Umar\u0142 cz\u0142owiek, o kt\u00f3rym wsp\u00f3\u0142cze\u015bni i potomni wiele bardzo r\u00f3\u017cnych wyg\u0142osz\u0105 zda\u0144 i s\u0105d\u00f3w, ale chc\u0105c powiedzie\u0107 prawd\u0119, stwierdz\u0105 zawsze obiektywnie:<\/p>\n\n\n\n

\u2013 Roman Dmowski by\u0142 na prze\u0142omie wieku XIX w XX-sty tw\u00f3rc\u0105 doktryny politycznej polskiego nacjonalizmu, wodzem \u00f3wczesnego ruchu nacjonalistycznego<\/strong>,<\/p>\n\n\n\n

\u2013 Roman Dmowski by\u0142 w dobie wojny \u015bwiatowej g\u0142ow\u0105 Komitetu Narodowego w Pary\u017cu, podpisa\u0142 imieniem Polski traktat wersalski<\/strong>,<\/p>\n\n\n\n

\u2013 Roman Dmowski swymi pismami politycznemi z ostatnich lat dziesi\u0119ciu\u00a0zap\u0142odni\u0142 my\u015blowo znaczn\u0105 bardzo cz\u0119\u015b\u0107 m\u0142odego pokolenia<\/strong>\u00a0nowej Polski.<\/p>\n\n\n\n

Mo\u017cna by to wszystko powiedzie\u0107 jeszcze i przyk\u0142adowo, tak samo, a inaczej:<\/p>\n\n\n\n

\u2013 W okresie niewoli, w Kongres\u00f3wce, Roman Dmowski podj\u0105\u0142 na siebie i sw\u00f3j ob\u00f3z trud porozumienia polsko-rosyjskiego, ten sam, pod kt\u00f3rym o p\u00f3\u0142 wieku przed nim za\u0142ama\u0142a si\u0119 pot\u0119\u017cna posta\u0107 margrabiego Wielopolskiego,<\/p>\n\n\n\n

\u2013 W Pary\u017cu chcia\u0142 by\u0107 dla Polski tym, czym dla Czechos\u0142owacji sta\u0142 si\u0119 Tomasz G. Masaryk.<\/p>\n\n\n\n

I wreszcie, u schy\u0142ku swego \u017cycia, w licznych ko\u0142ach inteligencji polskiej, a szczeg\u00f3lnie m\u0142odych generacji, Roman Dmowski sta\u0142 si\u0119 kim\u015b podobnym do Karola Maurrasa, politycznie wi\u0119kszym, pisarsko s\u0142abszym od przyw\u00f3dcy \u201eAction Francaise\u201d, za to nie obci\u0105\u017cony, jak tamten nacjonalista, kul\u0105 monarchizmu u nogi.<\/p>\n\n\n\n

* * *<\/p>\n\n\n\n

Trzeba te stwierdzenia rozbudowa\u0107, te epoki i warunki do nas przybli\u017cy\u0107. Wi\u0119c najpierw okres \u201ewielopolszczyzny\u201d. Duma rosyjska, narodowa demokracja. Pami\u0119ta\u0107 nale\u017cy, \u017ce ca\u0142y okres pozytywizmu nie by\u0142 w\u0142a\u015bciwie \u017cadn\u0105 ideologi\u0105 polityczn\u0105, by\u0142 poprostu fizyczn\u0105, gospodarcz\u0105<\/p>\n\n\n\n

rekonwalescencj\u0105 po straszliwych kl\u0119skach 1863 roku.<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Na lewicy fermentowa\u0142y ruchy rewolucyjne socjalnie, ale nie narodowo i dopiero Pi\u0142sudski z nies\u0142ychanym mozolem przemienia\u0142 w\u015br\u00f3d olbrzymich przeszk\u00f3d walk\u0119 z kapitalizmem w walk\u0119 z zaborc\u0105.<\/p>\n\n\n\n

Na prawicy panowa\u0142a nie tyle ugoda, co uleg\u0142o\u015b\u0107, a wi\u0119c zupe\u0142na bierno\u015b\u0107 polityczna. I oto Dmowski, ze sw\u0105 ideologj\u0105, na czele swego ruchu, stara\u0142 si\u0119 przekszta\u0142ca\u0107 t\u0105 biern\u0105 jednostronn\u0105 uleg\u0142o\u015b\u0107 w czynne, dwustronne, porozumiena polsko-rosyjskie. Do Rosjan coraz bardziej s\u0142owianofil\u00f3w, coraz silniej germanofob\u00f3w i sympatyk\u00f3w Francji, zwraca\u0142 si\u0119 z nast\u0119puj\u0105c\u0105 propozycj\u0105: \u201eMy, nacjonali\u015bci i s\u0142owianofile jak wy zrzekamy si\u0119 granic z 1772 roku, Litwy i Rusi, ziem, o kt\u00f3re upomina\u0142 si\u0119 Sejm powsta\u0144czy 1831 roku i Rz\u0105d Narodowy z 1863, kraj\u00f3w, gdzie lud nie m\u00f3wi po polsku. Wasz\u0105 jest rzecz\u0105, nacjonalist\u00f3w rosyjskich, rz\u0105dc\u00f3w wielkiego pa\u0144stwa, aby ekspansja odnowionej w dobrowolnym ju\u017c z Wami zwi\u0105zku Polski, posz\u0142a ku ziemiom odwiecznie polskim, w\u0142a\u015bciwie polskim, dzi\u015b germanizowanym. Polska mo\u017ce si\u0119 cofn\u0105\u0107 za Bug. Ale musi za to wr\u00f3ci\u0107 nad Odr\u0119\u201d.<\/p>\n\n\n\n

Ale Rosja tych czas\u00f3w by\u0142a juz niezdolna ani do powzi\u0119cia wielkiej koncepcji politycznej, ani, tym mniej, do zrealizowania jej. Sto\u0142ypinowie i Puryszkiewicze s\u0105dzili, \u017ce \u201enie warto zdobywa\u0107 dla Polak\u00f3w Poznania i Gda\u0144ska\u201d, \u017ceby mie\u0107 od nich ziemie, kt\u00f3re \u201ei tak si\u0119 ma\u201d. Postanowili nie gra\u0107 na kart\u0119 polsk\u0105. Kiedy wybuch wojny \u015bwiatowej zmusza ich do zmiany zdania, by\u0142o ju\u017c na program Wielopolskiego i program Dmowskiego za p\u00f3\u017ano.<\/p>\n\n\n\n

* * *<\/p>\n\n\n\n

Gdy Pary\u017c staje si\u0119 o\u015brodkiem wojuj\u0105cej Ententy, Dmowski jest ju\u017c w Pary\u017cu. Gdy pa\u0144stwa centralne aktem 5-go listopada, zapowiedzi\u0105 wskrzeszenia Polski, poczynaj\u0105 gra\u0107 na kart\u0119 polsk\u0105, starania Dmowskiego id\u0105 w tym kierunku<\/p>\n\n\n\n

aby zagra\u0142a na ni\u0105 i Ententa<\/strong>.<\/p>\n\n\n\n

I oto rozpoczyna si\u0119 ta licytacja obu stron wojuj\u0105cych o to, po czyjej stronie b\u0119dzie Polska. Licytacja ko\u0144czy si\u0119 a\u017c w Wersalu, gdzie Dmowski imieniem Polski podpisuje traktat oddaj\u0105cy nam Pomorze, Pozna\u0144skie, \u015al\u0105sk.<\/p>\n\n\n\n

Z takim samym dorobkiem wracaj\u0105c do Pragi, sta\u0142 si\u0119 Masaryk g\u0142ow\u0105 pa\u0144stwa i ojcem narodu. Ale trzeba pami\u0119ta\u0107, \u017ce Polska, to nie by\u0142a Czechos\u0142owacja i \u017ce na swym Wschodzie mia\u0142a nie rozbite W\u0119gry, nie sprzymierzon\u0105 Rumuni\u0119, a rewolucj\u0119 rosyjsk\u0105. Komu innemu zawdzi\u0119cza\u0142a Polska, \u017ce nie ogarn\u0105\u0142 j\u0105 bolszewizm rosyjski, kto inny wytyczy\u0142 jej granice na Wschodzie, or\u0119\u017cem.<\/p>\n\n\n\n

Trzeci okres Romana Dmowskiego \u2013 to ostatnich dziesi\u0119\u0107, pi\u0119tna\u015bcie lat. Roman Dmowski nie zosta\u0142 naczelnikiem pa\u0144stwa, Prezydentem Rzeczypospolitej, premierem, by\u0142 tylko nader kr\u00f3tko \u2013 w 1923 roku \u2013 ministrem spraw zagranicznych, nawet we w\u0142asnym obozie musia\u0142 si\u0119 dzieli\u0107 wielko\u015bci\u0105 z Tr\u0105mpczy\u0144skim i Seyd\u0105, z Korfantym i Stanis\u0142awem Grabskim. Za p\u00f3\u017ano wybra\u0142 si\u0119 do W\u0142och studiowa\u0107 nowoczesny nacjonalizm \u2013 faszyzm i Ob\u00f3z Wielkiej Polski, owoc tych studi\u00f3w, powstanie w p\u00f3\u0142 roku po przewrocie majowym. Roman Dmowski usuwa si\u0119 w zacisze wiejskie Chludowa, do cichego pensjonatu na Wiejskiej i pisze.<\/p>\n\n\n\n

Ale oto wychodz\u0105, jedna po drugiej, jego ksi\u0105\u017cki ideologiczne, felietonowe, artyku\u0142owe. Wplata w nie wspomnienia i prze\u017cycia w\u0142asne, historjozofi\u0119 i filozofi\u0119. B\u0119dzie w nich upraszcza\u0142 rzeczy zawi\u0142e, sprowadza\u0142 do wsp\u00f3lnego mianownika zbyt r\u00f3\u017cne, kojarzy\u0142 w system odmienne. B\u0119dzie w nich o Chinach i o Habsburgach, o Indianach ameryka\u0144skich i psychice niemieckiej, b\u0119d\u0105 cytaty i anegdoty, o protestantyzmie, o \u017cydach, o masonerii. B\u0119dzie im brakowa\u0142o zwarto\u015bci Bainville\u2019a, ognia Daudeta, polotu Maurrasa, krzy\u017cackiej gotycko\u015bci Rosenberga, pasji Hitlera. B\u0119dzie to silva rerum szlacheckie pokumane z leksykonem niemieckim. Historycy, socjolodzy, ekonomi\u015bci, fachowcy, b\u0119d\u0105 im wiele nie\u015bcis\u0142o\u015bci wytyka\u0107. Niejedna prognoza Autora \u2013 jak np. o stosunku hitleryzmu do \u017cyd\u00f3w \u2013 oka\u017ce si\u0119 myln\u0105. Intelektuali\u015bci b\u0119d\u0105 te ksi\u0105\u017cki ignorowa\u0107, jak ignorowano \u201eMein Kampf\u201d. B\u0119d\u0105 je niedocenia\u0107 politycy, jak niedoceniali inni politycy \u201eMein Kampf\u201d. Ale ksi\u0105\u017cki te znajd\u0105 czytelnik\u00f3w, a pogl\u0105dy wyznawc\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n

I oto nast\u0105pi koniec ostatniej walki Romana Dmowskiego:<\/p>\n\n\n\n

Wp\u0142yw cz\u0142owieka bez w\u0142adzy, w\u0142a\u015bciwie ju\u017c i bez partji przekroczy wtedy granice, jakie posiada najwi\u0119ksza nawet w\u0142adza i najpot\u0119\u017cniejsza partia. Du\u017co ludzi nie wie dzi\u015b, \u017ce my\u015bli, m\u00f3wi i dzia\u0142a wedle wskaza\u0144 Romana Dmowskiego. Wielu zdziwi\u0142oby si\u0119, gdyby im to powiedzie\u0107. Niekt\u00f3rzy mo\u017ce i oburzyli. Nic o tem nie wiedz\u0105c, pism jego nie czytaj\u0105c, jego przyjaci\u00f3\u0142 zwalczaj\u0105c, weszli po\u015brednio, przez innych<\/p>\n\n\n\n

w zasi\u0119g jego my\u015blowej, pot\u0119\u017cnej radiostacji<\/strong>.<\/p>\n\n\n\n

W jego czasach nawet kresowy mi\u0144ski ziemianin, Melchjor Wa\u0144kowicz, stawia krzy\u017cyk na swych Ka\u0142u\u017cycach w bramie smole\u0144skiej, na szlaku \u017b\u00f3\u0142kiewskich i Batorych, a tropi \u015blady skarla\u0142e: w biedzie polsko\u015bci pod Sztumem i Kwidzyniem pruskim.<\/p>\n\n\n\n

Mo\u017ce w\u0142a\u015bnie w dziedzinie sn\u00f3w naroddu najlepiej te rzeczy odda\u0107 w swym zasi\u0119gu. Oto pod wp\u0142ywem nacjonalizmu, pod wp\u0142ywem Pop\u0142awskiego a znaczne wi\u0119cej Dmowskiego, trac\u0105 dla nas sw\u0105 poetycko\u015b\u0107 sienkiewiczowskie Dzikie Pola dalekich step\u00f3w, jar nad Wa\u0142adynk\u0105, \u017cmudzkie Wodokty pana Kmicica. Z\u0142ota Brama wyprawy Chrobrego. Oto w poetycko\u015b\u0107 t\u0105 przyobleka si\u0119 siwy Ba\u0142tyk i czarny od komin\u00f3w \u015al\u0105sk, oto t\u0119sknoty goni\u0105 ku zielonej wyspie Rugji.<\/p>\n\n\n\n

Oto w umys\u0142ach narodu odwr\u00f3cony jest bieg historii. Istotnie \u2013<\/p>\n\n\n\n

nacjonalizm w Polsce \u2013 to Dmowski.<\/h3>\n\n\n\n

Co nam da w swym finale ten wielki pr\u0105d dziejowy, kt\u00f3ry nie pozostawi\u0142 kamienia na kamieniu z imperjum Habsburg\u00f3w, okroi\u0142 na zawsze historyczne W\u0119gry, rozsadzi\u0142 Czechy, wstrz\u0105sa Wielk\u0105 Brytani\u0105, a skomasowa\u0142 za to, tak znienawidzone przez Dmowskiego, Niemcy? Czym zast\u0105pi ju\u017c poniesione straty na Wschodzie, przekre\u015blenie Unji, zamarcie jagiello\u0144skiej koncepcji? Na to odpowied\u017a da historia.<\/p>\n\n\n\n

Jakby nie by\u0142o, do niej ju\u017c tylko nale\u017cy nazwisko Romana Dmowskiego. Odszed\u0142 jeden z ostatnich ludzi wielkiej generacji politycznych dzia\u0142aczy, jakiem obdarzy\u0142a nas Opatrzno\u015b\u0107 w okresie, kiedy ko\u0144czy\u0142 si\u0119 wiek niewoli, a rozpoczyna\u0142a niepodleg\u0142o\u015b\u0107. Wydawanie naraz wielu wybitnych jednostek, jest zawsze dowodem si\u0142y narodu. Odszed\u0142 na progu Nowego Roku i nowego w Europie okresu, kiedy Monachjum, w\u0142a\u015bnie dzi\u0119ki nacjonalizmowi, pogrzeba\u0142o Wersal. To te\u017c, nad grobem Romana Dmowskiego, pochylaj\u0105 si\u0119 g\u0142owy i cichn\u0105 s\u0142owa. Niech\u017ce Mu lekk\u0105 b\u0119dzie ta polska ziemia! Kt\u00f3r\u0105 kocha\u0142, kt\u00f3rej granice kre\u015bli\u0142!<\/p>\n\n\n\n

Ksawery Pruszy\u0144ski<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Umar\u0142 cz\u0142owiek, o kt\u00f3rym wsp\u00f3\u0142cze\u015bni i potomni wiele bardzo r\u00f3\u017cnych wyg\u0142osz\u0105 zda\u0144 i s\u0105d\u00f3w, ale chc\u0105c powiedzie\u0107 prawd\u0119, stwierdz\u0105 zawsze obiektywnie: \u2013 Roman Dmowski by\u0142 na prze\u0142omie wieku XIX w XX-sty tw\u00f3rc\u0105 doktryny politycznej polskiego nacjonalizmu, wodzem \u00f3wczesnego ruchu nacjonalistycznego, \u2013 Roman Dmowski by\u0142 w dobie wojny \u015bwiatowej g\u0142ow\u0105 Komitetu Narodowego w Pary\u017cu, podpisa\u0142 imieniem Polski traktat […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12129,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12135","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n