo\u0142ali wobec Europy: \u201eCzy nie widzicie, \u017ce Polska, to nar\u00f3d idiot\u00f3w i nar\u00f3d upodlony? Wykre\u015blmy go wi\u0119c z karty \u017cyj\u0105cych, a oczy\u015bcimy powietrze Europy!\u201d \u2014 A wtedy Polska, ju\u017c w chwilach przed\u015bmiertnego konania i agonii, zdobywa si\u0119 na akt tak wielkiej m\u0105dro\u015bci stanu i tak \u017cywotny, \u017ce ten jeden akt unicestwi\u0142 nikczemny i oszczerczy zamach wrog\u00f3w Polski na sam\u0105 ide\u0119 i na ducha jej dziej\u00f3w. Ci ha\u0144biciele i oszczercy Polski jeszcze powr\u00f3c\u0105 do tego samego arsena\u0142u oszczerstw i potwarzy, i s\u0105d o znikczemnieniu narodu polskiego ubior\u0105 w szat\u0119 filozoficzno-historyczn\u0105 prusaka Treitschke’go i jego ca\u0142ej szko\u0142y. Ale to s\u0105 ju\u017c tylko pr\u00f3by rozgrzeszenia z\u0142ego sumienia. Akt Konstytucji trzeciego maja by\u0142 wielki we wszystkim, ale zadziwi\u0142 szczeg\u00f3lnie przez to, \u017ce tw\u00f3rcy Konstytucji, sami nieraz zara\u017ceni duchem wolterianizmu i sceptycyzmu, kt\u00f3ry wia\u0142 w \u00f3wczesnej Europie, jednak umieli si\u0119 unie\u015b\u0107 nad samych siebie i po\u0142o\u017cyli jako podwalin\u0119 odrodzenia narodu \u0142\u0105czno\u015b\u0107 Ko\u015bcio\u0142a i religii z narodem i pa\u0144stwem; i odzwierciedlili oni w tym testamencie ustawodawczym gin\u0105cej Polski te wszystkie pierwiastki chrze\u015bcija\u0144skiej kultury, z kt\u00f3rych Polska przed wiekami si\u0119 zrodzi\u0142a.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Je\u017celi si\u0119gniemy jeszcze dalej wdzieje, to nie dotykaj\u0105c ju\u017c \u015bwietnej karty wyprawy na odsiecz<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Wiednia, nawet z epoki rozk\u0142adu, ze wstrz\u0105s\u00f3w wojen kozackich i szwedzkich jeszcze uderza nas \u0142una \u015bwietlista, kt\u00f3ra bije z duszy polskiej w jej wzlotach mi\u0142o\u015bci, bohaterstwa i wiary. Te w\u0142a\u015bnie czasy odtworzy\u0142 w swej Trylogii Sienkiewicz, i on to umia\u0142 odkry\u0107 bogactwa duchowe narodu w\u0142a\u015bnie na tle najwi\u0119kszego poni\u017cenia i rozk\u0142adu.<\/p>\n\n\n\n
Doprawdy, niewiadomo, co wi\u0119cej podziwia\u0107 w utworach Sienkiewicza? Jego wielki i mistrzowski talent, czy te\u017c jego wielk\u0105 mi\u0142o\u015b\u0107 narodu? Bo mi\u0142o\u015b\u0107 wycisn\u0119\u0142a na kartach jego pism r\u00f3wnie silne pi\u0119tno, jak jego geniusz. Bo tylko mi\u0142o\u015b\u0107 umie si\u0119 ws\u0142uchiwa\u0107 w pie\u015b\u0144 i hejna\u0142 szczytny narodowych wzlot\u00f3w, a dla tej pie\u015bni duszy zapomina sama siebie; i tylko mi\u0142o\u015b\u0107 umie odrzuci\u0107 brudny osad z wierzchu, umie si\u0119 przedrze\u0107 przez mg\u0142y spienione, i jak nurek do g\u0142\u0119bin skarb\u00f3w oceanu, tak ona dociera do samego j\u0105dra my\u015bli Bo\u017cej w narodzie i odkrywa w tej my\u015bli spowit\u0105 m\u0105dro\u015b\u0107 narodow\u0105 i ducha narodowego.<\/p>\n\n\n\n
Wr\u0119cz inaczej patrzy na dzieje narodu nienawi\u015b\u0107 albo \u015blepota. One to nie umiej\u0105, a i nie chc\u0105, niczego odkrywa\u0107 i niczego si\u0119 doszukiwa\u0107, co poza \u017cu\u017clem, plamami i prochem, opad\u0142ym do st\u00f3p narodu, si\u0119 kryje. One si\u0119 bawi\u0105 tylko brudami i \u017cu\u017clem; one patrz\u0105 na nar\u00f3d, jak patrzy p\u0142ytki podr\u00f3\u017cny na wielkie, pi\u0119kne miasto, \u2014 a gdy dojrza\u0142 w nim cho\u0107by jeden brudny zau\u0142ek, ju\u017c wo\u0142a: Patrzcie, jakie to brudne i nikczemne miasto! \u2014 Dlatego najwy\u017cszym wyrazem ducha narodowego jest dla nich jego kronika skandaliczna.<\/p>\n\n\n\n
Nienawi\u015bci czy \u015blepocie wystarczy jeden fakt pochwyci\u0107 z takiej kroniki, a\u017ceby ju\u017c z triumfem wo\u0142a\u0107: Patrzcie, co si\u0119 w tym narodzie wydarzy\u0142o! Jakie postacie! jacy tam ludzie! Wiedzcie o tym, \u017ce tacy oni wszyscy!<\/p>\n\n\n\n
Jedynie mi\u0142o\u015b\u0107 patrzy w sw\u00f3j nar\u00f3d wejrzeniem r\u00f3wnie g\u0142\u0119bokim jak i sprawiedliwym. A przecie\u017c nie fa\u0142szuje Sienkiewicz dziej\u00f3w ani im nie pochlebia. I w powie\u015bci jego nie by\u0142o takiego z\u0142a w epoce przeze\u0144 odtworzonej, kt\u00f3re by przemilcza\u0142, nie by\u0142o ha\u0144by takiej i pod\u0142o\u015bci w Polsce \u00f3wczesnej, kt\u00f3rej by nie napi\u0119tnowa\u0142. Ale on odtwarza\u0142 na tle ciemnym i ponurym epoki postacie historyczne prawdziwie wielkie i bohaterskie: Jeremich Wi\u015bniowieckich, Kordeckich, kt\u00f3re dzi\u0119ki zdrowej narodowej duszy poci\u0105gaj\u0105 za sob\u0105 Skrzetuskich, Podbipi\u0119t\u00f3w, a nawet Kmicic\u00f3w, i nar\u00f3d ca\u0142y z drogi upadku zawracaj\u0105. Jest nareszcie obrona Cz\u0119stochowy. I wo\u0142a przez swe karty Sienkiewicz: Oto Polska! oto tu jej geniusz!<\/p>\n\n\n\n
I w opowie\u015bci o obronie Cz\u0119stochowy odtworzy\u0142 Sienkiewicz prawdziwie geniusz dziejowy Polski. Ilekro\u0107 Polska rozbita i s\u0142aba wzbierze wiar\u0105 i uderzy o stropy \u015bwi\u0105ty\u0144 korn\u0105, skruszon\u0105, ufn\u0105 modlitw\u0105, tylekro\u0107 odnajdzie ona z powrotem utracon\u0105 dusz\u0119 swoj\u0105, z brudu wyniesie czysto\u015b\u0107, a ze ska\u017cenia Kmicic\u00f3w odrodzenie Babinicz\u00f3w; tylekro\u0107 odnajdzie Polska w Bogu na nowo swoj\u0105 wielko\u015b\u0107 i swoj\u0105 m\u0105dro\u015b\u0107, i swoj\u0105 misj\u0119 i pos\u0142annictwo poczuje w g\u0142\u0119bi swej duszy. I Sienkiewicz wo\u0142a przez karty swej powie\u015bci wszystkim oszczercom Polski: Wara wam ha\u0144bi\u0107 jej nazwisko, bryzga\u0107 jadem na jej wielk\u0105 misj\u0119 dziejow\u0105! Kto tak czyni, ten k\u0142amie dziejom Polski, ten duchowi jej blu\u017ani, ten jej histori\u0119 w satyryczny pamflet przeistacza!<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
Tym za\u015b, kt\u00f3rzy Polski nie znali, \u2014 a kt\u00f3\u017c j\u0105 zna\u0142 w \u00f3wczesnych narodach? \u2014 tym okazywa\u0142 nasz mistrz wdzi\u0119k, pi\u0119kno i wznios\u0142o\u015b\u0107 polskiej duszy, wznios\u0142ej mimo wszystko, mimo potopy i zalewy z\u0142a, i na przek\u00f3r tym zalewom.<\/p>\n\n\n\n
I powie\u015b\u0107 Sienkiewicza by\u0142a opatrzno\u015bciowym wst\u0119pem do pokoju wersalskiego i do wskrzeszenia Polski. \u2014 Obok Paderewskiego, wielkiego a wp\u0142ywowego mi\u0142o\u015bnika swojego narodu, bodaj czy Trylogia Sienkiewicza, t\u0142umaczona na j\u0119zyk angielski, wi\u0119cej nie wa\u017cy\u0142a w \u015bmia\u0142ych propozycjach Wilsona, ni\u017cby si\u0119 to na oko zdawa\u0107 mog\u0142o.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Czy nie widzicie teraz, jak przez poezj\u0119 mesjaniczn\u0105, jak przez tw\u00f3r Konstytucji trzeciego maja, przez dzieje potopu i obron\u0119 Cz\u0119stochowy przewija si\u0119 jedna i ta sama ni\u0107 z\u0142ocista, utkana z bohaterstwa i m\u0105dro\u015bci narodu, kt\u00f3rej \u017ar\u00f3d\u0142em najg\u0142\u0119bszym jest wiara, a kluczem odkrycie my\u015bli dziejowej Polski w Bogu i poznanie w Bogu jej wielkiej misji?<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Ze wszystkich tych wielkich chwil i prze\u017cy\u0107 w narodzie bije dzi\u015b do nas pot\u0119\u017cne wo\u0142anie: \u201eUwierzcie wszyscy w \u017cywotno\u015b\u0107 Polski i jej wielk\u0105 przysz\u0142o\u015b\u0107!\u201d A wi\u0119c miejmy t\u0119 wiar\u0119, kt\u00f3rej \u017ar\u00f3d\u0142em jest B\u00f3g, i zdob\u0105d\u017amy si\u0119 na prze\u015bwiadczenie, \u017ce \u201eOjcem ojczyzn jest B\u00f3g w niebie\u201d. B\u0105d\u017amy\u017c spadkobiercami idei mesjanicznej poezji, kt\u00f3ra si\u0119 przyoblek\u0142a w cia\u0142o w Cudzie Wis\u0142y. \u2014 Bez takiej wiary pozostanie nam tylko albo ma\u0142a, za\u015blepiona, zarozumia\u0142a pysza\u0142kowato\u015b\u0107, kt\u00f3ra mami nas samych, a dra\u017cni zagranic\u0119, lub te\u017c zw\u0105tpienie w nar\u00f3d i jego przysz\u0142o\u015b\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Tylko w Chrystusie i z Chrystusa p\u0142ynie dla narodu prze\u015bwiadczenie, \u017ce posiada on w Nim bogactwa duchowe i warunki \u017cywotne. Bo B\u00f3g nie daje znikczemnia\u0142ym narodom wielkich powo\u0142a\u0144 i wielkiej misji. Skoro wi\u0119c nas do wielkich rzeczy powo\u0142a\u0142, da nam te\u017c potrzebne uzdolnienie i dary, dla ich przeprowadzenia niezb\u0119dne.<\/p>\n\n\n\n
Oto w tej prawdzie tkwi r\u00f3wnocze\u015bnie i korne mniemanie o sobie, i wielka ufno\u015b\u0107 w siebie, i wielkie poczucie odpowiedzialno\u015bci, i kotwica narodowych nadziei. Czego by\u015bmy nie dokonali, gdyby\u015bmy mieli wiar\u0119 w \u017cywotne si\u0142y moralne narodu! Mieli\u015bmy tak\u0105 wiar\u0119 pod Warszaw\u0105 i dokonali\u015bmy wielkich rzeczy. A wi\u0119c sta\u0107 nar\u00f3d na to, by by\u0142 wielki. A wi\u0119c mo\u017cemy i w przysz\u0142o\u015bci w Bogu wiele uczyni\u0107 i zdzia\u0142a\u0107! A nawet, co wi\u0119cej, my wprost musimy si\u0119 wa\u017cy\u0107 na wielkie rzeczy i sprawy. Bo problem Cudu Wis\u0142y nie jest bynajmniej jak\u0105\u015b kart\u0105 dziej\u00f3w zamkni\u0119t\u0105. Przeciwnie. Ten sam bowiem wr\u00f3g stoi i dzi\u015b u bram stolicy i Polski. Nieprzyjaciel nie oblega z pewno\u015bci\u0105 Warszawy, nie dobywa miecza, nie szereguje zbrojnych zast\u0119p\u00f3w. Tak,<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
niezawodnie: jednak on godzi w nas z niemniejsz\u0105 nienawi\u015bci\u0105, z niemniejsz\u0105 zaciek\u0142o\u015bci\u0105 i w r\u00f3wnie przemy\u015blny spos\u00f3b, jak przed siedmiu laty, tak i dzisiaj. Wr\u00f3g tylko bro\u0144 odmieni\u0142, odrzuci\u0142 miecz dla cia\u0142, ale zgotowa\u0142 nam trucizn\u0119 dusz. I niestety! trucizna zab\u00f3jcza komunizmu wsi\u0105ka g\u0142\u0119biej a g\u0142\u0119biej w masy, i przekonywaj\u0105 nas o tym ka\u017cde nowe wybory albo nawet ju\u017c uliczne walki.<\/p>\n\n\n\n
A z tym wrogiem \u0142\u0105cz\u0105 si\u0119 inni ku wsp\u00f3lnemu celowi: os\u0142abieniu, pomniejszeniu, skoro ju\u017c nie mo\u017cna ku samemu rozbiciu Polski. W\u015br\u00f3d nich wyst\u0119puj\u0105 organizacje maso\u0144skie, kt\u00f3re na w\u0119dk\u0119 sw\u0105 \u0142owi\u0105 pr\u00f3\u017cnych czy naiwnych, lub tych, kt\u00f3rych nadzieja kariery do tego obozu prowadzi; z tymi organizacjami wesp\u00f3\u0142 id\u0105 ko\u015bcio\u0142y, tak zwane narodowe i sekty.I co te\u017c wszyscy ci zamierzaj\u0105? i ku czemu \u00f3w dziwny zesp\u00f3\u0142? Oto r\u00f3\u017cnymi drogami, \u015bwiadomie czy nie\u015bwiadomie, id\u0105 oni jak duchy z\u0142e ku jednemu wsp\u00f3lnemu celowi, a tym jest: pomniejszenie, os\u0142abienie i rozbicie Polski.<\/p>\n\n\n\n
Bolszewizm i komunizm osadza sw\u00f3j truj\u0105cy jad, jak mucha z\u0142a na ka\u017cdej moralnej ranie lub zgnili\u017anie; wsuwa si\u0119 on te\u017c, jak bakcyl zab\u00f3jczy, w miejsca najmniej odporne; i ka\u017cde rozlu\u017anienie w\u0119z\u0142\u00f3w spo\u0142ecznych, ka\u017cdy wstrz\u0105s rewolucyjny, ka\u017cde obni\u017cenie si\u0119 moralno\u015bci publicznej, ka\u017cdy kompromis, okupiony zasad\u0105 moraln\u0105, staje si\u0119 pr\u0119dzej czy p\u00f3\u017aniej wyl\u0119garni\u0105 tych truj\u0105cych bakcyli i dziedzictwem i spu\u015bcizn\u0105 komunizmu.<\/p>\n\n\n\n
Masoneria za\u015b przy pomocy sekt uderza przede wszystkim w religijne w\u0119z\u0142y i sp\u00f3jnie narodu, a wi\u0119c w Ko\u015bci\u00f3\u0142 i wiar\u0119. Ale uderzenie w Ko\u015bci\u00f3\u0142 jest tylko \u015brodkiem do w\u0142a\u015bciwego celu nienawidz\u0105cej samej idei Polski masonerii, \u2014 to jest do pomniejszenia, os\u0142abienia i, ile to by\u0107 mo\u017ce, rozbicia samej Polski. Bismark, gdy chcia\u0142 przed rokiem 1871 os\u0142abi\u0107 wprz\u00f3d Francj\u0119, pisa\u0142 do swego ambasadora w Pary\u017cu: \u201eNie \u017ca\u0142uj stara\u0144, trud\u00f3w i pieni\u0119dzy dla propagandy przeciw katolicyzmowi we Francji. Bo najskuteczniejszy \u015brodek os\u0142abienia francuskiego narodu, to parali\u017c katolicyzmu.\u201d Niestety, ten sam \u015brodek i ta sama stara recepta stosowana jest dzisiaj do Polski.<\/p>\n\n\n\n
Na szcz\u0119\u015bcie, przeciera si\u0119 u nas, cho\u0107 zwolna, to prze\u015bwiadczenie, \u017ce co godzi w Ko\u015bci\u00f3\u0142 \u2014 to godzi i w Polsk\u0119. Dmowski, kt\u00f3ry przed wojn\u0105 jeszcze najbystrzej ze wszystkich przewidzia\u0142 uk\u0142ady si\u0142 w przysz\u0142ej wojnie i stosunek ich do sprawy Polski, teraz, w jednej z ostatnich swoich broszur, z r\u00f3wn\u0105 bystro\u015bci\u0105 dojrza\u0142, jak \u015bcis\u0142y jest zwi\u0105zek pomi\u0119dzy Ko\u015bcio\u0142em a uzdrowieniem i zdrowiem narodowej duszy, i swoje \u201eCredo\u201d polityczne przekazuje jako program narodowi w pi\u0119knej swej ostatniej pracy.<\/p>\n\n\n\n
Ale czy\u017cby\u015bmy tego wszyscy nie widzieli, \u017ce osaczani wci\u0105\u017c coraz to g\u0119stszym a g\u0119stszym pier\u015bcieniem wroga, godz\u0105cego ju\u017c wprost w sam\u0105 dusz\u0119 narodu i jej skarby, my jeste\u015bmy, jak pod Warszaw\u0105 tak dzisiaj, w pozycji bojowej; my walczy\u0107 musimy jak w on czas o najcenniejsze skarby warto\u015bci moralnych i duchowych, i walczy\u0107 musimy dzisiaj, jak w\u00f3wczas, pod groz\u0105 dzi\u015b rozbicia duchowego i moralnego, a jutro rozbicia samej Polski?I dlatego, jak w\u00f3wczas, tak i dzisiaj z\u0142\u0105czy\u0107 si\u0119 nam potrzeba w jeden wielki obronny ob\u00f3z narodowy, zespoli\u0107 w jednym pospolitym ruszeniu w obronie naszej ca\u0142ej kultury chrze\u015bcija\u0144skiej i<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
organicznych podstaw chrze\u015bcija\u0144skich idea\u0142\u00f3w, kt\u00f3re s\u0105 tak \u015bci\u015ble sprz\u0119\u017cone z samym organizmem narodu i pa\u0144stwa,\u2014 jego \u017cywotno\u015bci\u0105, jego rozwojem i przysz\u0142o\u015bci\u0105.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Sp\u00f3jrzmy na to, \u017ce nie dopiero pa\u0144stwa poczynaj\u0105ce, jak nasze, ani tak blisko stykaj\u0105ce si\u0119 z komunizmem, jak my, przecie\u017c maj\u0105 opatrzno\u015bciowych m\u0119\u017c\u00f3w, kt\u00f3rzy zrozumieli i przejrzeli, \u017ce je\u015bli komunizm i inni wrogowie, jak masoneria, godz\u0105 w dusz\u0119 narodu, to wszelki wielki program obrony pa\u0144stwowej i reformy narodowej musi si\u0119 te\u017c pocz\u0105\u0107 od uzdrowienia narodowej duszy, i to przez wstrzykni\u0119cie w ni\u0105 tych samych pierwiastk\u00f3w moralnych i duchowych, jakie cywilizacja i kultura chrze\u015bcija\u0144ska zrodzi\u0142y. I uznali, \u017ce potrzeba zej\u015b\u0107 a\u017c do podstaw, i poczynaj\u0105 tam schodzi\u0107.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Oczywi\u015bcie, gdy dzi\u015b m\u00f3wimy o przyk\u0142adzie zagranicy, to zaraz u ka\u017cdego wybiega na usta nazwisko w\u0142oskiego m\u0119\u017ca stanu. I s\u0142usznie: jest to cz\u0142owiek opatrzno\u015bciowy nie tylko dla swej ojczyzny, ale dla obecnego powojennego \u015bwiata.<\/p>\n\n\n\n
Lecz wpierw s\u0142\u00f3wko o jego osobie, jako wychowawcy swojego narodu. Tyle si\u0119 dzi\u015b m\u00f3wi w \u015bwiecie i w Polsce o wybitnym w\u0142oskim m\u0119\u017cu stanu, a i tu przys\u0142uchiwali\u015bmy si\u0119 \u015bwie\u017co odczytowi o nim. A jednak, po\u015br\u00f3d tych cennych opinii o nim, jest jeszcze miejsce na uwypuklenie pewnych stron jego rz\u0105d\u00f3w, kt\u00f3re za przyk\u0142ad s\u0142u\u017cy\u0107 by mog\u0142y i \u015bwiatu i nam. S\u0142ysza\u0142em np. czyniony mu zarzut, jakoby ten m\u0105\u017c stanu za wiele siebie narzuca\u0142. \u2014 Ale czy te\u017c on siebie samego w czym szuka? Zali si\u0119 on kiedy przechwala\u0142 z tym, jakie zas\u0142ugi w organizacji po\u0142o\u017cy\u0142? Albo wypomina\u0142 mo\u017ce kiedy Mussolini swemu narodowi, ile dla\u0144 uczyni\u0142? lub te\u017c przeciwstawia\u0142 si\u0119 narodowi przez si\u0119 rz\u0105dzonemu i m\u00f3wi\u0142 mu: \u201eTy\u015b ciemno\u015bci\u0105, a ja \u015bwiat\u0142em, ty\u015b b\u0142otem, a ja i moi faszy\u015bci jeste\u015bmy w\u015br\u00f3d ka\u0142u\u017cy og\u00f3lnej z\u0142otem\u201d? \u2014 Kto kiedy s\u0142ysza\u0142 go podobnie przemawiaj\u0105cego? A narzuca on siebie? \u2014 Tak, niezawodnie. Ale narzuca si\u0119 tak, jak si\u0119 narzuca w\u00f3dz wojskom swoim, i to w\u00f3dz, kt\u00f3ry jest w pe\u0142ni \u015bwiadom swych cel\u00f3w i zamiar\u00f3w; narzuca si\u0119, bo jego szlachetn\u0105 i czyst\u0105 ambicj\u0105 jest nar\u00f3d sw\u00f3j wielkim uczyni\u0107; m\u00f3wi\u0105c s\u0142owy poety, chcia\u0142by on nim ca\u0142y \u015bwiat zadziwi\u0107; nie dlatego pragnie on rz\u0105dzi\u0107, a\u017ceby siebie wywy\u017cszy\u0107, ale jedynie dlatego, by nar\u00f3d sw\u00f3j podnie\u015b\u0107, uszcz\u0119\u015bliwi\u0107. O wielko\u015bci w\u0142asnej on nie my\u015bli i my\u015ble\u0107 nie potrzebuje; gdy bowiem ukszta\u0142ci sw\u00f3j nar\u00f3d na wielk\u0105 mod\u0142\u0119, to przez to samo i on prawdziwie wielkim b\u0119dzie. Albowiem tylko w \u017cywotnych i silnych narodach trwa\u0142e wielko\u015bci si\u0119 tworz\u0105 i ze \u015brodowisk zdrowych i silnych wyrastaj\u0105; w narodzie karlim zazwyczaj i wielko\u015b\u0107 wszelka si\u0119 obni\u017ca.<\/p>\n\n\n\n
Ale Mussolini obrony mej nie potrzebuje, bo wymowniejsze ni\u017c s\u0142owo wszelkie jest dzie\u0142o jego, a zw\u0142aszcza dzie\u0142o jego najprzedniejsze, a tym jest religijne i moralne wychowanie narodu. Bo jest on przede wszystkim i nade wszystko wychowawc\u0105 swego narodu i to jakim wychowawc\u0105! On przede wszystkim odkry\u0107 si\u0119 stara nie cienie, ale \u015bwiat\u0142a w narodowej<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
duszy, i umie dlatego wykrzesa\u0107 z niej prawdziwie duchowe bogactwa. Zna on te\u017c i braki swojego narodu; ale nigdy nie obna\u017cy go przed \u015bwiatem s\u0142owem jakim\u015b z\u0142o\u015bliwej krytyki, jak syn Noego obna\u017cy\u0142 nago\u015b\u0107 ojca swego, \u2014 natomiast z\u0142e umarza przez s\u0142owa swoje mi\u0142osne i przez swe zarz\u0105dzenia. Jest on na przemian mistrzem i lekarzem swoich.<\/p>\n\n\n\n
Przegl\u0105dam mowy jego i co tam dostrzegam? Oto ka\u017cdego, kt\u00f3ry je czyta, uderzy\u0107 musi to, \u017ce okr\u0119caj\u0105 si\u0119 one zazwyczaj dooko\u0142a temat\u00f3w, kt\u00f3re zdaj\u0105 si\u0119 by\u0107 wyj\u0119te raczej z katechizmu sze\u015bcioletniego dziecka, ni\u017c pomys\u0142\u00f3w socjolog\u00f3w czy filozof\u00f3w; bo i o czym\u017ce to on z wytrwa\u0142\u0105 natarczywo\u015bci\u0105 swojemu narodowi m\u00f3wi i o czym sw\u00f3j nar\u00f3d poucza? \u2014 do czego go nawo\u0142uje? Religia, rodzina, praca, karno\u015b\u0107, praworz\u0105dno\u015b\u0107, moralny obyczaj, oto s\u0105 najulubie\u0144sze przedmioty, na kt\u00f3rych i z kt\u00f3rych wysnuwa on swoje do narodu or\u0119dzia i wezwania. I takie\u017c to rzeczy prawi W\u0142ochom Mussolini?<\/p>\n\n\n\n
Ale w\u0142a\u015bnie w tym jest jego m\u0105dro\u015b\u0107 wychowawcza, \u017ce zatwierdza te w\u0142a\u015bnie elementarne zasady wychowania publicznego i narodowego, kt\u00f3re s\u0105 warunkiem narodowego zdrowia i \u017cywotno\u015bci pa\u0144stwa. On wie, \u017ce reform wielkich nie dokona nar\u00f3d w zasadach moralnych i duchowych chwiejny, w publicznym obyczaju zepsuty; on wie o tym, \u017ce jedyn\u0105 obron\u0105 dzisiejszej kultury przeciw zamachowi na ni\u0105 ze strony ducha Antychrysta, szalej\u0105cego po \u015bwiecie, s\u0105 w\u0142a\u015bnie te zasady chrze\u015bcija\u0144skie, kt\u00f3re urobi\u0142y kultur\u0119 i cywilizacj\u0119 wsp\u00f3\u0142czesn\u0105. On o tym wszystkim wie, i dlatego nie tylko te zasady wszystkie zatwierdza, ale i w nich praktycznie nar\u00f3d sw\u00f3j wychowuje. Ostatni np. rozkaz jego do organizacji faszystowskich brzmi: rozrywa\u0107 nieprawe stad\u0142a ma\u0142\u017ce\u0144skie, albo je przez Sakrament ko\u015bcielny naprawi\u0107 i u\u015bwi\u0119ci\u0107! Jak\u017ce to znamienne! A ile dla nas st\u0105d \u015bwiat\u0142a!<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
Budowali\u015bmy i my pa\u0144stwowo\u015b\u0107 nasz\u0105 przez tych lat kilka naszej samodzielno\u015bci, niezawodnie i pilnie i skrz\u0119tnie. Ale czy\u015bmy j\u0105 od podstaw i fundament\u00f3w budowali? Czy\u015bmy to zawsze rozumieli, \u017ce Ko\u015bci\u00f3\u0142, jego moralno\u015b\u0107, w\u0142asno\u015b\u0107 prywatna, obyczaj publiczny, wychowanie, praca, prawo i karno\u015b\u0107, \u2014 \u017ce te wszystkie warto\u015bci moralne s\u0105 przy budowie jej g\u0142\u00f3wne i zasadnicze? Czy raczej nie zda\u0142o si\u0119 nam, \u017ce mamy wa\u017cniejsze sprawy do za\u0142atwienia w poczynaj\u0105cym si\u0119 pa\u0144stwie? A nawet, bodaj czy przetargi polityczne, czy kruche, chwilowe kompromisy nie wdziera\u0142y si\u0119 w\u0142a\u015bnie do tej dziedziny moralnej, kt\u00f3ra nie zna \u017cadnych ust\u0119pstw i \u017cadnej po\u0142owiczno\u015bci? Czy st\u0105d i przez to nie rozlu\u017ania\u0142y si\u0119 w\u0119z\u0142y budowy pa\u0144stwowej, zamiast si\u0119 zacie\u015bnia\u0107? \u2014 i czy budowanie nasze nie by\u0142o podobne do owej budowy ewangelicznej, o kt\u00f3rej Ewangelia m\u00f3wi, \u017ce przysz\u0142y na budow\u0119 t\u0119 burze i wichry, i nie osta\u0142a si\u0119, ale run\u0119\u0142a, gdy\u017c dom zamiast na skale, budowany by\u0142 na piasku?<\/p>\n\n\n\n
I tak niestety by\u0142o: po\u015br\u00f3d tych kilkuletnich ustawicznych ust\u0119pstw i kompromis\u00f3w zaciera\u0142y si\u0119 zwolna linie graniczne pomi\u0119dzy b\u0142\u0119dem a prawd\u0105, zasad\u0105 moraln\u0105 w \u017cyciu publicznym i obyczajem, a nihilizmem moralnym i zepsuciem; i opinia publiczna pocz\u0119\u0142a si\u0119 m\u0105ci\u0107, a obyczaj psu\u0107. W miejsce \u015bwiat\u0142a wchodzi\u0142 p\u00f3\u0142mrok i mrok, a\u017c w ko\u0144cu spojenia we wznoszonym przez nas gmachu pocz\u0119\u0142y si\u0119 rozlu\u017ania\u0107 i trzeszcze\u0107, a \u015bciany dorywczej roboty<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
pocz\u0119\u0142y si\u0119 rysowa\u0107.<\/p>\n\n\n\n
I nic nie ma niebezpieczniejszego dla spo\u0142ecze\u0144stw i pa\u0144stw, jak w\u0142a\u015bnie taki p\u00f3\u0142mrok moralny, kt\u00f3ry ju\u017c nie umie rozeznawa\u0107 mi\u0119dzy \u015bwiat\u0142em i ciemno\u015bci\u0105, pomi\u0119dzy praworz\u0105dno\u015bci\u0105 a nierz\u0105dem. Bo w takim stanie umys\u0142\u00f3w i serc nie prawo, ale chwilowa, cho\u0107by pozorna korzy\u015b\u0107 b\u0119dzie miar\u0105 tego, co jest dobre a co z\u0142e. \u2014 Bo w takich spo\u0142ecze\u0144stwach rozgrzesza\u0107 b\u0119d\u0105 czy mordy masowe, czy mordy jednostek, czy rewolucje, czy wstrz\u0105sy moralne, byle tylko interesem jakim\u015b by\u0142y podyktowane albo jak\u0105\u015b etykiet\u0105 polityczn\u0105 opatrzone. A st\u0105d ju\u017c tylko krok jeden do bolszewizmu. Bo po po\u0142owicznym radykalizmie nast\u0119powa\u0107 zwyk\u0142 radykalizm bez kompromis\u00f3w, zupe\u0142ny; za wstrz\u0105\u015bnieniem praworz\u0105dno\u015bci pa\u0144stwowej wchodzi zazwyczaj anarchia; za st\u0119pieniem w spo\u0142ecze\u0144stwie zmys\u0142u moralnego i socjalnego wchodzi zwyrodnienie moralne. A wtedy spo\u0142ecze\u0144stwo musi potoczy\u0107 si\u0119 w przepa\u015b\u0107, i najskrajniejszy radykalizm komunizmu jest mu panem.<\/p>\n\n\n\n
* * *<\/p>\n\n\n\n
I bodaj czy przer\u00f3\u017cne przej\u015bcia i wstrz\u0105sy, przez jakie Polska przechodzi, nie s\u0105 dopustem Bo\u017cym, przez kt\u00f3re opatrzna Jego d\u0142o\u0144 chce nas przyniewoli\u0107, aby\u015bmy raz nareszcie weszli w g\u0142\u0105b dusz i sumie\u0144 naszych, a\u017ceby\u015bmy nareszcie zrozumieli, \u017ce nie \u017cadne powierzchowne, ha\u0142a\u015bliwe, a nieraz nieszczere reformowanie si\u0119, ale jedynie reforma wewn\u0119trzna, od podstaw, reforma i odrodzenie duszy, rodziny, a przez dusze i rodzin\u0119 reforma spo\u0142eczna i pa\u0144stwowa, dostroj\u0105 nar\u00f3d do wielkiej my\u015bli Bo\u017cej i wielkich cel\u00f3w, jakie s\u0105 jej wytkni\u0119te.<\/p>\n\n\n\n
Zrozumiemy to? We\u017amiemy si\u0119 spo\u0142em do wielkiego dzie\u0142a odrodzenia? Zewrzemy si\u0119 jak pod Warszaw\u0105 w jeden ob\u00f3z w obronie podstaw naszej kultury, \u2014 a wi\u0119c religii, Ko\u015bcio\u0142a, czystego obyczaju, czysto\u015bci rodziny, pracy i karno\u015bci? Je\u015bli tak, to patrz\u0119 z ufno\u015bci\u0105 w nasz\u0105 przysz\u0142o\u015b\u0107. Kataklizmy, i to ci\u0119\u017ckie, jeszcze nas nawiedzi\u0107 mog\u0105 i nawiedza\u0107 b\u0119d\u0105; ale B\u00f3g da nam je wszystkie pokona\u0107 i zwyci\u0119\u017cy\u0107, i b\u0119dzie z nami dzi\u015b i jutro, tak jak by\u0142 wczoraj i przed laty kilku pod Warszaw\u0105.<\/p>\n\n\n\n
Ale i l\u0119k zbiera pomy\u015ble\u0107, gdyby by\u0107 mia\u0142o inaczej. \u2014 Staliby\u015bmy si\u0119 doprawdy narodem samob\u00f3jczym. A dot\u0105d l\u0119k o nas i troska przepe\u0142nia i najbardziej mi\u0142uj\u0105ce nas serca. \u2014 \u201eCzyta\u0142em pilnie i bada\u0142em histori\u0119 Anglii\u201d \u2014 m\u00f3wi\u0142 mi raz \u00f3wczesny wysoki dostojnik ko\u015bcielny, obserwuj\u0105cy nas z bliska \u2014 \u201ei jednego zrozumie\u0107 nie mog\u0142em w jej historii: czym si\u0119 to sta\u0142o, \u017ce nar\u00f3d katolicki, z dnia na dzie\u0144, z dzi\u015b na jutro wyrzek\u0142 si\u0119 swego katolicyzmu i swojej wiary, bez wstrz\u0105s\u00f3w nieomal i bez walk religijnych? I jedn\u0105 mia\u0142em na to odpowied\u017a: to zdzia\u0142a\u0142 szatan historii. I kiedy patrz\u0119 na dzieje wasze, cho\u0107 widz\u0119, \u017ce wszyscy u was zw\u0105 si\u0119 katolikami, to jednak l\u0119kam si\u0119 o Polsk\u0119, l\u0119kam si\u0119 dla niej szatana dziej\u00f3w i jego niepostrze\u017conej, strasznej roboty\u201d. Te s\u0142owa utkwi\u0142y mi g\u0142\u0119boko w pami\u0119ci. Odczucie tego szatana dziej\u00f3w mia\u0142 ju\u017c Krasi\u0144ski, kt\u00f3ry go wcieli\u0142 w swym \u201eIrydionie\u201d w posta\u0107 Masynissy. Ale my widzimy go dzi\u015b, jak si\u0119 wciela nie w poemacie, ale w rzeczywisto\u015bci, w komunizm, sekty, masoneri\u0119. Czy go zwyci\u0119\u017cymy? Od nas to zale\u017cy, od naszej dobrej woli; od tego, czy odwskrzesimy w nas ducha \u201eCudu Wis\u0142y\u201d, czy o\u017cywiaj\u0105cego nas w\u00f3wczas ducha Chrystusa<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
przeciwstawimy w nas i w zespole naszym skutecznie duchowi Antychrysta; czy si\u0119 z\u0142\u0105czymy jak pod Warszaw\u0105 w jeden wielki wsp\u00f3lny ob\u00f3z, czy zrozumiemy jak w\u00f3wczas, \u017ce walka si\u0119 toczy o dusz\u0119 i przysz\u0142o\u015b\u0107 Polski, \u2014 czy do boju p\u00f3ki czas staniemy? \u2014 Ufam, \u017ce staniemy. I mam wiar\u0119 w rozum i si\u0142y narodu, i wiem, \u017ce my\u015bl i dusza Polski zwyci\u0119\u017cy.<\/p>\n\n\n\n
Abp J\u00f3zef Teodorowicz<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Kto nie pami\u0119ta tych strasznych prze\u017cy\u0107, kt\u00f3re w\u0142ada\u0142y ka\u017cdym w Polsce w przeddzie\u0144 15 sierpnia przed siedmiu laty? Czy oprze si\u0119 Polska najazdowi bolszewickiemu, czy te\u017c mu ulegnie? Oto by\u0142o niepokoj\u0105ce pytanie, z kt\u00f3rym si\u0119 wi\u0105za\u0142o zaraz drugie: Ostanie si\u0119 Polska, czy te\u017c nie ostanie? Bo ka\u017cdy to rozumia\u0142, \u017ce ow\u0142adni\u0119cie przez komunist\u00f3w Warszaw\u0105, a […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12168,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12167","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n