\n<\/iframe>\n<\/div><\/figure>\n\n\n\nAlbowiem ponad wszystkimi b\u0142\u0119dami i konkretnymi niedomaganiami naszej polityki gospodarczej g\u00f3ruje jedna wa\u017cna przeszkoda: uczucie niepewno\u015bci, czy warto robi\u0107 nak\u0142ady na d\u0142u\u017csz\u0105 met\u0119, czy warto lokowa\u0107 pieni\u0105dze w produkcji, kt\u00f3ra natychmiast nie przynosi rezultat\u00f3w. U nas nie tylko \u017ce ma\u0142o jest kapita\u0142u, ale i ten, co jest, l\u0119ka si\u0119 trwalszych produkcyjnych zatrudnie\u0144. Obawia si\u0119, \u017ce z powodu podatk\u00f3w nie b\u0119dzie do\u015b\u0107 rentowny. L\u0119ka si\u0119, \u017ce w polityce wezm\u0105 g\u00f3r\u0119 \u017cywio\u0142y kapita\u0142owi wrogie i zastosuj\u0105 do niego represje. W tych warunkach tak\u017ce i ludzie mniej zamo\u017cni wol\u0105 nie nie\u015b\u0107 swoich oszcz\u0119dno\u015bci do kas i bank\u00f3w, lecz nieprodukcyjnie chowaj\u0105 je u siebie. Wiele jednostek wci\u0105\u017c jeszcze kupuje dolary lub otwiera sobie rachunek w bankach obcych, ze szkod\u0105 dla gospodarstwa narodowego. Popyt na papiery d\u0142ugoterminowe jest s\u0142aby; je\u017celi wzrasta, to bardzo wolno. Wielu ludzi zamiast niepewnych korzy\u015bci z oszcz\u0119dzania, woli przyjemno\u015b\u0107 p\u0142yn\u0105c\u0105 z natychmiastowej konsumpcji. W tych warunkach mo\u017ce rozwin\u0105\u0107 si\u0119 pogo\u0144 za dora\u017anymi zyskami, zapanowa\u0107 kapita\u0142 spekulacyjny, tucz\u0105cy si\u0119 na og\u00f3lnym zubo\u017ceniu, gdy ledwo wegetuje kapita\u0142 wytw\u00f3rczy.<\/p>\n\n\n\nJak rozproszy\u0107 te obawy, jak zapobiec tym r\u00f3\u017cnym niebezpiecze\u0144stwom? W normalnych warunkach gwarancj\u0105 trwa\u0142o\u015bci ustroju spo\u0142ecznego s\u0105 ustawy pa\u0144stwa. Ale ustawy wystarcz\u0105, gdy w parze z niemi idzie poczucie prawne spo\u0142ecze\u0144stwa, gdy si\u0142a opinii publicznej jest tak wielka, \u017ce nie dopu\u015bci ona do akt\u00f3w przeciwnych poczuciu prawnemu. W\u0142asno\u015b\u0107 prywatna musi by\u0107 zagwarantowana mocniej, ni\u017c przez zwyczajne, pisane ustawy; musi sta\u0107 si\u0119 instytucj\u0105 spo\u0142eczn\u0105, kt\u00f3rej nie wstrz\u0105saj\u0105 ani zmiany rz\u0105du, ani zmiany ustaw.<\/p>\n\n\n\nPrzez szereg lat trawi\u0142a nas gor\u0105czka ustawodawcza. Uchwala si\u0119 szybko r\u00f3\u017cne ustawy, nie zawsze zgodne z konstytucj\u0105, nie zawsze dostatecznie przemy\u015blane, cz\u0119sto niewykonalne i nie wykonywane w praktyce. Los najwa\u017cniejszych ustaw zawis\u0142 cz\u0119sto od przypadku, od paru g\u0142os\u00f3w wi\u0119kszo\u015bci. Nie stworzono u nas w Izbie wy\u017cszej dostatecznie silnego hamulca przeciw zbyt po\u015bpiesznemu ustawodawstwu. Zmieniaj\u0105ce si\u0119 cz\u0119sto rz\u0105dy nie przeciwdzia\u0142a\u0142y eksperymentom ustawodawczym, milcza\u0142y nieraz w najwa\u017cniejszych sprawach, nie chc\u0105c nara\u017ca\u0107 si\u0119 przypadkowym wi\u0119kszo\u015bciom. Duch kompromisu nie mia\u0142 granic, nieraz godzono si\u0119 na mniejsze z\u0142o, by unikn\u0105\u0107 wi\u0119kszego, w rezultacie s\u0142ab\u0142a powaga nawet i tych \u017cywio\u0142\u00f3w, kt\u00f3re reprezentowa\u0142y w parlamencie pierwiastek rozwagi i umiarkowania. W ostatecznym wyniku brak jest wiary w trwa\u0142o\u015b\u0107 naszej linii ustawodawczej, nawet dobra ustawa nie jest w mo\u017cno\u015bci przywr\u00f3ci\u0107 zachwianego zaufania, bo ka\u017cdy si\u0119 obawia, \u017ce ustaw\u0119 mo\u017cna zmieni\u0107 jutro lub za miesi\u0105c w kierunku zupe\u0142nie nieoczekiwanym.<\/p>\n\n\n\nObecnie parlament nie ma dawnej si\u0142y i powagi, p\u0119dzi \u017cywot anemiczny. Ale nie wzmog\u0142a si\u0119 wiara w trwa\u0142o\u015b\u0107 naszego ustroju spo\u0142ecznego, a r\u00f3wnocze\u015bnie wzros\u0142y na sile \u017cywio\u0142y przewrotowe.  W tych warunkach nie ma mowy o atmosferze, sprzyjaj\u0105cej odbudowie si\u0142 wytw\u00f3rczych, o wzmo\u017ceniu naszej produkcyjnej pracy w takim tempie, jakiego wymaga nasza liczba ludno\u015bci, nasze zasoby naturalne i niebezpieczne po\u0142o\u017cenie mi\u0119dzynarodowe.<\/p>\n\n\n\nNie mo\u017cna si\u0119 tym pociesza\u0107, \u017ce os\u0142ab\u0142 rozp\u0119d radykalizmu spo\u0142ecznego, \u017ce zawiod\u0142y pr\u00f3by upa\u0144stwowienia wszystkiego naoko\u0142o i \u017ce \u017cywio\u0142y socjalistyczne zajmuj\u0105 pozycj\u0119 raczej obronn\u0105 i s\u0105 sk\u0142onne do kompromisu. Niew\u0105tpliwie smutne do\u015bwiadczenia wykaza\u0142y bezsensowno\u015b\u0107 pr\u00f3b socjalizacji naszego \u017cycia gospodarczego, ale jest ono wci\u0105\u017c jeszcze zbyt mocno przesi\u0105kni\u0119te pierwiastkami socjalistycznymi, by mog\u0142o nabra\u0107 nale\u017cytego rozp\u0119du. Je\u017celi socjali\u015bci zapowiadaj\u0105, \u017ce na razie nie pragn\u0105 ostrej walki z kapita\u0142em, i chc\u0105 zaczeka\u0107, a\u017c ten kapita\u0142 si\u0119 wzmo\u017ce, by w\u00f3wczas przypu\u015bci\u0107 do niego szturm generalny, to ta perspektywa nie jest zbyt zach\u0119caj\u0105ca, o ile by w przysz\u0142o\u015bci socjalizm mia\u0142 szerzej wywiera\u0107 stanowczy wp\u0142yw na nasze \u017cycie pa\u0144stwowe. W tych warunkach nie mo\u017ce by\u0107 mowy o powrocie wstrz\u0105\u015bni\u0119tego zaufania.<\/p>\n\n\n\nUstr\u00f3j spo\u0142eczny, w kt\u00f3rym \u017cyjemy, nie jest dostatecznie utrwalony. Zagra\u017caj\u0105 nam wrogowie jawni w postaci komunizmu i wrogowie ukryci, kt\u00f3rzy co prawda odraczaj\u0105 na p\u00f3\u017aniej swoje ataki, lecz niemniej podrywaj\u0105 zaufanie w trwa\u0142o\u015b\u0107 stosunk\u00f3w spo\u0142ecznych. W tej atmosferze braku zaufania w przysz\u0142o\u015b\u0107 i niepewno\u015bci, nie wystarczy wiadomo\u015b\u0107, \u017ce rz\u0105d, kt\u00f3ry w danej chwili rz\u0105dzi, liczy si\u0119 z konieczno\u015bciami \u017cyciowymi i nie zamierza atakowa\u0107 prywatnej w\u0142asno\u015bci. Rz\u0105dy s\u0105 zmienne, ustawy i dekrety te\u017c \u0142atwo si\u0119 zmienia. W czym innym trzeba szuka\u0107 bardziej trwa\u0142ych gwarancji.<\/p>\n\n\n\nBy spo\u0142ecze\u0144stwo mog\u0142o uwierzy\u0107, \u017ce naprawd\u0119 w Polsce wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 jest bezpieczna, \u017ce mo\u017cna robi\u0107 nak\u0142ady, z kt\u00f3rych b\u0119d\u0105 istotnie korzysta\u0142y przysz\u0142e pokolenia, \u017ce mo\u017cna pracowa\u0107 z wiar\u0105, \u017ce si\u0119 dzieciom zostawi nienaruszony owoc pracy \u017cycia, trzeba czego\u015b wi\u0119cej, ni\u017c deklaracji rz\u0105dowych, ni\u017c ustaw i dekret\u00f3w, ni\u017c bankructwa zap\u0119d\u00f3w socjalistycznych. Trzeba zorganizowa\u0107 nar\u00f3d na zasadach poszanowania prawa w\u0142asno\u015bci i porz\u0105dku prawnego. Organizacja ta musi by\u0107 tak silna, by przetrzyma\u0142a wszelkie wstrz\u0105\u015bnienia, by si\u0142\u0105 reprezentowanej przez siebie opinii mog\u0142a przeciwstawi\u0107 si\u0119 wszelkim pr\u00f3bom przewrotu i usi\u0142owaniom radykalizmu, niszcz\u0105cego wytw\u00f3rczo\u015b\u0107.<\/p>\n\n\n\nTaka organizacja nie mo\u017ce by\u0107 tylko organizacj\u0105 czynnik\u00f3w, bezpo\u015brednio zainteresowanych w bezpiecze\u0144stwie kapita\u0142u, czynnik\u00f3w ekonomicznie silnych. Poszanowanie prawa w\u0142asno\u015bci musi tkwi\u0107 w masach. W tej organizacji obok pracodawc\u00f3w musz\u0105 si\u0119 znale\u017a\u0107 i pracownicy, obok wielkich kapitalist\u00f3w i mali kapitali\u015bci. Gdy ogromna wi\u0119kszo\u015b\u0107 spo\u0142ecze\u0144stwa zrozumie, \u017ce bezpiecze\u0144stwo prawa w\u0142asno\u015bci, mo\u017cno\u015b\u0107 gromadzenia oszcz\u0119dno\u015bci i rozszerzenie warsztat\u00f3w pracy produkcyjnej jest niezb\u0119dnym warunkiem naszego rozwoju gospodarczego, \u017ce jest  konieczno\u015bci\u0105 chroni\u0105c\u0105 nas od bezrobocia, n\u0119dzy i zale\u017cno\u015bci od obcych, to w\u00f3wczas wr\u00f3ci zaufanie i nasze \u017cycie gospodarcze nabierze pe\u0142nego rozp\u0119du. Je\u017celi za\u015b warstwy tak zwane \u201egospodarcze\u201d nie zrozumiej\u0105 tych wielkich cel\u00f3w politycznych, a poprzestan\u0105 na dora\u017anych koncesjach, kt\u00f3re mo\u017cna uzyskiwa\u0107 od ka\u017cdorazowego rz\u0105du, a je\u017celi z drugiej strony g\u0142odni i bezrobotni pracownicy b\u0119d\u0105 nadal widzieli w kapitale swojego wroga, kt\u00f3rego bezlito\u015bnie trzeba t\u0119pi\u0107, to czekaj\u0105 nas bardzo smutne przej\u015bcia.<\/p>\n\n\n\nWniosek st\u0105d bardzo wyra\u017any: pot\u0119ga gospodarcza narodu zawis\u0142a jest w dzisiejszej dobie od te go, czy ten nar\u00f3d wzmaga swoje si\u0142y wytw\u00f3rcze, czy gromadzi kapita\u0142. O gromadzeniu kapita\u0142u nie mo\u017ce by\u0107 mowy, je\u017celi w spo\u0142ecze\u0144stwie niema przekonania o bezpiecze\u0144stwie rezultat\u00f3w oszcz\u0119dno\u015bci i pracy, je\u017celi poderwana jest lub mo\u017ce by\u0107 poderwana zasada prywatnej w\u0142asno\u015bci. By zabezpieczy\u0107 jej poszanowanie, by zapobiec zamachom na ni\u0105, nar\u00f3d musi by\u0107 mocno zorganizowany, by zdo\u0142a\u0142 wym\u00f3c na wszystkich bezwzgl\u0119dne uznanie dla powy\u017cszych zasad i umia\u0142 przeciwstawi\u0107 si\u0119 wszelkim pr\u00f3bom zamach\u00f3w na podstawy ustroju spo\u0142ecznego.<\/p>\n\n\n\nJedno\u015b\u0107<\/strong><\/p>\n\n\n\nBezpiecze\u0144stwo w\u0142asno\u015bci i \u0142ad prawny s\u0105 ramami, w kt\u00f3rych trzeba umie\u015bci\u0107 pozytywny program gospodarczy. Gdy og\u00f3lna polityka stworzy warunki przyjazne wzrostowi narodowego bogactwa, trzeba temu bogactwu nada\u0107 kierunek zgodny z zadaniami i potrzebami narodu. Tw\u00f3rczo\u015b\u0107 gospodarcza jest jednym z przejaw\u00f3w og\u00f3lnonarodowej tw\u00f3rczo\u015bci, wydobywa samodzielne warto\u015bci \u017cyciowe, ale jest przede wszystkim narz\u0119dziem do innych cel\u00f3w, nie mo\u017ce by\u0107 w \u017cyciu narodu, podobnie jak nie powinna by\u0107 w \u017cyciu jednostki, ostatecznym celem \u017cyciowym. By t\u0119 tw\u00f3rczo\u015b\u0107 zabezpieczy\u0107 i nada\u0107 jej w\u0142a\u015bciwy kierunek, konieczn\u0105 jest rzecz\u0105 wyj\u015b\u0107 z za\u0142o\u017cenia, \u017ce gospodarstwo narodowe jest jedno\u015bci\u0105 i winno, w miar\u0119 rozwoju \u017cycia narodowego, stawa\u0107 si\u0119 coraz mocniejsz\u0105 jedno\u015bci\u0105.<\/p>\n\n\n\nCo to znaczy? Odpowied\u017a prosta: w \u017cyciu gospodarczym narodu wsp\u00f3lno\u015b\u0107 interes\u00f3w r\u00f3\u017cnych klas, warstw, zawod\u00f3w, dzielnic jest silniejsza, ani\u017celi sprzeczno\u015bci ich interes\u00f3w. Przed niezbyt wielu laty trzeba by\u0142o d\u0142ugo dowodzi\u0107 tego twierdzenia. Dzisiaj jest to niemal zbyteczne.<\/p>\n\n\n\nDzisiaj si\u0119 widzi, \u017ce w tych spo\u0142ecze\u0144stwach byt robotnika jest najlepszy, w kt\u00f3rych jest najwi\u0119ksze nagromadzenie kapita\u0142u-dowodem s\u0105 Stany Zjednoczone Ameryki P\u00f3\u0142nocnej. Przyk\u0142ad ostatniego strajku w\u0119glowego angielskiego uwidacznia, jak straszne spustoszenie wywo\u0142uje walka, prowadzona \u00e0 outrance, i to nawet w kraju ogromnie bogatym. Bankructwo przejmowania gospodarki przez pa\u0144stwo nauczy\u0142o rozumie\u0107 ju\u017c  nawet socjalist\u00f3w, \u017ce kapita\u0142 jest potrzebny – gotowi s\u0105 go dzisiaj nawet tolerowa\u0107. A znowu u nas zubo\u017cenie wsi, wywo\u0142ane fa\u0142szyw\u0105 polityk\u0105 cen i \u017ale roz\u0142o\u017conymi ci\u0119\u017carami podatkowymi, posz\u0142o w parze z zastojem przemys\u0142owym i wzmog\u0142o bezrobocie po miastach. Ale czy\u017c potrzeba gromadzi\u0107 te argumenty? Z chwil\u0105, gdy socjali\u015bci uznaj\u0105 konieczno\u015b\u0107 tworzenia rz\u0105d\u00f3w koalicyjnych dla ratowania gospodarki i finans\u00f3w pa\u0144stwa, czy\u017c oni sami nie przekre\u015blaj\u0105 ju\u017c dogmatu bezwzgl\u0119dnej walki klas?<\/p>\n\n\n\nZale\u017cno\u015b\u0107 interes\u00f3w r\u00f3\u017cnych warstw od siebie jest szczeg\u00f3lnie wyra\u017ana w Polsce, z uwagi na nasze po\u0142o\u017cenie, nasze zasoby i koniunktur\u0119 mi\u0119dzynarodow\u0105. Robotnikowi polskiemu zagra\u017ca ustawicznie bezrobocie. Mamy znaczny przyrost naturalny ludno\u015bci. Kraj, kt\u00f3ry ma nadmiar ludno\u015bci, a nie mo\u017ce go u siebie zatrudni\u0107, ratuje si\u0119 emigracj\u0105. Przed wojn\u0105 emigracja z Polski by\u0142a bardzo znaczna, zar\u00f3wno sezonowa, jak i sta\u0142a. Obecnie emigrowa\u0107 jest coraz trudniej. Zamkn\u0119\u0142o si\u0119 prawie zupe\u0142nie Eldorado naszej emigracji – Stany Zjednoczone Am. P\u00f3\u0142nocnej. Emigracja do innych kraj\u00f3w zamorskich jest s\u0142aba, do kraj\u00f3w europejskich nie stanowi ostatecznej rekompensaty. Nie zaniedbuj\u0105c prowadzenia polityki emigracyjnej, kt\u00f3ra dzi\u015b jest w zaniedbaniu, musimy widzie\u0107 g\u0142\u00f3wny ratunek w walce z bezrobociem – we wzmo\u017ceniu krajowej wytw\u00f3rczo\u015bci. Innymi s\u0142owy, zamiast wysy\u0142a\u0107 ludzi zagranic\u0119 – a dzisiaj jest to jeden z trudniejszych artyku\u0142\u00f3w eksportu – wysy\u0142ajmy wytwory ich pracy, a przede wszystkim zu\u017cytkowujmy je na miejscu, zamiast sprowadza\u0107 je z innych kraj\u00f3w.<\/p>\n\n\n\nW ten spos\u00f3b w uruchomieniu produkcji najbardziej zainteresowany jest robotnik polski, bo jemu jej niedostatek najbardziej si\u0119 daje we znaki. Nie ma uruchomienia produkcji bez powstawania nowych kapita\u0142\u00f3w. Tak wi\u0119c robotnicy s\u0105 najmocniej zainteresowani w odbudowie kapita\u0142u w Polsce. Na odwr\u00f3t, kapita\u0142 jest zainteresowany w stworzeniu pomy\u015blnych warunk\u00f3w bytu warstwy robotniczej. Gdyby nasz kapita\u0142 m\u00f3g\u0142 pracowa\u0107 przede wszystkim na potrzeby rynku zewn\u0119trznego, gdyby rozporz\u0105dza\u0142 koloniami, do kt\u00f3rych wysy\u0142a swoje produkty, to w\u00f3wczas jego bezpo\u015bredni interes zasadza\u0142by si\u0119 na tym, by p\u0142aci\u0107 jak najni\u017csze p\u0142ace robotnikowi i by \u015brodki \u017cywno\u015bci by\u0142y jak najta\u0144sze. Oczywi\u015bcie, ka\u017cdy przedsi\u0119biorca woli p\u0142aci\u0107 mniej ni\u017c wi\u0119cej, podobnie jak robotnik walczy o wy\u017csz\u0105 p\u0142ac\u0119. Ale je\u017celi we\u017amiemy pod uwag\u0119 przemys\u0142 jako ca\u0142o\u015b\u0107, to ten przemys\u0142 skazany jest przede wszystkim na rynek wewn\u0119trzny. Nie mo\u017ce si\u0119 ten przemys\u0142 rozwija\u0107, je\u017celi nie podniesie si\u0119 si\u0142a nabywcza ludno\u015bci, a wi\u0119c si\u0142a nabywcza rolnik\u00f3w, jak i si\u0142a nabywcza ludno\u015bci robotniczej.<\/p>\n\n\n\nNa tym fakcie nie mo\u017cna opiera\u0107 zbyt po\u015bpiesznych wniosk\u00f3w. S\u0142yszy si\u0119 cz\u0119sto rozumowanie: p\u0142ace robotnicze powinno si\u0119 podnosi\u0107, a wtedy przemys\u0142 znajdzie zbyt na swoje artyku\u0142y. Ot\u00f3\u017c mechaniczne podwy\u017cszanie p\u0142ac, z kt\u00f3rem w parze nie idzie powi\u0119kszenie produkcji, oznacza wzrost jej koszt\u00f3w, tym samem pogarsza bilans  handlowy; gdyby si\u0119 t\u0119 zwy\u017ck\u0119 usi\u0142owa\u0142o zr\u00f3wnowa\u017cy\u0107 przez podniesienie cen, to w\u00f3wczas wzro\u015bnie dro\u017cyzna w kraju, a podwy\u017cka p\u0142ac oka\u017ce si\u0119 w rezultacie iluzoryczn\u0105. Zreszt\u0105 taka zwy\u017cka cen zmniejszy zdolno\u015b\u0107 nabywcz\u0105 szerokich mas ludno\u015bci wiejskiej, kt\u00f3ra znowu b\u0119dzie d\u0105\u017cy\u0142a do zwy\u017cki ceny produkt\u00f3w rolnych. Solidarno\u015b\u0107 interes\u00f3w r\u00f3\u017cnych warstw ludno\u015bci nie wyra\u017ca si\u0119 w zasadzie jak najwy\u017cszych p\u0142ac, jak najwi\u0119kszych cen za towary i jak najwi\u0119kszych zysk\u00f3w, lecz w d\u0105\u017ceniu by wsp\u00f3lnym wysi\u0142kiem powi\u0119kszy\u0107 produkcj\u0119. Bo je\u017celi produkcja wzro\u015bnie, to w\u00f3wczas naturalnym biegiem rzeczy i na robotnik\u00f3w przy- padnie wy\u017cszy udzia\u0142 w zyskach. Im lepiej b\u0119dzie si\u0119 uprawia\u0142o ziemi\u0119, im staranniej zorganizuje si\u0119 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 przemys\u0142ow\u0105, im praca b\u0119dzie wi\u0119cej wydajna i im mniej paso\u017cyt\u00f3w b\u0119dzie \u017cy\u0142o z gospodarstwa narodowego, tym wi\u0119ksze warto\u015bci zostan\u0105 do rozdzia\u0142u mi\u0119dzy uczestnik\u00f3w produkcji. Oczywi\u015bcie, \u017ce problem rozdzia\u0142u bogactwa b\u0119dzie zawsze przedstawia\u0142 trudno\u015bci. Trudno jest marzy\u0107 o sielankowych stosunkach w tej dziedzinie.<\/p>\n\n\n\nAle gdy zrozumienie wsp\u00f3lno\u015bci interes\u00f3w, \u0142\u0105cz\u0105cych gospodarstwo narodowe w jedn\u0105 ca\u0142o\u015b\u0107 b\u0119dzie do\u015b\u0107 mocne, a kultura polityczna narodu do\u015b\u0107 wysoka, to w\u00f3wczas uda si\u0119 zmniejszy\u0107 powierzchni\u0119 tarcia sprzecznych interes\u00f3w i unikn\u0105\u0107 rujnuj\u0105cych walk ekonomicznych. Poczucie jedno\u015bci gospodarstwa narodowego zwraca si\u0119 nie tylko przeciw idei walki klas; nie godzi si\u0119 ono r\u00f3wnie\u017c z ide\u0105 supremacji jednej klasy nad drug\u0105. Je\u017celi gospodarstwo narodowe jest ca\u0142o\u015bci\u0105, to jego cz\u0119\u015b\u0107 nie tylko nie mo\u017ce prowadzi\u0107 ostrej walki z reszt\u0105, lecz nie mo\u017ce r\u00f3wnie\u017c pretendowa\u0107 do uprzywilejowanego stanowiska, do roli kierowniczej. Polityka gospodarcza powinna dawa\u0107 wyraz wsp\u00f3lno\u015bci interes\u00f3w, doprowadzi\u0107 do r\u00f3wnowagi mi\u0119dzy r\u00f3\u017cnymi czynnikami produkcji, a nie mo\u017ce d\u0105\u017cy\u0107 do jednostronnej przewagi jednego tylko czynnika. Innymi s\u0142owy, polityka gospodarcza nie mo\u017ce mie\u0107, pod jak\u0105kolwiek postaci\u0105, charakteru klasowego.<\/p>\n\n\n\nNasza przesz\u0142o\u015b\u0107 dostarcza nam odstraszaj\u0105cego przyk\u0142adu, do jak zgubnych skutk\u00f3w prowadzi jednostronno\u015b\u0107 klasowa czy te\u017c stanowa w polityce gospodarczej. Dawna Polska w XVI wieku stan\u0119\u0142a w obliczu \u015bwietnej koniunktury. Sta\u0142a si\u0119 g\u0142\u00f3wnym dostawc\u0105 p\u0142od\u00f3w rolnych i le\u015bnych dla zachodniej Europy. \u017bywi\u0142a swoim zbo\u017cem wiele kraj\u00f3w. Warstwa szlachecka, kt\u00f3ra dosz\u0142a wtedy do w\u0142adzy, poprowadzi\u0142a polityk\u0119 gospodarcz\u0105 par excellence klasow\u0105. Przyzna\u0142a sobie ogromne przywileje, mi\u0119dzy innymi wolno\u015b\u0107 od ce\u0142, a r\u00f3wnocze\u015bnie stara\u0142a si\u0119 zmniejszy\u0107 zyski warstwy kupieckiej, faworyzuj\u0105c nawet kupc\u00f3w obcych kosztem w\u0142asnych. Chcia\u0142a sprzedawa\u0107 drogo zbo\u017ce, wo\u0142y i inne produkty, a otrzymywa\u0107 tanio wytwory przemys\u0142u. Zwalcza\u0142a rodzimy handel, by\u0142a przeciwn\u0105 cechom rzemie\u015blniczym i organizacjom kupieckim, odsun\u0119\u0142a miasta od wp\u0142ywu politycznego. Rolnictwo by\u0142o jednostronnie faworyzowane – ale upad\u0142 handel, i w rezultacie szlachta dosta\u0142a si\u0119 w zale\u017cno\u015b\u0107 od gda\u0144skich po\u015brednik\u00f3w. Na handlu polskim zbo\u017cem bogaci\u0142a si\u0119 Holandia i inne kraje. I w ostatecznym wyniku po\u015brednictwo handlowe dosta\u0142o si\u0119 w r\u0119ce obce, w znacznym stopniu w r\u0119ce \u017cydowskie, i Polska, kt\u00f3ra by\u0142a spichrzem Europy, cofn\u0119\u0142a si\u0119 w kulturze gospodarczej i spo\u0142ecznej i z braku w\u0142asnego po\u015brednictwa, z braku \u017cywio\u0142u, kt\u00f3ry by umia\u0142 broni\u0107 interes\u00f3w w\u0142asnego przemys\u0142u i handlu, z braku silnych miast i to w epoce, w kt\u00f3rej rz\u0105dy innych kraj\u00f3w sw\u00f3j przemys\u0142 i handel szczeg\u00f3ln\u0105 otacza\u0142y opiek\u0105, upad\u0142o tak\u017ce i rolnictwo.<\/p>\n\n\n\nPrzytaczam przyk\u0142ad ten nie w tym celu, by przestrzega\u0107 przed supremacj\u0105 rolnictwa, kt\u00f3rego interesy cz\u0119sto by\u0142y krzywdzone w ostatnich latach, lecz dla wykazania, \u017ce wszelka jednostronno\u015b\u0107 w polityce gospodarczej, wszelka supremacja jednego interesu jest zawsze kr\u00f3tkowzroczna i szkodliwa. Nar\u00f3d, kt\u00f3ry chce si\u0119 rozwija\u0107, potrzebuje zar\u00f3wno rolnictwa, jak i przemys\u0142u i handlu, musi otacza\u0107 swoj\u0105 opiek\u0105 wszystkie tw\u00f3rcze \u017cywio\u0142y, zar\u00f3wno te, kt\u00f3re dzi\u0119ki kapita\u0142owi prowadz\u0105 produkcj\u0119, jak i te, kt\u00f3re oddaj\u0105 swoj\u0105 prac\u0119 umys\u0142ow\u0105 czy fizyczn\u0105. Kto chce prowadzi\u0107 polityk\u0119 gospodarcz\u0105 narodu, musi wznie\u015b\u0107 si\u0119 po nad wy\u0142\u0105czno\u015bci klasowe czy zawodowe, w przeciwnym razie mo\u017ce by\u0107 tylko mniej lub wi\u0119cej po\u017cytecznym adwokatem partykularnych interes\u00f3w, a nie mo\u017ce by\u0107 s\u0119dzi\u0105, kt\u00f3ry rozstrzyga, po jakiej drodze i\u015b\u0107 nale\u017cy. Tak wi\u0119c punktem wyj\u015bcia polityki gospodarczej powinno by\u0107 za\u0142o\u017cenie jedno\u015bci gospodarstwa narodowego, to znaczy stwierdzenie faktu, \u017ce wsp\u00f3lno\u015b\u0107 interes\u00f3w r\u00f3\u017cnych klas i warstw jest o wiele mocniejsza, ni\u017c sprzeczno\u015bci ich dora\u017anych interes\u00f3w. Ta jedno\u015b\u0107 gospodarstwa narodowego szczeg\u00f3lnie mocno wyst\u0119puje w obecnej chwili w Polsce, z uwagi na koniunktury mi\u0119dzynarodowe, konieczno\u015b\u0107 zatrudnienia wolnych r\u0105k do pracy w produkcji krajowej i opanowania przez nasz przemys\u0142 rynku wewn\u0119trznego. Tylko wtedy, gdy polityka gospodarcza pa\u0144stwa wyzwoli si\u0119 z pod jednostronno\u015bci klasowych, mo\u017ce przynie\u015b\u0107 po\u017cytek wszystkim klasom i wzmocni\u0107 podstawy gospodarstwa narodowego.<\/p>\n\n\n\nZjednoczenie<\/strong><\/p>\n\n\n\n Jedno\u015b\u0107 gospodarstwa narodowego wyra\u017ca si\u0119 nie tylko w stosunkach spo\u0142ecznych mi\u0119dzy klasami, nie tylko we wzajemnej zale\u017cno\u015bci ich interes\u00f3w, lecz tak\u017ce i pod wzgl\u0119dem geograficzno-terytorialnym. Chodzi tu o to, czy gospodarstwo narodowe stanowi ca\u0142o\u015b\u0107 z uwagi na swoje geograficzne po\u0142o\u017cenie, czy jego dzielnice wzajemnie si\u0119 uzupe\u0142niaj\u0105, stanowi\u0105c jeden system gospodarczy. Jedno\u015b\u0107 ta jest przede wszystkim dzie\u0142em natury, ale w znacznym bardzo stopniu mo\u017ce by\u0107 dzie\u0142em koniunktur  gospodarczych, polityki pa\u0144stwowej i wysi\u0142k\u00f3w polityczno-gospodarczych d\u0142ugiego szeregu pokole\u0144. Na dobre kilka lat przed wojn\u0105, francuski geograf, L. Vallon, wykazywa\u0142, \u017ce jakkolwiek Polska jest podzielona na trzy cz\u0119\u015bci, to mimo wszelkich usi\u0142owa\u0144 jej wynarodowienia, stanowi jedn\u0105 ca\u0142o\u015b\u0107 geograficzn\u0105 dzi\u0119ki jedno\u015bci zag\u0142\u0119bia w\u0119glowego: stwarza ona w\u0142asny przemys\u0142, w\u0142asn\u0105 warstw\u0119 \u015bredni\u0105 i dzi\u0119ki tej ca\u0142o\u015bci geograficznej odzyska niepodleg\u0142o\u015b\u0107. Istotnie, Polska jest ca\u0142o\u015bci\u0105 geograficzn\u0105, chocia\u017cby w tym znaczeniu, \u017ce w jej granicach niema przeszk\u00f3d naturalnych dla swobodnego obrotu gospodarczego. System dr\u00f3g wodnych, kt\u00f3rego dotychczas nie zdo\u0142ali\u015bmy wyzyska\u0107 i uzupe\u0142ni\u0107, zespala razem r\u00f3\u017cne cz\u0119\u015bci Polski. Zasoby naturalne daj\u0105 podstaw\u0119 pod zatrudnienie ludno\u015bci, pozwalaj\u0105 rozwin\u0105\u0107 samodzielno\u015b\u0107 gospodarcz\u0105.<\/p>\n\n\n\nNatomiast fakt przynale\u017cno\u015bci ziem polskich do r\u00f3\u017cnych pa\u0144stw, tak r\u00f3\u017cnorodnych i prowadz\u0105cych tak odmienn\u0105 polityk\u0119 gospodarcz\u0105, wytworzy\u0142 mi\u0119dzy dawnymi zaborami sztuczne przedzia\u0142y, kt\u00f3rych jeszcze dot\u0105d nie zdo\u0142ali\u015bmy zatrze\u0107. Granice rozbiorowe trwa\u0142y zbyt d\u0142ugo, by nie wytworzy\u0107 g\u0142\u0119bokich r\u00f3\u017cnic. Inaczej przedstawia\u0142aby si\u0119 nasza konfiguracja gospodarcza, gdyby Polska w epoce powstawania wielkiego przemys\u0142u by\u0142a pa\u0144stwem niepodleg\u0142ym, a przynajmniej by\u0142a zjednoczona pod jednym panowaniem. Powstaj\u0105cy u nas przemys\u0142 dostosowywa\u0142 si\u0119 do warunk\u00f3w pa\u0144stwa, do kt\u00f3rego nale\u017ca\u0142a dana dzielnica. Dzi\u0119ki koniunkturom rynk\u00f3w wschodnich wybuja\u0142 przemys\u0142 w\u0142\u00f3kienniczy \u0142\u00f3dzki i bia\u0142ostocki. Specjalne warunki handlowo-celne wywo\u0142a\u0142y powstanie szeregu zak\u0142ad\u00f3w fabrycznych na dawnym pograniczu rosyjskopruskim, na zachodzie Kr\u00f3lestwa Polskiego. Dawna Galicja znowu, dzi\u0119ki przynale\u017cno\u015bci do Austrii, nie mog\u0142a rozwin\u0105\u0107 u siebie przemys\u0142u, a tak\u017ce i rolnictwo cierpia\u0142o skutkiem konkurencji w\u0119gierskiej.<\/p>\n\n\n\nI gdyby dzisiaj by\u0142o mo\u017cliwym rozmie\u015bci\u0107 na nowo siedziby naszego przemys\u0142u, to gdzieindziej by si\u0119 one znalaz\u0142y, nie zawsze tam, gdzie s\u0105 dzisiaj. Prawdopodobnie w Kr\u00f3lestwie Polskim by\u0142oby mniej przemys\u0142u, a wi\u0119cej by go by\u0142o w dawnej Galicji. Powsta\u0142yby ga\u0142\u0119zie, wyzyskuj\u0105ce w wy\u017cszym stopniu miejscowe surowce, a nie by\u0142oby fabryk, kt\u00f3re sw\u00f3j byt zawdzi\u0119czaj\u0105 np. specjalnym warunkom rynku rosyjskiego. Musimy si\u0119 jednak liczy\u0107 z tym co istnieje, z faktem, \u017ce otrzymali\u015bmy po pa\u0144stwach zaborczych nie jeden system gospodarczy, lecz raczej membra disiecta trzech r\u00f3\u017cnych system\u00f3w. Zmniejsza to niew\u0105tpliwie warto\u015b\u0107 naszego maj\u0105tku narodowego, bo w tych warunkach jego rentowno\u015b\u0107 jest s\u0142absza. Np. mamy obecnie w Polsce 17.227 kilometr\u00f3w kolei normalnotorowych. Warto\u015b\u0107 tej sieci komunikacyjnej by\u0142aby o wiele wi\u0119ksza, gdyby nie by\u0142o tyle linii \u015blepych, urywaj\u0105cych si\u0119 na dawnych granicach rozbiorowych, tyle linii, poprowadzonych dla odmiennych dzisiaj cel\u00f3w strategicznych (np. koleje karpackie), gdyby sie\u0107 kolejowa by\u0142a g\u0119stsza tam, gdzie jej najbardziej potrzeba.<\/p>\n\n\n\nStaje wi\u0119c przed nami problem bardzo powa\u017cny: zjednoczenie gospodarcze Polski. Niew\u0105tpliwie przez sam fakt, \u017ce znikn\u0119\u0142y dawne granice, b\u0119dzie si\u0119 odbywa\u0142 i ju\u017c si\u0119 od szeregu lat odbywa proces \u017cywszej wymiany ludzi i towar\u00f3w mi\u0119dzy r\u00f3\u017cnymi dzielnicami, przenikanie przemys\u0142\u00f3w, kt\u00f3re dawniej produkowa\u0142y dla obcych rynk\u00f3w, do dzielnic z sob\u0105 na nowo z\u0142\u0105czonych. Ale tym procesem trzeba kierowa\u0107, trzeba go przy\u015bpiesza\u0107, niepodobna zda\u0107 si\u0119 biernie na dzia\u0142anie czasu, bo czas jest dobrym pomocnikiem tylko tych, kt\u00f3rzy umiej\u0105 go zaprz\u0105c do pracy.<\/p>\n\n\n\nGospodarstwo narodowe wyra\u017ca si\u0119 przede wszystkim w fakcie istnienia w\u0142asnego rynku na towary. W granicach tego gospodarstwa niema przeszk\u00f3d prawnych i politycznych dla swobodnego obrotu i skutkiem tego towar zdolny do konkurencji mo\u017ce dotrze\u0107 wsz\u0119dzie, opanowywa\u0107 ten rynek. Dobroczynne skutki faktu, \u017ce Polska jest pa\u0144stwem prawie 30-milionowym, odczuwa ju\u017c przemys\u0142 wszystkich dzielnic, zw\u0142aszcza dawnego Kr\u00f3lestwa, odci\u0119ty od swoich dawnych rynk\u00f3w zbytu. Osi\u0105gni\u0119to by w tej dziedzinie jeszcze wi\u0119ksze wyniki, gdyby wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 nasza do\u015b\u0107 rych\u0142o dostosowywa\u0142a si\u0119 do potrzeb nowych klient\u00f3w, i gdyby handel ziem zachodnich i b. Galicji nie by\u0142 zanadto przyzwyczajony do stosunk\u00f3w z Berlinem i Wiedniem. Nale\u017cy jednak d\u0105\u017cy\u0107 usilnie do tego, by po\u015brednictwo handlowe wyzwoli\u0142o si\u0119 z pod tych przyzwyczaje\u0144, nie tylko z powod\u00f3w gospodarczych; okoliczno\u015b\u0107, \u017ce wiele tych rzeczy, kt\u00f3re przedtem nabywa\u0142o si\u0119 od Niemiec, mo\u017cna naby\u0107 w Polsce, jest wa\u017cna tak\u017ce i z punktu widzenia narodowo-politycznego.<\/p>\n\n\n\nGdy znowu zwr\u00f3cimy uwag\u0119 na g\u0119sto\u015b\u0107 zaludnienia r\u00f3\u017cnych prowincji polskich, to stwierdzimy, \u017ce przed nasz\u0105 wewn\u0119trzn\u0105 kolonizacj\u0105 roln\u0105 otwarte s\u0105 bardzo szerokie widnokr\u0119gi. Przeludnione Kr\u00f3lestwo i zachodnia Galicja, gdzie ziemia jest w nienaturalny spos\u00f3b rozdrobiona, musi i\u015b\u0107 na wsch\u00f3d, cho\u0107by z tego powodu, \u017ce gdzieindziej uj\u015bcia nie znajdzie. Kolonizacja wewn\u0119trzna napotyka na ogromne trudno\u015bci i odbywa\u0107 si\u0119 mo\u017ce tylko stopniowo, zw\u0142aszcza wtedy, gdy nowy osadnik nie przychodzi do gotowego gospodarstwa, opuszczonego np. przez Niemca, jak si\u0119 to przez pewien czas odbywa\u0142o na ziemiach zachodnich, lecz musi prac\u0119 sw\u0105 rozpoczyna\u0107 od pocz\u0105tku. Ale z chwil\u0105, gdy znajd\u0105 si\u0119 kapita\u0142y, gdy zjawi si\u0119 kredyt d\u0142ugoterminowy, w\u00f3wczas rozwinie si\u0119 prawid\u0142owo to osadnictwo, szczeg\u00f3lnie donios\u0142e z punktu widzenia narodowego.<\/p>\n\n\n\n A czy wolno zapomina\u0107 o kolonizacji miejskiej? Dzielnice zachodnie wytworzy\u0142y u siebie polsk\u0105 warstw\u0119 \u015bredni\u0105, polskiego kupca – kt\u00f3rej niedostatek jest w Kr\u00f3lestwie, a kt\u00f3rej na wschodzie, po za niekt\u00f3rymi miastami, jak np. Wilnem, niema prawie zupe\u0142nie. Dzisiaj ju\u017c miasta wielkopolskie s\u0105 przeludnione: ot\u00f3\u017c jest rzecz\u0105 pierwszorz\u0119dnej donios\u0142o\u015bci, by polski kupiec z zachodu, polski przemys\u0142owiec i rzemie\u015blnik poszed\u0142 na wsch\u00f3d, gdzie wiele mo\u017ce zrobi\u0107, gdzie mo\u017ce zdoby\u0107 samodzieln\u0105 pozycj\u0119, sta\u0107 si\u0119 ostoj\u0105 polsko\u015bci i kultury. Tak jak niegdy\u015b przed wiekami odbywa\u0142a si\u0119 w Polsce kolonizacja miejska, kiedy kupiec z zachodu szed\u0142 na wsch\u00f3d, tak i dzisiaj ten proces powinien si\u0119 powt\u00f3rzy\u0107, z t\u0105 tylko r\u00f3\u017cnic\u0105, \u017ce b\u0119dzie to ju\u017c kolonizacja polska. Ale tak jak dawniej, i dzisiaj ta kolonizacja wymaga pomocy, opieki, wymaga te\u017c zrozumienia tej donios\u0142o\u015bci przez spo\u0142ecze\u0144stwo polskie – a przede wszystkim wymaga organizacji.<\/p>\n\n\n\nNajwa\u017cniejszym jednak warunkiem zjednoczenia gospodarczego Polski jest wytworzenie jednolitego systemu komunikacyjnego. Gdy Fryderyk List nawo\u0142ywa\u0142 do zjednoczenia Niemiec, wtedy szczeg\u00f3ln\u0105 uwag\u0119 zwr\u00f3ci\u0142 na stworzenie narodowego systemu komunikacyjnego. Bez jedno\u015bci komunikacyjnej niema jedno\u015bci gospodarczej, niema pe\u0142nej niezale\u017cno\u015bci gospodarczej. Ta prawda szczeg\u00f3lnie sta\u0142a si\u0119 widoczn\u0105 w ostatnim czasie z uwagi na strajk angielski. Niezwykle pomy\u015bln\u0105 koniunktur\u0119, wywo\u0142an\u0105 przez ten strajk w\u0119glowy, mogli\u015bmy tylko w cz\u0119\u015bci wyzyska\u0107, a to z tego powodu, \u017ce tylko drobn\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 w\u0119gla mogli\u015bmy wywie\u015b\u0107 w\u0142asnymi kolejami do w\u0142asnego morza. Lwia cz\u0119\u015b\u0107 zarobku przypad\u0142a Niemcom. Kraj, kt\u00f3ry swobodnie nie mo\u017ce wywozi\u0107 swoich p\u0142od\u00f3w, a jest skazany na po\u015brednictwo s\u0105siada, dostaje si\u0119 w zale\u017cno\u015b\u0107 od obcych. A w dodatku tym s\u0105siadem s\u0105 Niemcy.<\/p>\n\n\n\nProblem G\u00f3rnego \u015al\u0105ska, jeden z najwa\u017cniejszych problem\u00f3w naszego pa\u0144stwa, jest \u015bci\u015ble zwi\u0105zany z zagadnieniem komunikacji. G\u00f3rny \u015al\u0105sk ma na ziemiach polskich i przez ziemie polskie sw\u00f3j naturalny teren ekspansji. Uznali to sami Niemcy w czasie wojny, gdy w s\u0142ynnym memoriale, przed\u0142o\u017conym kanclerzowi Rzeszy przez organizacje gospodarcze, domagali si\u0119 przy\u0142\u0105czenia cz\u0119\u015bci Kr\u00f3lestwa do Rzeszy a uzale\u017cnienia handlowo-celnego reszty Kr\u00f3lestwa. Jest naszym obowi\u0105zkiem, ale ju\u017c w inny spos\u00f3b, zaspokoi\u0107 ten postulat jedno\u015bci gospodarczej. Polska stanie si\u0119 pa\u0144stwem, gospodarczo zjednoczonym w\u00f3wczas, gdy osi\u0105 naszego systemu komunikacyjnego stanie si\u0119 droga z po\u0142udnia na p\u00f3\u0142noc ku morzu, gdy ziemia krakowska, zag\u0142\u0119bie w\u0119glowe i okr\u0119gi przemys\u0142owe, po\u0142o\u017cone dalej na p\u00f3\u0142noc i na p\u00f3\u0142nocny wsch\u00f3d zostan\u0105 zwi\u0105zane swobodniejsz\u0105 i \u0142atwiejsz\u0105 ni\u017c dzisiaj komunikacj\u0105. Na pierwszy plan wysuwa si\u0119 tu budowa nowej linii kolejowej, stanowi\u0105cej najkr\u00f3tsze po\u0142\u0105czenie Zag\u0142\u0119bia z morzem. Niepodobna tu w tej chwili wchodzi\u0107 w konkretne problemy techniczne, ale nie mo\u017cna do\u015b\u0107 mocno podkre\u015bli\u0107 szczeg\u00f3lnej wagi tego zagadnienia.<\/p>\n\n\n\nPowy\u017csze wywody mo\u017cna stre\u015bci\u0107 w ten spos\u00f3b: Polska nie jest jeszcze zjednoczona gospodarczo, r\u00f3\u017cne jej cz\u0119\u015bci jeszcze si\u0119 z sob\u0105 nie zros\u0142y. Jedno\u015b\u0107 gospodarstwa narodowego wyra\u017ca si\u0119 w jednym narodowym rynku zbytu, w d\u0105\u017ceniu do skolonizowania dzielnic rzadziej zaludnionych lub ekonomicznie ni\u017cej stoj\u0105cych przez dzielnice z g\u0119stsz\u0105 ludno\u015bci\u0105 lub wy\u017csz\u0105 kultur\u0105 gospodarcz\u0105, a przede wszystkim w zbudowaniu narodowego systemu komunikacyjnego, kt\u00f3ry zespoli mocno r\u00f3\u017cne terytoria Polski i uniezale\u017cni nasz wyw\u00f3z od obcego po\u015brednictwa.<\/p>\n\n\n\n Niezale\u017cno\u015b\u0107<\/strong><\/p>\n\n\n\nZa punkt wyj\u015bcia polityki gospodarczej bierzemy gospodarstwo narodowe, a nie m\u00f3wimy og\u00f3lnie o gospodarstwie pa\u0144stwa, bogactwie i dobrobycie jego ludno\u015bci. Wynika z tego, \u017ce nie mo\u017ce by\u0107 oboj\u0119tne pytanie, w czyich r\u0119kach s\u0105 si\u0142y produkcyjne pa\u0144stwa, jaki one maj\u0105 charakter z punktu widzenia narodowego. Dla polityka, kt\u00f3remu zale\u017cy tylko na jak najwi\u0119kszej sumie bogactwa, zgromadzonego w kraju, jest oboj\u0119tnym, w czyich r\u0119kach jest to bogactwo, czyj\u0105 w\u0142asno\u015bci\u0105 s\u0105 warsztaty produkcyjne i po\u015brednictwo kredytowe. Nie mo\u017ce to by\u0107 rzecz\u0105 oboj\u0119tn\u0105 dla narodu, musi mu zale\u017ce\u0107 na tym, by wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 i wymiana w Polsce jak najlepiej s\u0142u\u017cy\u0142a celom polskiego gospodarstwa narodowego.<\/p>\n\n\n\nZagadnienie to jest szczeg\u00f3lnie donios\u0142e u nas z tego powodu, \u017ce spora cz\u0119\u015b\u0107 naszej wytw\u00f3rczo\u015bci przemys\u0142owej jest w r\u0119kach cudzoziemskich kapitalist\u00f3w i \u017ce jeste\u015bmy zale\u017cni od kredytu zagranicznego. Po\u0142o\u017cenie to nie ma jakiego\u015b wyj\u0105tkowego charakteru. Rozw\u00f3j wytw\u00f3rczo\u015bci w krajach, kt\u00f3re pozosta\u0142y w tyle po za innymi, zasadza si\u0119 na tym, \u017ce do tego kraju przybywa kapita\u0142 obcy, \u017ce uruchamia w nim produkcj\u0119, \u017ce zasila tak\u017ce i rodzim\u0105 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 swoim kredytem. Ale ten proces w r\u00f3\u017cnych krajach ma rozmaity przebieg i niejednakowe konsekwencje dla gospodarstwa narodowego pa\u0144stwa, kt\u00f3re musia\u0142o si\u0119 zad\u0142u\u017cy\u0107 zagranic\u0105.<\/p>\n\n\n\nPot\u0119\u017cne dzisiaj Stany Zjednoczone Ameryki P\u00f3\u0142nocnej jeszcze przed wojn\u0105 by\u0142y krajem d\u0142u\u017cniczym, zale\u017ca\u0142y od dop\u0142ywu kapita\u0142u europejskiego. Dzisiaj sta\u0142y si\u0119 one g\u0142\u00f3wnym wierzycielem \u015bwiata. W\u0142ochy nowo\u017cytne, po swoim zjednoczeniu, by\u0142y bardzo ubogie w kapita\u0142, o wiele ubo\u017csze ni\u017c Polska dzisiejsza. Nap\u0142yn\u0105\u0142 do nich kapita\u0142 obcy, ale W\u0142osi stopniowo ten kapita\u0142 sp\u0142acali, wytwarzaj\u0105c w\u0142asny. Dzisiaj jeszcze jest wiele we W\u0142oszech kapita\u0142u obcego, ale nie zajmuje on tam dominuj\u0105cego stanowiska, nie mo\u017ce by\u0107 mowy o jednostronnej zale\u017cno\u015bci W\u0142och od zagranicznego kapita\u0142u Podobny proces przeobra\u017cania si\u0119 pa\u0144stwa z kraju d\u0142u\u017cniczego na kraj, kt\u00f3ry tym d\u0142u\u017cnikiem w stosunku do zagranicy by\u0107 przestaje, bo gromadzi si\u0119 jego w\u0142asny kapita\u0142, mo\u017cna \u015bledzi\u0107 w Japonii i w szeregu innych kraj\u00f3w. Jest to proces normalny: s\u0142abe w kapita\u0142 gospodarstwo narodowe zapo\u017cycza si\u0119 za granic\u0105 po to, by wytworzy\u0107 w\u0142asny kapita\u0142 i ugruntowa\u0107 w przysz\u0142o\u015bci swoj\u0105 samodzielno\u015b\u0107 finansow\u0105.<\/p>\n\n\n\nIstniej\u0105 jednak i inne wypadki. Oto np. Portugalia ju\u017c bardzo wcze\u015bnie dosta\u0142a si\u0119 pod wp\u0142ywy kapita\u0142u angielskiego i nie umia\u0142a si\u0119 z jego p\u0119t wydoby\u0107. Portugalia nie ma wiele w\u0142asnego kapita\u0142u i w rezultacie jest koloni\u0105 angielsk\u0105 z pozorami politycznej niezale\u017cno\u015bci. Ot\u00f3\u017c chodzi oto, czy Polska p\u00f3jdzie po tej drodze, po kt\u00f3rej posz\u0142y Stany Zjednoczone, W\u0142ochy, Japonia – czy te\u017c stanie si\u0119 – Portugali\u0105.<\/p>\n\n\n\nOd czego zale\u017cy ten wynik? Najpierw od tego, czy zad\u0142u\u017caj\u0105c si\u0119 za granic\u0105, b\u0119dziemy umieli r\u00f3wnocze\u015bnie stwarza\u0107 zasoby, kt\u00f3re pozwol\u0105 nam ud\u017awign\u0105\u0107 ci\u0119\u017car tych d\u0142ug\u00f3w, kt\u00f3re pozwol\u0105 nam uzyskiwa\u0107 po\u017cyczki zagraniczne na coraz dogodniejszych warunkach. Procenty od d\u0142ug\u00f3w musimy sp\u0142aca\u0107 nasz\u0105 produkcj\u0105, a nie nowymi d\u0142ugami. Kapita\u0142 zagraniczny potrzebny jest po to, by uruchomi\u0107 i zwi\u0119kszy\u0107 nasz\u0105 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107, a nie po to, by zmniejsza\u0142 on stan polskiego posiadania; a wi\u0119c po prostu kwestia naszej samodzielno\u015bci w stosunku do obcego kapita\u0142u to kwestia naszej wytw\u00f3rczo\u015bci, zdolno\u015bci do wyt\u0119\u017conej pracy i gromadzenia oszcz\u0119dno\u015bci. Los narod\u00f3w, kt\u00f3re si\u0119 zad\u0142u\u017caj\u0105 po to by konsumowa\u0107, nie jest godnym zazdro\u015bci.<\/p>\n\n\n\nPo wt\u00f3re, wiele zale\u017cy od tego, z jakim kapita\u0142em i z jakimi kapitalistami Polska b\u0119dzie mia\u0142a do czynienia. Zasada: bra\u0107 pieni\u0105dze, gdzie si\u0119 da, to zasada bankrut\u00f3w. Nie jest dla nas niebezpiecznym kapita\u0142, kt\u00f3ry idzie do Polski tylko po to, by zarobi\u0107 na oprocentowaniu, a nie ma \u017cadnych ubocznych cel\u00f3w. Wtedy o stosunku do niego rozstrzygaj\u0105 wy\u0142\u0105cznie wzgl\u0119dy finansowe: wysoko\u015b\u0107 oprocentowania, termin sp\u0142aty itd. Ale gdy mamy do czynienia z kapita\u0142em, kt\u00f3ry wykupuje niekt\u00f3re dzia\u0142y naszej produkcji po to, by ograniczy\u0107 wsp\u00f3\u0142zawodnictwo Polski na rynkach mi\u0119dzynarodowych, to wtedy b\u0119dzie zupe\u0142nie zrozumia\u0142y wrogi stosunek do tego kapita\u0142u. Je\u017celi np. Niemcy chcia\u0142y lokowa\u0107 swoje kapita\u0142y w Polsce po to, by wzm\u00f3c u nas \u017cywio\u0142 niemiecki, by niejako przed\u0142u\u017cy\u0107 swoje gospodarstwo narodowe na naszym terenie, to wtedy zupe\u0142nie jasnym jest niebezpiecze\u0144stwo, kt\u00f3re nam zagra\u017ca.<\/p>\n\n\n\nAlbo czy\u017c mo\u017ce by\u0107 mowa o niezale\u017cno\u015bci gospodarczej i finansowej pa\u0144stwa, kt\u00f3re uzyska\u0142o po\u017cyczk\u0119 zagraniczn\u0105, oddaj\u0105c w zamian kontrol\u0119 nad swoim bud\u017cetem, a przez to nad swoj\u0105 polityk\u0105, w r\u0119ce obcych wierzycieli? Plany takie w stosunku do Polski istniej\u0105, to te\u017c musimy si\u0119 im przeciwstawi\u0107 bardzo mocno. Wynika z tego, \u017ce kapita\u0142 obcy w\u00f3wczas nie b\u0119dzie niebezpieczny dla niezale\u017cno\u015bci naszego gospodarstwa narodowego, gdy w parze z koniecznym zapo\u017cyczaniem si\u0119 za granic\u0105 p\u00f3jdzie wytwarzanie w\u0142asnego kapita\u0142u, pot\u0119gowanie si\u0142y wytw\u00f3rczej w\u0142asnego gospodarstwa. W przeciwnym razie kraj stanie si\u0119 koloni\u0105 obcego kapita\u0142u, biernym obiektem obcych wp\u0142yw\u00f3w politycznych. Do tego prowadzi te\u017c wpuszczanie do kraju kapita\u0142u, kt\u00f3ry ma na oku cele polityczne, wzgl\u0119dnie oddawanie si\u0119 pod obc\u0105 kontrol\u0119 w zamian za kredyt zagraniczny.<\/p>\n\n\n\n R\u00f3wnowaga<\/strong><\/p>\n\n\n\nGdy mowa jest o planach rozwoju gospodarczego, wysuwa si\u0119 pytanie czy Polska ma i\u015b\u0107 raczej w kierunku przemys\u0142owym, czy te\u017c g\u0142\u00f3wn\u0105 uwag\u0119 zwr\u00f3ci\u0107 na rolnictwo. Wielu ludzi wyra\u017ca si\u0119 sceptycznie o d\u0105\u017cno\u015bci do nadmiernego uprzemys\u0142owienia kraju, wielu zagranicznych doradc\u00f3w przestrzega nas przed zbyt silnym popieraniem przemys\u0142u fabrycznego, ka\u017c\u0119 nam przede wszystkim produkowa\u0107 \u015brodki \u017cywno\u015bci i surowce.<\/p>\n\n\n\nStopie\u0144 rozwoju przemys\u0142u w jakimkolwiek kraju zale\u017cy najpierw od koniunktur w gospodarstwie \u015bwiatowym, a nast\u0119pnie od zasob\u00f3w naturalnych, kt\u00f3re w tym kraju si\u0119 znajduj\u0105. Co do pierwszego, to jest rzecz\u0105 dobrze wiadom\u0105, \u017ce przemys\u0142 przetw\u00f3rczy ma obecnie warunki bardzo trudne. Wiele pa\u0144stw wysoce przemys\u0142owych cierpi na nadmiar produkcji, spotyka si\u0119 z coraz wi\u0119kszymi trudno\u015bciami zbytu. Nie s\u0105 to przej\u015bciowe niedomagania, lecz po pierwsze wynik faktu, \u017ce w ca\u0142ym szeregu pa\u0144stw europejskich nast\u0105pi\u0142o znaczne zubo\u017cenie i zmniejszy\u0142a si\u0119 si\u0142a nabywcza ludno\u015bci, a przede wszystkim kraje pozaeuropejskie, bogate w surowce, gor\u0105czkowo rozwijaj\u0105 przemys\u0142 u siebie i wypieraj\u0105 Europ\u0119 z zajmowanego dotychczas przez ni\u0105 stanowiska g\u0142\u00f3wnego dostawcy artyku\u0142\u00f3w przemys\u0142owych. Specjalnie, o ile chodzi o Polsk\u0119, to katastrofa rosyjska daje si\u0119 we znaki naszemu przemys\u0142owi. I w chwili, gdy bogate pa\u0144stwa przemys\u0142owe Europy zachodniej robi\u0105 kurczowe wysi\u0142ki, by utrzyma\u0107 si\u0119 na rynkach zagranicznych, nie cofaj\u0105c si\u0119 przed dumpingiem, a nawet subwencjami dla swego przemys\u0142u, nie mo\u017cna liczy\u0107 na to, \u017ce Polska, uboga w kapita\u0142, cierpi\u0105ca na brak kredytu, bez wyrobionych stosunk\u00f3w w \u015bwiecie, ze sw\u0105 s\u0142ab\u0105 organizacj\u0105 handlow\u0105 zdo\u0142a zaj\u0105\u0107 w kr\u00f3tkim czasie powa\u017cne miejsce w wywozie gotowych artyku\u0142\u00f3w przemys\u0142owych. Ten fakt potwierdza statystyka naszego wywozu, w kt\u00f3rym gotowe wyroby zajmuj\u0105 bardzo po\u015blednie stanowisko w por\u00f3wnaniu z wywozem \u015brodk\u00f3w \u017cywno\u015bci, surowc\u00f3w przemys\u0142owych i p\u00f3\u0142fabrykat\u00f3w.<\/p>\n\n\n\nZ drugiej strony, do Polski przychodzi bardzo wiele takich artyku\u0142\u00f3w, kt\u00f3re \u0142atwo mog\u0105 by\u0107 wytwarzane w kraju, nawet bez zak\u0142adania nowych warsztat\u00f3w przemys\u0142owych, a tylko przez pe\u0142ne wyzyskanie ju\u017c istniej\u0105cych si\u0142 produkcyjnych. Przemys\u0142 nasz mo\u017ce znale\u017a\u0107 w opanowaniu rynku wewn\u0119trznego rekompensat\u0119 za trudno\u015bci w wywozie za granic\u0119 i b\u0119dzie rzecz\u0105 zupe\u0142nie naturaln\u0105, gdy do tego si\u0119 przystosuje. Zreszt\u0105 na przeszkody napotyka nie tylko wyw\u00f3z gotowych produkt\u00f3w fabrycznych, lecz tak\u017ce i niekt\u00f3rych surowc\u00f3w. Wystarczy wskaza\u0107 na trudno\u015bci, na kt\u00f3re napotyka wyw\u00f3z w\u0119gla, je\u017celi si\u0119 pominie przej\u015bciowe koniunktury.<\/p>\n\n\n\nRozw\u00f3j przemys\u0142u wewn\u0105trz kraju, to wzrost konsumpcji w\u0119gla i innych krajowych surowc\u00f3w.  To te\u017c lepiej jest, zamiast stawia\u0107 pytanie: rolnictwo czy przemys\u0142? – powiedzie\u0107 w ten spos\u00f3b: nale\u017cy uruchomi\u0107 t\u0119 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 w Polsce, kt\u00f3ra ma u nas warunki rozwoju, to znaczy kt\u00f3ra przede wszystkim opiera si\u0119 na krajowych surowcach. Jak daleko posun\u0105\u0107 przer\u00f3b tego lub innego surowca, w jakiem stadium wytw\u00f3rczo\u015bci mo\u017cna dany artyku\u0142 wypu\u015bci\u0107 za granic\u0119, tego z g\u00f3ry nie mo\u017cna powiedzie\u0107; ale niema racji, by zasadniczo wyst\u0119powa\u0107 przeciw bardziej skomplikowanym procesom produkcyjnym, o ile potrafimy je u siebie rozwija\u0107, o ile nie b\u0119d\u0105 one mia\u0142y cieplarnianego charakteru. Polityka, kt\u00f3ra ka\u017c\u0119 nam niemal wy\u0142\u0105cznie produkowa\u0107 \u015brodki \u017cywno\u015bci i surowce, nie liczy si\u0119 z faktem, \u017ce Polska ma ludno\u015b\u0107 ju\u017c zbyt g\u0119st\u0105, by mog\u0142a sobie pozwoli\u0107 na ten prymitywizm gospodarczy. Ludno\u015b\u0107 ta wzrasta i b\u0119dzie wzrasta\u0142a, a jak wiemy, nie bardzo gdzie ma emigrowa\u0107.<\/p>\n\n\n\nTrudno przypu\u015bci\u0107, by podniesienie intensywno\u015bci kultury rolnej, a nast\u0119pnie parcelacja mia\u0142y zatrzyma\u0107 na roli znaczny procent tej nadwy\u017cki ludno\u015bci: w \u017cadnym razie nie zatrudni si\u0119 wielu r\u0105k, wolnych do pracy. Ludno\u015b\u0107 bezrobotna to nie tylko niebezpiecze\u0144stwo spo\u0142eczne, to zarazem i ci\u0119\u017car finansowy, spadaj\u0105cy na gospodarstwo narodowe, a wi\u0119c cho\u0107by po\u015brednio podra\u017caj\u0105cy produkcj\u0119. To te\u017c bior\u0105c pod uwag\u0119 nowe zatrudnienia kapita\u0142u, trzeba przede wszystkim uwzgl\u0119dnia\u0107 takie rodzaje wytw\u00f3rczo\u015bci, kt\u00f3re stosunkowo najwi\u0119cej mog\u0105 zatrudni\u0107 si\u0142 roboczych oczywi\u015bcie w spos\u00f3b produkcyjny i rentowny. Przy ub\u00f3stwie naszego kapita\u0142u nie mo\u017cemy pozwoli\u0107 sobie na zbytek zak\u0142adania przedsi\u0119biorstw, kt\u00f3re wymagaj\u0105 ogromnych kapita\u0142\u00f3w zak\u0142adowych, a stosunkowo niewiele mog\u0105 zatrudni\u0107 r\u0105k roboczych – chyba \u017ce wy\u017csze wzgl\u0119dy naka\u017c\u0105 za\u0142o\u017cenie takiego przedsi\u0119biorstwa. Praca u nas b\u0119dzie ta\u0144sza ni\u017c gdzieindziej, a kapita\u0142 dro\u017cszy, bo przecie\u017c, jeste\u015bmy krajem, kt\u00f3ry b\u0119dzie importowa\u0142 kapita\u0142 z zagranicy. Z tym musi si\u0119 liczy\u0107 ka\u017cdy organizator przemys\u0142u, z tym winno liczy\u0107 si\u0119 pa\u0144stwo, opiekuj\u0105ce si\u0119 przemys\u0142em. Istniej\u0105 jednak rodzaje wytw\u00f3rczo\u015bci, kt\u00f3re musz\u0105 istnie\u0107, cho\u0107by by\u0142y popierane w spos\u00f3b sztuczny. Dotyczy to przemys\u0142u pracuj\u0105cego na potrzeby obrony kraju, tzw. przemys\u0142u wojennego. Chyba Polska nie mo\u017ce, z uwagi na swoich s\u0105siad\u00f3w i na swoje po\u0142o\u017cenie geograficzne pozwoli\u0107 sobie na to, by w razie wojny by\u0142a zdana ca\u0142kowicie na \u0142ask\u0119 losu, o ile chodzi o dostaw\u0119 materia\u0142u wojennego.<\/p>\n\n\n\n<figure class=\"wp-block-embed is-type-video is-provider-youtube wp-block-embed-youtube wp-embed-aspect-16-9 wp-has-aspect-ratio\"><div class=\"wp-block-embed__wrapper\">\n<iframe title=\"Roman Rybarski - Polscy ekonomi\u015bci\" width=\"1200\" height=\"675\" src=\"https:\/\/www.youtube.com\/embed\/Jgpk0pjnHwQ?feature=oembed\" frameborder=\"0\" allow=\"accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share\" allowfullscreen><\/iframe>\n<\/div><\/figure>\n\n\n\nPoparcie pa\u0144stwa, szczeg\u00f3lnie intensywne, nie ma potrzeby rozci\u0105ga\u0107 si\u0119 na ca\u0142y przemys\u0142, kt\u00f3ry mo\u017ce mie\u0107 znaczenie dla wojny: w tym wypadku chodzi tu o siedzib\u0119 przemys\u0142u. To poparcie ma wi\u0119c charakter wyj\u0105tkowy. Nie wynika bynajmniej z powy\u017cszych wywod\u00f3w, \u017ce pa\u0144stwo ma popiera\u0107 na r\u00f3wni ka\u017cdy przemys\u0142, kt\u00f3ry ju\u017c istnieje, \u017ce ka\u017cda inicjatywa za\u0142o\u017cenia przedsi\u0119biorstwa, cho\u0107by ono nie mia\u0142o naturalnych warunk\u00f3w rozwoju, mo\u017ce od razu si\u0119 schroni\u0107 za wysoki mur celny. Przedsi\u0119biorstwo niezdolne do konkurowania z zagranic\u0105, technicznie nisko stoj\u0105ce, rozporz\u0105dzaj\u0105ce drogim surowcem, \u017ale po\u0142o\u017cone, jest raczej ci\u0119\u017carem ni\u017c po\u017cytkiem dla gospodarstwa narodowego. Z uwagi na koniunktur\u0119 mi\u0119dzynarodow\u0105, na brak kapita\u0142u u nas i inne trudno\u015bci, po\u017c\u0105dan\u0105 jest jak najwi\u0119ksza ostro\u017cno\u015b\u0107 przy zak\u0142adaniu nowych przedsi\u0119biorstw. Fakt, \u017ce czego\u015b jeszcze w Polsce niema, nie jest jeszcze dostatecznym argumentem, przemawiaj\u0105cym za tym, by nowe przedsi\u0119biorstwo powo\u0142a\u0107 do \u017cycia. Inaczej cokolwiek rzecz si\u0119 przedstawia z przedsi\u0119biorstwami ju\u017c istniej\u0105cymi. Nie mo\u017cna przecie\u017c zamkn\u0105\u0107 fabryk \u0142\u00f3dzkich dlatego, \u017ce w my\u015bl manifestu bankier\u00f3w mi\u0119dzynarodowych jest to \u201eprzemys\u0142 lokalny\u201d, wed\u0142ug nich jedna z przyczyn niedomaga\u0144 gospodarstwa europejskiego, (zreszt\u0105 podobne przemys\u0142y lokalne, bo oparte na sprowadzanym zza morza surowcu istniej\u0105 w ca\u0142ej Europie: do nich nale\u017cy tak\u017ce i angielski przemys\u0142 tekstylny). Trzeba si\u0119 liczy\u0107 z istniej\u0105cymi ju\u017c skupieniami ludno\u015bci fabrycznej i stopniowo przystosowa\u0107 je do nowych warunk\u00f3w i koniunktur.<\/p>\n\n\n\nIm szybciej w Polsce b\u0119dzie si\u0119 gromadzi\u0142 kapita\u0142, tym \u0142atwiej przeobrazi si\u0119 nasza wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 zgodnie z naturalnymi warunkami jej rozwoju. Poniewa\u017c jednak kapita\u0142u mamy ma\u0142o, musimy gospodarzy\u0107 nim najprzezorniej i najoszcz\u0119dniej. Nale\u017cy go lokowa\u0107 tam, gdzie uzyska si\u0119 w stosunkowo szybkim czasie znaczne zwi\u0119kszenie wytw\u00f3rczo\u015bci. Z tego punktu widzenia podniesienie intensywno\u015bci kultury rolnej ma szczeg\u00f3ln\u0105 donios\u0142o\u015b\u0107. Wystarczy wskaza\u0107 cho\u0107by na to, jak szybko amortyzuj\u0105 si\u0119 nak\u0142ady zu\u017cyte na melioracje. Na te zaniedbane dziedziny tym bardziej trzeba zwr\u00f3ci\u0107 uwag\u0119, bo przecie\u017c nie ma pomy\u015blno\u015bci przemys\u0142u w Polsce, je\u017celi wie\u015b jest uboga. Z tego wszystkiego wida\u0107, \u017ce zagadnienie r\u00f3wnowagi mi\u0119dzy rolnictwem i przemys\u0142em, jak r\u00f3wnie\u017c i zagadnienie wyboru mi\u0119dzy r\u00f3\u017cnymi rodzajami przemys\u0142u, nie da si\u0119 rozstrzygn\u0105\u0107 w skrajny spos\u00f3b. Decyzja zale\u017cy od ca\u0142ego szeregu okoliczno\u015bci. Decyzja jest trudna, gdy\u017c wchodz\u0105 tu w gr\u0119 interesy r\u00f3\u017cnych grup wytw\u00f3rczych, poniek\u0105d nawet i interesy r\u00f3\u017cnych dzielnic. Inny bowiem charakter ma przemys\u0142 na G\u00f3rnym \u015al\u0105sku, zainteresowany w bardziej liberalnej polityce celnej, a czego innego domaga si\u0119 od pa\u0144stwa przemys\u0142 dawnego Kr\u00f3lestwa Polskiego. D\u0105\u017c\u0105c do r\u00f3wnowagi tych r\u00f3\u017cnych interes\u00f3w, nie mo\u017cna kierowa\u0107 si\u0119 \u017cadnymi uprzedzeniami, ani te\u017c w rozmaity spos\u00f3b traktowa\u0107 r\u00f3\u017cnych dzielnic Polski, jednych przemys\u0142\u00f3w uwa\u017ca\u0107 za bli\u017csze a innych za dalsze. Polityka gospodarcza pa\u0144stwa polskiego nie mo\u017ce mie\u0107 dzielnicowego zabarwienia. Ale jej charakter zale\u017cy nie tylko od obiektywnych danych, reprezentowanych przez r\u00f3\u017cne ga\u0142\u0119zie wytw\u00f3rczo\u015bci, lecz tak\u017ce i stosunku r\u00f3\u017cnych grup gospodarczych do og\u00f3lnopa\u0144stwowej polityki.<\/p>\n\n\n\nNale\u017cy d\u0105\u017cy\u0107 do r\u00f3wnowagi mi\u0119dzy produkcj\u0105 rolnicz\u0105 a przemys\u0142ow\u0105 na tej drodze, \u017ce ca\u0142\u0105 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 oprze si\u0119 przede wszystkim na zasadzie przerobu krajowych surowc\u00f3w, dzi\u0119ki czemu uda si\u0119 usun\u0105\u0107 zbytni import zagraniczny. O ile chodzi o uruchomienie nowych ga\u0142\u0119zi wytw\u00f3rczo\u015bci lub o rozszerzenie istniej\u0105cych, to pierwsze\u0144stwo ma ta wytw\u00f3rczo\u015b\u0107, kt\u00f3ra w stosunku do kapita\u0142u zak\u0142adowego zatrudnia stosunkowo najwi\u0119cej si\u0142 roboczych. W wyj\u0105tkowy spos\u00f3b nale\u017cy traktowa\u0107 wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 pracuj\u0105c\u0105 na potrzeby obrony kraju, poza tym nale\u017cy by\u0107 bardzo ostro\u017cnym w zak\u0142adaniu nowych zak\u0142ad\u00f3w przemys\u0142owych z uwagi na trudne koniunktury handlu \u015bwiatowego. Istniej\u0105 ga\u0142\u0119zie przemys\u0142u, kt\u00f3re u nas nie maj\u0105 widok\u00f3w rozwoju i z tym faktem trzeba si\u0119 liczy\u0107. Polityka gospodarcza pa\u0144stwa, nadaj\u0105c ten lub inny kierunek wytw\u00f3rczo\u015bci przemys\u0142owej, winna kierowa\u0107 si\u0119 wy\u0142\u0105cznie tylko powy\u017cszymi wzgl\u0119dami, traktuj\u0105c wszystkie ga\u0142\u0119zie wytw\u00f3rczo\u015bci i wszystkie dzielnice wed\u0142ug tych samych zasad.<\/p>\n\n\n\nOrganizacja<\/strong><\/p>\n\n\n\nPowy\u017csze uwagi nie maj\u0105 pretensji do tego, by wyczerpa\u0107 wszystkie zagadnienia, zwi\u0105zane z programem gospodarczym Polski, by da\u0107 odpowied\u017a na ca\u0142y szereg zapyta\u0144, na kt\u00f3re musi odpowiedzie\u0107 polityka gospodarcza pa\u0144stwa. Chodzi tu tylko o zaznaczenie za\u0142o\u017ce\u0144 tej polityki, o wskazanie, w jaki spos\u00f3b i w jakim duchu nale\u017cy przyst\u0119powa\u0107 do tych problem\u00f3w. Gdy bierze si\u0119 za punkt wyj\u015bcia jedno\u015b\u0107 gospodarstwa narodowego, to w\u00f3wczas nie formu\u0142uje si\u0119 \u0142atwych szablon\u00f3w, rozstrzygaj\u0105cych z g\u00f3ry wszystkie trudno\u015bci. Gospodarstwo narodowe jest czym\u015b konkretnym, czym\u015b \u017cywym. Kierowanie nim winno si\u0119 oprze\u0107 na jego dok\u0142adnej znajomo\u015bci, na zbadaniu wewn\u0119trznych i zewn\u0119trznych warunk\u00f3w; a to zadanie wymaga d\u0142ugiej pracy i d\u0142ugich studi\u00f3w, musi by\u0107 wsp\u00f3lnym dzie\u0142em wielu czynnik\u00f3w, kt\u00f3re wp\u0142ywaj\u0105 na rozw\u00f3j gospodarczy kraju, musi r\u00f3\u017cne d\u0105\u017cenia, interesy sprowadzi\u0107 do wsp\u00f3lnego mianownika.<\/p>\n\n\n\nNarodowa polityka gospodarcza przeciwstawia si\u0119 ostro socjalistycznej polityce gospodarczej. Socjalizm na wszystko znajduje \u0142atw\u0105 odpowied\u017a. Gdy zjawi si\u0119 jakakolwiek trudno\u015b\u0107, w\u00f3wczas zjawia si\u0119, jak deus ex machina, wszechw\u0142adne pa\u0144stwo i ono radzi na wszystko. Istnieje bezrobocie? Wed\u0142ug socjalizmu trzeba p\u0142aci\u0107 zasi\u0142ki bezrobotnym, albo te\u017c pa\u0144stwo ma obowi\u0105zek uruchomi\u0107 \u201eroboty publiczne\u201d, otworzy\u0107 wielkie kredyty dla zatrudnienia bezrobotnych mas. Brak jest walut na rynku? Wtedy wydaje si\u0119 przepisy policyjne, zabraniaj\u0105ce swobodnego obrotu walutami i dewizami, albo nawet szuka si\u0119 ich po bankach i prywatnych kieszeniach. Ro\u015bnie dro\u017cyzna? A od czego s\u0105 ceny maksymalne, urz\u0119dy walki z lichw\u0105, kt\u00f3re niew\u0105tpliwie poskromi\u0105 \u201epaskarstwo\u201d. \u0179le funkcjonuje jakakolwiek ga\u0142\u0119\u017a przemys\u0142u? Upa\u0144stwowi\u0107 j\u0105, mianowa\u0107 komisarza rz\u0105dowego, a wszystko b\u0119dzie dobrze.<\/p>\n\n\n\nTego rodzaju znachorstwo mo\u017ce pop\u0142aca\u0107 w demagogii ulicznej, ale ju\u017c nikt powa\u017cnie nie bierze tych \u015brodk\u00f3w zaradczych. Zawiod\u0142a nie tylko i u nas gospodarka pa\u0144stwowa, prowadzona bezpo\u015brednio. Rozumiemy dzisiaj, \u017ce zjawisko dro\u017cyzny ma g\u0142\u0119bsze przyczyny, ni\u017c zmow\u0119 producent\u00f3w lub po\u015brednik\u00f3w. Pr\u00f3by upa\u0144stwowienia obrotu walutowego osi\u0105ga\u0142y zawsze wyniki wr\u0119cz przeciwne od zamierzonych. Socjali\u015bci na Zachodzie, gdy dochodz\u0105 do w\u0142adzy, wystrzegaj\u0105 si\u0119 do\u015b\u0107 stanowczo rz\u0105dzenia metodami socjalistycznymi. Wszelako wp\u0142yw my\u015blenia socjalistycznego zaznaczy\u0142 si\u0119 do\u015b\u0107 g\u0142\u0119boko nawet i w sferach dalekich od socjalizmu. Wyra\u017ca si\u0119 on w wierze we wszechpot\u0119g\u0119 pa\u0144stwa, we wk\u0142adaniu na nie zada\u0144, kt\u00f3rych pa\u0144stwo nie mo\u017ce spe\u0142ni\u0107, a przede wszystkim w rozwoju tendencji klasowych, w d\u0105\u017cno\u015bci, by r\u00f3\u017cne zagadnienia gospodarcze ujmowa\u0107 nie na tle jedno\u015bci gospodarstwa narodowego, lecz pod klasowym k\u0105tem widzenia.<\/p>\n\n\n\nSocjalizmowi przeciwstawi\u0142 si\u0119 liberalizm, apoteozuj\u0105cy zasad\u0119 wolnej konkurencji. Has\u0142o \u201ewolnego handlu\u201d mia\u0142o by\u0107 znowu lekarstwem na wszelkie niedomagania. Liberalizm wskazywa\u0142 s\u0142usznie na wady pa\u0144stwowej gospodarki, na rujnuj\u0105cy si\u0142y wytw\u00f3rcze stosunek socjalizmu do kapita\u0142u, wykazywa\u0142 bezcelowo\u015b\u0107 reglamentacji \u017cycia gospodarczego. Jednak\u017ce ta prosta formu\u0142a: \u201ewolny handel\u201d, nie starczy za program gospodarczy. Przede wszystkim nie jest prawd\u0105, by wolno\u015b\u0107 gospodarcza prowadzi\u0142a zawsze do wolnej konkurencji, do cen jak najni\u017cszych i do najlepszej produkcji. \u017byjemy obecnie nie w okresie wolnej konkurencji, lecz monopol\u00f3w, i to zar\u00f3wno monopol\u00f3w kapita\u0142u jak i pracy. Zwi\u0105zki zawodowe, trusty, kartele, syndykaty wp\u0142ywaj\u0105 na produkcj\u0119, organizuj\u0105 j\u0105 na ten lub inny spos\u00f3b. Pa\u0144stwo nie mo\u017ce zrzec si\u0119 wp\u0142ywu na \u017cycie gospodarcze, poprzesta\u0107 tylko na pilnowaniu porz\u0105dku i bezpiecze\u0144stwa; czy chce czy nie chce, musi wywiera\u0107 stanowczy wp\u0142yw na gospodarstwo narodowe.<\/p>\n\n\n\nJe\u017celi przemys\u0142 domaga si\u0119, i s\u0142usznie, ochrony celnej, to wtedy ten przemys\u0142 zrywa z zasad\u0105 wolnego handlu. Je\u017celi wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 w dobie kryzysu ucieka si\u0119 do pa\u0144stwa o pomoc, to ta wytw\u00f3rczo\u015b\u0107 objawia d\u0105\u017cno\u015bci, sprzeczne zar\u00f3wno z duchem, jak i liter\u0105 liberalizmu. Bardzo wielu ludzi w Polsce przypisuje pa\u0144stwu decyduj\u0105c\u0105 rol\u0119 w uzyskaniu kredytu zagranicznego, domaga si\u0119, by pa\u0144stwo zorganizowa\u0142o kredyt d\u0142ugoterminowy. Istotnie dzisiaj kredyt pa\u0144stwowy w naszym \u017cyciu gospodarczym odgrywa rol\u0119 bardzo wybitn\u0105, mo\u017ce nawet wi\u0119ksz\u0105, ni\u017cby sobie tego nale\u017ca\u0142o \u017cyczy\u0107. Ale w tych warunkach, gdy mimo wszystko dzia\u0142alno\u015b\u0107 gospodarcza pa\u0144stwa si\u0119 rozros\u0142a, cz\u0119sto przy wsp\u00f3\u0142udziale tak zw. sfer gospodarczych, niepodobna jest ju\u017c biernie powtarza\u0107 dawnych formu\u0142 liberalnych. Podstaw\u0105 rozwoju gospodarczego musi zosta\u0107 prywatna inicjatywa i przedsi\u0119biorczo\u015b\u0107. Koniecznem jest usuni\u0119cie wielu przeszk\u00f3d, kt\u00f3re jej stoj\u0105 na drodze. Koniecznym jest zabezpieczenie wolnego tworzenia si\u0119 kapita\u0142\u00f3w. Samorzutny p\u0119d do rozwoju gospodarczego musi od\u017cy\u0107: w przeciwnym razie nasze gospodarstwo narodowe b\u0119dzie p\u0119dzi\u0142o \u017cywot suchotniczy. Ale polityka gospodarcza pa\u0144stwa nie mo\u017ce poprzesta\u0107 na tych bardzo wa\u017cnych, lecz raczej negatywnych zastrze\u017ceniach. Poszczeg\u00f3lne interesy gospodarcze s\u0105 zorganizowane czynnie, uzbrojone nawet do walki. Istniej\u0105 mi\u0119dzy niemi nieraz sprzeczno\u015bci, a zawsze zachodzi potrzeba koordynacji. Ta koordynacja nie wytworzy si\u0119 sama przez si\u0119. Pa\u0144stwo musi mie\u0107, pracuj\u0105c razem ze zrzeszeniami spo\u0142eczno-gospodarczymi, lini\u0119 przewodni\u0105 i plan w prowadzeniu tej polityki, a zarazem te wszystkie zrzeszenia, zwi\u0105zki, organizacje, musz\u0105 mie\u0107 struktur\u0119, przystosowan\u0105 do tej wsp\u00f3\u0142pracy i by\u0107 o\u017cywione duchem tej wsp\u00f3\u0142pracy na gruncie jedno\u015bci gospodarstwa narodowego. W przeciwnym razie polityka gospodarcza pa\u0144stwa nie ruszy z martwego punktu.<\/p>\n\n\n\nUrobi\u0142o si\u0119 b\u0142\u0119dne przekonanie, \u017ce polityk\u0119 gospodarcz\u0105 pa\u0144stwa prowadzi tylko rz\u0105d, a za\u015b czynniki spo\u0142eczne wyst\u0119puj\u0105 w stosunku do niego w roli petent\u00f3w, krytyk\u00f3w lub widz\u00f3w. Nigdy tak nie by\u0142o, a tym bardziej nie jest dzisiaj, gdy r\u00f3\u017cni uczestnicy produkcji s\u0105 zorganizowani, gdy maj\u0105 swoje zwi\u0105zki, gdy wyros\u0142y pot\u0119\u017cne kartele i trusty. Wielki bank, kt\u00f3ry w tym lub innym kierunku zwraca swoj\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 kredytow\u0105, jest nieraz bardzo powa\u017cnym czynnikiem polityki gospodarczej.<\/p>\n\n\n\nSwobodne zrzeszenia konsument\u00f3w wywieraj\u0105 du\u017cy wp\u0142yw na organizacj\u0119 handlu. Zwi\u0105zek zawodowy robotniczy, jakkolwiek ma zwykle tylko na oku cele spo\u0142eczne, oddzia\u0142ywa dodatnio lub ujemnie na po\u0142o\u017cenie przemys\u0142u. Pisze si\u0119 obecnie du\u017co o polityce trust\u00f3w, karteli i syndykat\u00f3w, jako zwi\u0105zk\u00f3w, kt\u00f3re w organizacji \u017cycia gospodarczego wyst\u0119puj\u0105 w roli czynnika samodzielnego; przecie\u017c nawet w niekt\u00f3rych krajach te organizacje narzucaj\u0105 swoj\u0105 polityk\u0119 pa\u0144stwu. Mo\u017cna p\u00f3j\u015b\u0107 jeszcze dalej i stwierdzi\u0107, \u017ce nawet prywatne jednostki, bez wzgl\u0119du na ich pozycj\u0119 materialn\u0105 i si\u0142\u0119 oddzia\u0142ywaj\u0105 w ten lub inny spos\u00f3b na stan gospodarstwa narodowego. Je\u017celi kto\u015b wybiera sobie ten lub inny zaw\u00f3d, to przez to samo wp\u0142ywa na struktur\u0119 spo\u0142eczno-gospodarcz\u0105 narodu. Je\u017celi kto oszcz\u0119dza zamiast trwoni\u0107 pieni\u0105dze, powi\u0119ksza kapita\u0142 narodowy i przyczynia si\u0119 do uruchomienia produkcji. Je\u017celi kto\u015b idzie na zagro\u017con\u0105 narodowo plac\u00f3wk\u0119 i tam organizuje \u017cycie gospodarcze, wzmacnia wtedy narodowe gospodarstwo. Nie ma jednostki, kt\u00f3rej dzia\u0142alno\u015b\u0107, cho\u0107by w minimalnym stopniu nie mia\u0142a znaczenia dla gospodarstwa narodowego. Ka\u017cdy w swoim \u017cyciu ponosi odpowiedzialno\u015b\u0107 za losy narodu – i powinien mie\u0107 \u015bwiadomo\u015b\u0107 tej odpowiedzialno\u015bci; d\u0105\u017c\u0105c nawet do cel\u00f3w czysto zarobkowych, prywatno-gospodarczych, nie mo\u017ce zapomina\u0107 o zwi\u0105zku, kt\u00f3ry zachodzi mi\u0119dzy jego prac\u0105, jego \u017cyciem, a \u017cyciem ca\u0142o\u015bci. Przede wszystkim jednak r\u00f3\u017cne d\u0105\u017cenia i interesy wyst\u0119puj\u0105 w spos\u00f3b zorganizowany.<\/p>\n\n\n\nPa\u0144stwo ma do czynienia z reprezentacj\u0105 r\u00f3\u017cnych interes\u00f3w gospodarczych i zawodowych, z programem gospodarczym r\u00f3\u017cnych zrzesze\u0144 i stronnictw. Jak te rzeczy u\u0142o\u017cy\u0107, jak je zharmonizowa\u0107, jak z tego chaosu stworzy\u0107 wielk\u0105 ca\u0142o\u015b\u0107? Narzeka\u0142o si\u0119 powszechnie na to, \u017ce nasze stronnictwa polityczne nie maj\u0105 do\u015b\u0107 wyra\u017anych program\u00f3w gospodarczych, \u017ce dla cel\u00f3w politycznych po\u015bwi\u0119caj\u0105 gospodarcze zasady. Wielokrotnie wskazywano na to, \u017ce poziom obrad parlamentu nad gospodarczymi zagadnieniami nie jest do\u015b\u0107 wysoki. W parlamencie mieli nie by\u0107 dostatecznie reprezentowani fachowcy, maj\u0105cy dostatecznie solidny kontakt z \u017cyciem, z realnymi jego zagadnieniami i trudno\u015bciami. Niew\u0105tpliwie stronnictw politycznych by\u0142o u nas zbyt wiele, a ta okoliczno\u015b\u0107 nie sprzyja\u0142a wytworzeniu si\u0119 wyra\u017anego programu gospodarczego, bo nawet i pomi\u0119dzy grupami politycznymi, bliskimi sobie, na pierwszy plan si\u0142\u0105 rzeczy wysun\u0119\u0142o si\u0119 to, co je r\u00f3\u017cni, a nie to, co je \u0142\u0105czy. Ale obecnie zmala\u0142o znaczenie parlamentu, a natomiast wysuwa si\u0119 ide\u0119, by wi\u0119ksz\u0105 rol\u0119 w ustaleniu polityki gospodarczej pa\u0144stwa przyzna\u0107 reprezentacji zrzesze\u0144 gospodarczych i zawodowych, by je zaprz\u0105c do bardziej czynnej pracy polityczno-ekonomicznej. Idea reprezentacji interes\u00f3w jest obecnie bardzo modna. Przysz\u0142a ona do nas z Zachodu: pr\u00f3by faszystowskiej organizacji zwi\u0105zk\u00f3w produkcyjnych, tak zw. \u201ekorporacji\u201d, znajduj\u0105 u nas zwolennik\u00f3w. Mniejsza o to, \u017ce to na\u015bladownictwo jest bardzo powierzchowne. Idea faszyzmu u samych podstaw przeprowadza zasad\u0119 wsp\u00f3\u0142dzia\u0142ania kapita\u0142u, zdolno\u015bci technicznych i pracy fizycznej, w\u0142oskie korporacje oparte s\u0105 na tym wsp\u00f3\u0142dzia\u0142aniu i ka\u017cdy zwi\u0105zek produkcyjny wyst\u0119puje ju\u017c na zewn\u0105trz jako jedna ca\u0142o\u015b\u0107. Niepodobna te\u017c o tych w\u0142oskich pr\u00f3bach wypowiedzie\u0107 ostatecznego s\u0105du; zreszt\u0105 polityk\u0105 gospodarcz\u0105 w\u0142osk\u0105 kieruje faszyzm za po\u015brednictwem swojej organizacji, a nie \u201ekorporacje\u201d.<\/p>\n\n\n\nWreszcie co kraj to obyczaj, na\u015bladownictwo najpi\u0119kniejszych nawet wzor\u00f3w mo\u017ce si\u0119 \u0142atwo wyrodzi\u0107 w karykatur\u0119, zw\u0142aszcza gdy jest powierzchowne, gdy nie liczy si\u0119 z miejscowymi warunkami i stanem faktycznym. By\u0107 mo\u017ce, \u017ce z czasem przedstawicielstwo r\u00f3\u017cnych interes\u00f3w gospodarczych i spo\u0142ecznych zdo\u0142a wytworzy\u0107 organ, wywieraj\u0105cy donios\u0142y wp\u0142yw na polityk\u0119 gospodarcz\u0105 pa\u0144stwa. Niepodobna jednak tego oczekiwa\u0107 ju\u017c w najbli\u017cszej przysz\u0142o\u015bci a to ze wzgl\u0119du na charakter zrzesze\u0144, reprezentuj\u0105cych te r\u00f3\u017cne interesy. Wszystkie te zrzeszenia, bez wzgl\u0119du na to, czy maj\u0105 one charakter kapitalistyczny, czy reprezentuj\u0105 \u201eprac\u0119\u201d, s\u0105 przede wszystkim przystosowane do cel\u00f3w obrony konkretnych interes\u00f3w gospodarczych i spo\u0142ecznych. Niekt\u00f3re z nich w swoich d\u0105\u017ceniach wybiegaj\u0105 po za podw\u00f3rko partykularnych interes\u00f3w, ale tego nie mo\u017cna powiedzie\u0107 o wszystkich, nawet o ich wi\u0119kszo\u015bci. Gdy si\u0119 dzisiaj sprowadzi je razem, to jak wskazuj\u0105 dotychczasowe do\u015bwiadczenia, nie wynika z tego nic pozytywnego: przeciwnie s\u0142owa pozostaj\u0105 takie same, jakie przedtem by\u0142y, dyskusje tych przedstawicieli interes\u00f3w nie r\u00f3\u017cni\u0105 si\u0119 ani tonem, ani poziomem od zwyczajnych dyskusji w parlamencie; zreszt\u0105 tak si\u0119 z\u0142o\u017cy\u0142o, \u017ce w znacznej cz\u0119\u015bci i tu, i tam wyst\u0119puj\u0105 publicznie ci sami ludzie, bo specjalnie zawodowe zwi\u0105zki robotnicze s\u0105 raczej organami politycznych partii, dzia\u0142aj\u0105cych na tym terenie.<\/p>\n\n\n\nKiedy te wszystkie zwi\u0105zki stan\u0105 si\u0119 czym\u015b wi\u0119cej, kiedy spe\u0142ni\u0105 szersze zadanie? Gdy oparte zostan\u0105 na innych podstawach ideowych, gdy obrona klasowego czy zawodowego interesu nie b\u0119dzie dla nich wy\u0142\u0105cznym celem i racj\u0105 ich istnienia, jak si\u0119 to dzisiaj zazwyczaj dzieje. Podstaw\u0105 ich dzia\u0142alno\u015bci musi sta\u0107 si\u0119 przekonanie, \u017ce droga do dobrobytu klasy prowadzi przez pot\u0119g\u0119 Polski, \u017ce nikomu nie wolno jest formu\u0142owa\u0107 roszcze\u0144, kt\u00f3re nie licz\u0105 si\u0119 z ich konsekwencjami dla gospodarstwa narodowego. Gdy si\u0119 zrozumie lub si\u0119 b\u0119dzie musia\u0142o zrozumie\u0107, \u017ce klasa, zaw\u00f3d, grupy produkcyjne maj\u0105 o tyle racj\u0119 istnienia, o ile s\u0142u\u017c\u0105 do wzmocnienia narodowego gospodarstwa, to w\u00f3wczas inn\u0105 donios\u0142o\u015b\u0107 b\u0119d\u0105 mia\u0142y te organizacje. W\u00f3wczas ich \u017cycie stanie si\u0119 bardziej pe\u0142ne i bogate, nie b\u0119d\u0105 go wype\u0142nia\u0142y interwencje u w\u0142adz w partykularnych interesach i walki o wysoko\u015b\u0107 p\u0142acy, lecz przyczyni\u0105 si\u0119 one do podniesienia zawod\u00f3w, kt\u00f3re reprezentuj\u0105, otworz\u0105 przed niemi szersze widnokr\u0119gi, b\u0119d\u0105 czynnikiem obywatelskiego wychowania; zdob\u0119d\u0105 sobie wtedy te warto\u015bci, kt\u00f3re mia\u0142y korporacje w dobie swego rozkwitu w wiekach \u015brednich, kiedy wychowywa\u0142y swoich cz\u0142onk\u00f3w i podnosi\u0142y ich kultur\u0119.<\/p>\n\n\n\nW\u00f3wczas problem zu\u017cytkowania tych nowych korporacji w ustroju politycznym stanie si\u0119 bardziej aktualnym. By to wszak\u017ce nast\u0105pi\u0142o, trzeba d\u0142ugo czeka\u0107 i d\u0142ugo pracowa\u0107. Dzisiaj jeszcze zwi\u0105zki gospodarcze i zawodowe, jakkolwiek z ich g\u0142osem trzeba si\u0119 liczy\u0107, nie doros\u0142y do spe\u0142nienia tego zadania. A tymczasem potrzeba czynnika, kt\u00f3ry by koordynowa\u0142 r\u00f3\u017cne d\u0105\u017cenia gospodarcze, kt\u00f3ry by wytworzy\u0142 program gospodarczy, jest bardzo pilna – bo bez tego wszelkie pr\u00f3by kierowania polityk\u0105 gospodarcz\u0105 obracaj\u0105 si\u0119 w b\u0142\u0119dnym kole. Zadanie powy\u017csze mo\u017ce spe\u0142ni\u0107 tylko wielka organizacja polityczna, kt\u00f3ra zaprz\u0119gnie do tw\u00f3rczej pracy w dziedzinie polityki gospodarczej wszystkie warstwy narodu, a sama znajdzie w nich silne oparcie, bo nie b\u0119dzie wyrazem ani walki klasowej, ani supremacji jednej warstwy nad drug\u0105, lecz w swych d\u0105\u017ceniach da wyraz jedno\u015bci gospodarstwa narodu. Powi\u0105\u017ce ona \u017cycie gospodarcze z ca\u0142o\u015bci\u0105 zada\u0144 politycznych, z\u0142agodzi przeciwie\u0144stwa klasowe, w \u017cycie zawodowe wprowadzi pierwiastek dyscypliny i s\u0142u\u017cby dla przysz\u0142o\u015bci narodu. Tego zadania nie spe\u0142ni\u0105 stronnictwa s\u0142abe, chwiejne w swoich d\u0105\u017ceniach, przystosowuj\u0105ce si\u0119 \u0142atwo do ka\u017cdej okoliczno\u015bci.<\/p>\n\n\n\nTego celu si\u0119 nie osi\u0105gnie, gdy nasze \u017cycie polityczne b\u0119dzie rozbite na szereg drobnych grup, kt\u00f3re wsp\u00f3\u0142zawodnicz\u0105c z sob\u0105, zatracaj\u0105 z oczu wielkie idee przewodnie polityki gospodarstwa narodowego. Niew\u0105tpliwie nasze stronnictwa cz\u0119sto nie docenia\u0142y wagi zagadnie\u0144 gospodarczych, nie  zawsze umia\u0142y z nich wybrn\u0105\u0107: nieraz odsuwano i omijano trudno\u015bci zamiast wzi\u0105\u0107 si\u0119 z niemi za bary. Tylko wtedy, gdy polityka narodowa przejmie si\u0119 wielkimi celami gospodarczymi, a gdy z drugiej strony czynniki gospodarcze zrozumiej\u0105, \u017ce gospodarstwo musi mie\u0107 swoje podstawy polityczne, zw\u0142aszcza w obecnej chwili, gdy zagra\u017ca nam tyle niebezpiecze\u0144stw, gdy anarchia pragnie podnie\u015b\u0107 g\u0142ow\u0119-tylko wtedy to, co si\u0119 nazywa programem gospodarczym, stanie si\u0119 rzeczywisto\u015bci\u0105.<\/p>\n\n\n\nMo\u017cna by mniej si\u0119 przejmowa\u0107 zagadnieniami gospodarczymi, gdyby chodzi\u0142o tu tylko o podniesienie dobrobytu ludno\u015bci, jej zwyczajne wzbogacenie. Zagadnienie jest powa\u017cniejsze: chodzi tu raczej o walk\u0119 z n\u0119dz\u0105, z bezrobociem szerokich mas ludno\u015bci. Ale jest rzecz jeszcze wa\u017cniejsza od spraw dobrobytu i zatrudnienia wolnych r\u0105k roboczych. Zagadnienie rozwoju narodowego gospodarstwa to zagadnienie ca\u0142o\u015bci i niezale\u017cno\u015bci naszego pa\u0144stwa. Niebezpiecze\u0144stwa zewn\u0119trzne, kt\u00f3re nam zagra\u017caj\u0105, staj\u0105 si\u0119 widoczne nawet dla tych, kt\u00f3rzy ich nie chcieli dojrze\u0107. Nie wydob\u0119dziemy z siebie dostatecznej si\u0142y obronnej, je\u017celi nie wzmo\u017cemy si\u0142y gospodarczej, je\u017celi nie uruchomimy naszych zasob\u00f3w. Od tego zale\u017cy powaga pa\u0144stwa polskiego, jego warto\u015b\u0107 dla \u015bwiata. Komu wiadomo jak mocno mamy nadszarpan\u0105 w \u015bwiecie opini\u0119 skutkiem naszych niedomaga\u0144 gospodarczych, ten zrozumie konieczno\u015b\u0107 poprawy, konieczno\u015b\u0107 bardziej celowej i skutecznej polityki gospodarczej. I kto tylko jest poinformowany o tym, jak gor\u0105czkowa i zarazem wytrwa\u0142a praca wre za nasz\u0105 zachodni\u0105 granic\u0105, praca z my\u015bl\u0105 i uczuciem, skierowanym przeciw Polsce, ten nie b\u0119dzie si\u0119 waha\u0142, by usun\u0105\u0107 wszelkie przeszkody, kr\u0119puj\u0105ce nasz rozw\u00f3j gospodarczy. I w tym znaczeniu problem gospodarczy jest r\u00f3wnocze\u015bnie problemem politycznym. Idea gospodarstwa narodowego jest tym punktem, na kt\u00f3rym polityka i gospodarstwo podadz\u0105 sobie r\u0119ce.<\/p>\n\n\n\nRoman Rybarski<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"Wst\u0119p Celem polityki gospodarczej jest z jednej strony zabezpieczy\u0107 dobrobyt ludno\u015bci przez wzmocnienie jej si\u0142 produkcyjnych, z drugiej nada\u0107 taki kierunek ca\u0142ej wytw\u00f3rczo\u015bci i tak j\u0105 zorganizowa\u0107, by by\u0142a ona skutecznym narz\u0119dziem pot\u0119gi politycznej narodu. By ten cel osi\u0105gn\u0105\u0107, trzeba: 1) stworzy\u0107 twarde podstawy prawno-spo\u0142eczne pod gromadzenie si\u0119 kapita\u0142u narodowego; 2) uzna\u0107 zasad\u0119 jedno\u015bci gospodarstwa […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":12114,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-12113","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n<title>Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy<\/title>\n<meta name=\"description\" content=\"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.\" \/>\n<meta name=\"robots\" content=\"index, follow, max-snippet:-1, max-image-preview:large, max-video-preview:-1\" \/>\n<link rel=\"canonical\" href=\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\" \/>\n<meta property=\"og:locale\" content=\"pl_PL\" \/>\n<meta property=\"og:type\" content=\"article\" \/>\n<meta property=\"og:title\" content=\"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy\" \/>\n<meta property=\"og:description\" content=\"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.\" \/>\n<meta property=\"og:url\" content=\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\" \/>\n<meta property=\"og:site_name\" content=\"Dziennik Narodowy\" \/>\n<meta property=\"article:publisher\" content=\"https:\/\/www.facebook.com\/DziennikNarodowy\" \/>\n<meta property=\"article:published_time\" content=\"2023-09-13T11:20:10+00:00\" \/>\n<meta property=\"article:modified_time\" content=\"2023-10-24T11:25:42+00:00\" \/>\n<meta property=\"og:image\" content=\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2023\/10\/Zrzut-ekranu-2023-10-24-132401.png\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:width\" content=\"1437\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:height\" content=\"903\" \/>\n\t<meta property=\"og:image:type\" content=\"image\/png\" \/>\n<meta name=\"author\" content=\"Redakcja\" \/>\n<meta name=\"twitter:card\" content=\"summary_large_image\" \/>\n<meta name=\"twitter:creator\" content=\"@Dziennik_N\" \/>\n<meta name=\"twitter:site\" content=\"@Dziennik_N\" \/>\n<meta name=\"twitter:label1\" content=\"Napisane przez\" \/>\n\t<meta name=\"twitter:data1\" content=\"Redakcja\" \/>\n\t<meta name=\"twitter:label2\" content=\"Szacowany czas czytania\" \/>\n\t<meta name=\"twitter:data2\" content=\"49 minut\" \/>\n<script type=\"application\/ld+json\" class=\"yoast-schema-graph\">{\"@context\":\"https:\/\/schema.org\",\"@graph\":[{\"@type\":\"Article\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#article\",\"isPartOf\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\"},\"author\":{\"name\":\"Redakcja\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/ff639da77d6cc52c042a97f149e0e3f1\"},\"headline\":\"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo\",\"datePublished\":\"2023-09-13T11:20:10+00:00\",\"dateModified\":\"2023-10-24T11:25:42+00:00\",\"mainEntityOfPage\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\"},\"wordCount\":10159,\"publisher\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization\"},\"articleSection\":[\"Historia i idea\",\"Okres mi\u0119dzywojenny i okupacja\"],\"inLanguage\":\"pl-PL\"},{\"@type\":\"WebPage\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\",\"url\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\",\"name\":\"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy\",\"isPartOf\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#website\"},\"datePublished\":\"2023-09-13T11:20:10+00:00\",\"dateModified\":\"2023-10-24T11:25:42+00:00\",\"description\":\"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.\",\"breadcrumb\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#breadcrumb\"},\"inLanguage\":\"pl-PL\",\"potentialAction\":[{\"@type\":\"ReadAction\",\"target\":[\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/\"]}]},{\"@type\":\"BreadcrumbList\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#breadcrumb\",\"itemListElement\":[{\"@type\":\"ListItem\",\"position\":1,\"name\":\"Strona g\u0142\u00f3wna\",\"item\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/\"},{\"@type\":\"ListItem\",\"position\":2,\"name\":\"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo\"}]},{\"@type\":\"WebSite\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#website\",\"url\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/\",\"name\":\"Dziennik Narodowy\",\"description\":\"Dziennik Narodowy\",\"publisher\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization\"},\"alternateName\":\"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.\",\"potentialAction\":[{\"@type\":\"SearchAction\",\"target\":{\"@type\":\"EntryPoint\",\"urlTemplate\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/?s={search_term_string}\"},\"query-input\":\"required name=search_term_string\"}],\"inLanguage\":\"pl-PL\"},{\"@type\":\"Organization\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization\",\"name\":\"Dziennik Narodowy\",\"alternateName\":\"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.\",\"url\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/\",\"logo\":{\"@type\":\"ImageObject\",\"inLanguage\":\"pl-PL\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/logo\/image\/\",\"url\":\"http:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/dn_logo-dark-1.png\",\"contentUrl\":\"http:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/dn_logo-dark-1.png\",\"width\":704,\"height\":155,\"caption\":\"Dziennik Narodowy\"},\"image\":{\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/logo\/image\/\"},\"sameAs\":[\"https:\/\/www.facebook.com\/DziennikNarodowy\",\"https:\/\/twitter.com\/Dziennik_N\"]},{\"@type\":\"Person\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/ff639da77d6cc52c042a97f149e0e3f1\",\"name\":\"Redakcja\",\"image\":{\"@type\":\"ImageObject\",\"inLanguage\":\"pl-PL\",\"@id\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/image\/\",\"url\":\"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/52e41b824a3a2215240a6134f6b3d007?s=96&d=mm&r=g\",\"contentUrl\":\"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/52e41b824a3a2215240a6134f6b3d007?s=96&d=mm&r=g\",\"caption\":\"Redakcja\"},\"url\":\"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/author\/rafal-skorniewski\/\"}]}<\/script>\n","yoast_head_json":{"title":"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy","description":"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.","robots":{"index":"index","follow":"follow","max-snippet":"max-snippet:-1","max-image-preview":"max-image-preview:large","max-video-preview":"max-video-preview:-1"},"canonical":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/","og_locale":"pl_PL","og_type":"article","og_title":"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy","og_description":"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.","og_url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/","og_site_name":"Dziennik Narodowy","article_publisher":"https:\/\/www.facebook.com\/DziennikNarodowy","article_published_time":"2023-09-13T11:20:10+00:00","article_modified_time":"2023-10-24T11:25:42+00:00","og_image":[{"width":1437,"height":903,"url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2023\/10\/Zrzut-ekranu-2023-10-24-132401.png","type":"image\/png"}],"author":"Redakcja","twitter_card":"summary_large_image","twitter_creator":"@Dziennik_N","twitter_site":"@Dziennik_N","twitter_misc":{"Napisane przez":"Redakcja","Szacowany czas czytania":"49 minut"},"schema":{"@context":"https:\/\/schema.org","@graph":[{"@type":"Article","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#article","isPartOf":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/"},"author":{"name":"Redakcja","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/ff639da77d6cc52c042a97f149e0e3f1"},"headline":"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo","datePublished":"2023-09-13T11:20:10+00:00","dateModified":"2023-10-24T11:25:42+00:00","mainEntityOfPage":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/"},"wordCount":10159,"publisher":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization"},"articleSection":["Historia i idea","Okres mi\u0119dzywojenny i okupacja"],"inLanguage":"pl-PL"},{"@type":"WebPage","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/","url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/","name":"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo - Dziennik Narodowy","isPartOf":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#website"},"datePublished":"2023-09-13T11:20:10+00:00","dateModified":"2023-10-24T11:25:42+00:00","description":"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.","breadcrumb":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#breadcrumb"},"inLanguage":"pl-PL","potentialAction":[{"@type":"ReadAction","target":["https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/"]}]},{"@type":"BreadcrumbList","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/roman-rybarski-polityka-i-gospodarstwo\/#breadcrumb","itemListElement":[{"@type":"ListItem","position":1,"name":"Strona g\u0142\u00f3wna","item":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/"},{"@type":"ListItem","position":2,"name":"Roman Rybarski: Polityka i gospodarstwo"}]},{"@type":"WebSite","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#website","url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/","name":"Dziennik Narodowy","description":"Dziennik Narodowy","publisher":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization"},"alternateName":"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.","potentialAction":[{"@type":"SearchAction","target":{"@type":"EntryPoint","urlTemplate":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/?s={search_term_string}"},"query-input":"required name=search_term_string"}],"inLanguage":"pl-PL"},{"@type":"Organization","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#organization","name":"Dziennik Narodowy","alternateName":"Dziennik Narodowy to zbi\u00f3r najwa\u017cniejszych informacji dla \u015brodowiska narodowego i patriotycznego.","url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/","logo":{"@type":"ImageObject","inLanguage":"pl-PL","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/logo\/image\/","url":"http:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/dn_logo-dark-1.png","contentUrl":"http:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/dn_logo-dark-1.png","width":704,"height":155,"caption":"Dziennik Narodowy"},"image":{"@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/logo\/image\/"},"sameAs":["https:\/\/www.facebook.com\/DziennikNarodowy","https:\/\/twitter.com\/Dziennik_N"]},{"@type":"Person","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/ff639da77d6cc52c042a97f149e0e3f1","name":"Redakcja","image":{"@type":"ImageObject","inLanguage":"pl-PL","@id":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/#\/schema\/person\/image\/","url":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/52e41b824a3a2215240a6134f6b3d007?s=96&d=mm&r=g","contentUrl":"https:\/\/secure.gravatar.com\/avatar\/52e41b824a3a2215240a6134f6b3d007?s=96&d=mm&r=g","caption":"Redakcja"},"url":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/author\/rafal-skorniewski\/"}]}},"amp_enabled":true,"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/12113","targetHints":{"allow":["GET"]}}],"collection":[{"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/users\/3"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=12113"}],"version-history":[{"count":1,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/12113\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":12115,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/12113\/revisions\/12115"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/media\/12114"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=12113"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=12113"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=12113"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}