CZ\u0118\u015a\u0106 I<\/strong><\/p>\n\n\n\n

LIGA POLSKA (1887\u20141893)<\/strong><\/p>\n\n\n\n

ROZDZIA\u0141 PIERWSZY<\/strong><\/p>\n\n\n\n

EUROPA I POLSKA W OSTATNIM \u0106WIER\u0106WIECZU WIEKU XIX<\/strong><\/p>\n\n\n\n

Oko\u0142o roku 1880 zacz\u0119\u0142y si\u0119 ustala\u0107 stosunki europejskie w tych mniej wi\u0119cej kszta\u0142tach, w jakich przetrwa\u0142y do wybuchu wojny europejskiej w 1914 roku.<\/p>\n\n\n\n

Zwyci\u0119stwo odniesione przez Prusy nad Francj\u0105 (1871) po\u0142o\u017cy\u0142o fundamenty pod rozrost pot\u0119gi niemieckiej. Wojna rosyjsko-turecka zako\u0144czona pokojem w San Stefano, a potem kongresem berli\u0144skim (1878) by\u0142a ostatnim wi\u0119kszym wstrz\u0105sem w dziedzinie stosunk\u00f3w politycznych w Europie w wieku XIX. Po niej nast\u0105pi\u0142o sformowanie przymierza austriacko-niemieckiego (1879), kt\u00f3re rozwin\u0119\u0142o si\u0119 w r. 1882 przez przyst\u0105pienie W\u0142och do tr\u00f3jprzymierza, rozbitego dopiero w r. 1915 przez udzia\u0142 W\u0142och w wielkiej wojnie po stronie koalicji pa\u0144stw zachodnich.<\/p>\n\n\n\n

By\u0142y jeszcze w ci\u0105gu lat osiemdziesi\u0105tych obawy zatargu mi\u0119dzy Austro-W\u0119grami a Rosj\u0105, zw\u0142aszcza w okresie po\u0142\u0105czenia Rumelii z Bu\u0142gari\u0105 (1885), wywo\u0142a\u0142y one pewne pr\u00f3by ze strony rz\u0105d\u00f3w austriackiego i niemieckiego organizowania ruchu antyrosyjskiego w Polsce, lecz wszystko to nie przybra\u0142o wi\u0119kszych rozmiar\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n

W Austrii Polacy korzystali z coraz wi\u0119kszych swob\u00f3d od czasu reform, jakie nast\u0105pi\u0142y w monarchii habsburskiej po Sadowi\u0119 (1866), w dw\u00f3ch innych natomiast pa\u0144stwach rozbiorczych istnia\u0142a polityka zmierzaj\u0105ca do wynarodowienia Polak\u00f3w, opieraj\u0105ca si\u0119 na niszczeniu zar\u00f3wno form zewn\u0119trznych jak i istoty odr\u0119bno\u015bci narodowej. W zaborze pruskim panowa\u0142 system Bismarcka (\u017celazny kanclerz by\u0142 przy w\u0142adzy od r. 1862 do r. 1890), w zaborze rosyjskim po kr\u00f3tkim okresie pewnej \u0142agodno\u015bci (rz\u0105dy gen. gubernatora Albedy\u0144skiego od 1880 do 1883) po wst\u0105pieniu na tron cara Aleksandra III (1881) i obj\u0119ciu jednocze\u015bnie rz\u0105d\u00f3w w Warszawie przez gen. gubernatora Hurk\u0119 rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 okres najostrzejszej polityki antypolskiej.<\/p>\n\n\n\n

Obrona ze strony spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego by\u0142a bardzo s\u0142aba. Powstanie ostatnie wyczerpa\u0142o kraj i ogo\u0142oci\u0142o go z energiczniejszych element\u00f3w. Sytuacja europejska nie upowa\u017cnia\u0142a do nadziei na jakie\u015b wydarzenia zewn\u0119trzne, kt\u00f3re by stworzy\u0142y okazj\u0119 do walki o zmian\u0119 po\u0142o\u017cenia w Polsce. We wszystkich trzech zaborach, wyrzekaj\u0105c si\u0119 my\u015bli o nowym powstaniu zbrojnym i rachub na pomoc i okoliczno\u015bci zewn\u0119trzne, zwr\u00f3cono si\u0119 do pracy wewn\u0119trznej, do zabieg\u00f3w oko\u0142o spraw bezpo\u015brednio og\u00f3\u0142 obchodz\u0105cych.<\/p>\n\n\n\n

\u017bycie codzienne wysuwa\u0142o spraw takich du\u017co, bo nar\u00f3d polski przechodzi\u0142 bardzo g\u0142\u0119bokie przeobra\u017cenia spo\u0142eczne, a w jednym z zabor\u00f3w \u2014 w Kr\u00f3lestwie Kongresowym \u2014 zmienia\u0142y si\u0119 szybko stosunki gospodarcze.<\/p>\n\n\n\n

Uw\u0142aszczenie w\u0142o\u015bcian (w zaborze pruskim w r. 1823, w zaborze austriackim w r. 1848, w zaborze rosyjskim w r. 1864) stworzy\u0142o zupe\u0142nie nowe warunki dla \u017cycia warstwy w\u0142o\u015bcia\u0144skiej. Poprawia\u0142 si\u0119 stopniowo jej stan gospodarczy, podnosi\u0142a si\u0119 powoli jej kultura, powstawa\u0142y nowe potrzeby. Jednocze\u015bnie za\u015b w\u015br\u00f3d warstw inteligentnych rodzi\u0142o si\u0119 prze\u015bwiadczenie o konieczno\u015bci wsp\u00f3\u0142dzia\u0142ania w sprawie podnoszenia stanu gospodarczego i kulturalnego ludu wiejskiego.<\/p>\n\n\n\n

W Kr\u00f3lestwie Kongresowym powsta\u0142y, na skutek wsp\u00f3\u0142\u017cycia gospodarczego z Rosj\u0105 rolnicz\u0105 i posiadaj\u0105c\u0105 zaledwie zacz\u0105tki przemys\u0142u, warunki sprzyjaj\u0105ce rozwojowi przemys\u0142u w\u0142asnego. Pocz\u0105tki nowoczesnego przemys\u0142u w Kr\u00f3lestwie si\u0119gaj\u0105 roku 1850, rozw\u00f3j szerszy mia\u0142 miejsce w ostatnim \u0107wier\u0107wieczu zesz\u0142ego stulecia. Zyski by\u0142y wielkie, tote\u017c wraz z rozwojem przemys\u0142u zjawi\u0142o si\u0119 zamo\u017cne mieszcza\u0144stwo polskie i pomna\u017ca\u0142y si\u0119 zast\u0119py inteligencji w wolnych zawodach. Wzrasta\u0142a szybko ilo\u015b\u0107 ludno\u015bci w Kr\u00f3lestwie i zmienia\u0142 si\u0119 gruntownie uk\u0142ad si\u0142 spo\u0142ecznych.<\/p>\n\n\n\n

Pod\u0142ug rosyjskich danych urz\u0119dowych ludno\u015b\u0107 Kr\u00f3lestwa wynosi\u0142a w r. 1867 \u2014 5.705.607, a w r. 1897 \u2014 9.455.943, z czego wynika, \u017ce w ci\u0105gu lat 30 ludno\u015b\u0107 Kr\u00f3lestwa powi\u0119kszy\u0142a si\u0119 o 82.4%. Z tego wida\u0107, \u017ce w latach osiemdziesi\u0105tych ju\u017c ten przyrost musia\u0142 si\u0119 by\u0142 powa\u017cnie zaznaczy\u0107. Zjawi\u0142a si\u0119 te\u017c i rozros\u0142a nowa warstwa robotnik\u00f3w przemys\u0142owych, pochodz\u0105cych przewa\u017cnie ze wsi i zmuszonych do \u017cycia w nowych warunkach miejskich.<\/p>\n\n\n\n

Proces rozwoju spo\u0142ecznego, aczkolwiek jednostronnego, bo brak\u0142o tam przemys\u0142u fabrycznego, najszybciej si\u0119 odbywa\u0142 w zaborze pruskim. Kierownictwo \u017cyciem spo\u0142ecznym i reprezentacja polityczna spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego w cia\u0142ach prawodawczych niemieckich i pruskich spoczywa\u0142y tam w r\u0119kach szlachty, usposobionej konserwatywnie. Akcja spo\u0142eczna i polityczna by\u0142a prowadzona tylko na tych ziemiach, kt\u00f3re w chwili rozbior\u00f3w nale\u017ca\u0142y do Rzeczypospolitej, a wi\u0119c w Wielkopolsce, w Prusach Zachodnich i na Warmii, pozosta\u0142y na uboczu polska cz\u0119\u015b\u0107 Prus Wschodnich zamieszka\u0142a przez Mazur\u00f3w i \u015al\u0105sk. Ziemia\u0144stwo wszak\u017ce rozumia\u0142o znaczenie warstw nowych i wcze\u015bnie zaj\u0119\u0142o si\u0119 prac\u0105 nad o\u015bwiat\u0105, wyrobieniem obywatelskim i gospodarczym ludu wiejskiego i warstw ludowych w miastach i miasteczkach. Szczeg\u00f3lnie szeroki zakres obj\u0119\u0142a praca w k\u00f3\u0142kach rolniczych w Pozna\u0144skim i na Pomorzu. Pierwsze stowarzyszenia rolnicze w\u0142o\u015bcia\u0144skie za\u0142o\u017cy\u0142 Julian Kraszewicz w Piasecznie pod Gniewem w r. 1862, za tym przyk\u0142adem poszed\u0142 gospodarz Dionizy Stasiak z Ksi\u0119ginek pod Dolskiem. Zaj\u0119\u0142o si\u0119 t\u0105 spraw\u0105 Centralne Towarzystwo Gospodarcze w Poznaniu; z jego ramienia w r. 1873 zosta\u0142 patronem k\u00f3\u0142ek rolniczych ziemianin Maksymilian Jackowski (1815\u20141905), najlepszy mo\u017ce przedstawiciel programu \u201epracy organicznej\u201d na ca\u0142\u0105 Polsk\u0119 a w ka\u017cdym razie na zab\u00f3r pruski. Uzasadnia\u0142 on ten program w dw\u00f3ch broszurach \u2014 Rzut oka na nasze zasady, sprawy i potrzeby <\/em>(Pozna\u0144, 1870) i U\u0142omno\u015bci nasze narodowe i spo\u0142eczne oraz \u015brodki ku sprostowaniu tych\u017ce <\/em>(Pozna\u0144, 1871) i w artyku\u0142ach zamieszczonych w r\u00f3\u017cnych pismach. \u201eRewolucja si\u0142 nie tworzy\u201d \u2014 pisa\u0142 w pierwszej z powy\u017cej wymienionych broszur \u2014 a zatem \u201eczas wielki zej\u015bcia z niej, a cofni\u0119cia si\u0119 w ko\u0142a rodzinne, ko\u0142a spo\u0142eczne, a tam przechowywaniem tradycyj narodowych, troskliwym piel\u0119gnowaniem si\u0142 dawnych nauk\u0105 i prac\u0105 przygotowywa\u0107 si\u0142y nowe, i tymi d\u017awiga\u0107 wewn\u0119trzn\u0105 warto\u015b\u0107 i godno\u015b\u0107 narodu\u201d. By\u0142 Jackowski przeciwnikiem \u201erewolucji\u201d, nie wynika wszak\u017ce z jego pracy ani z jego pism, by utraci\u0142 wiar\u0119 w mo\u017cno\u015b\u0107 uzyskania przez Polsk\u0119 w przysz\u0142o\u015bci pe\u0142ni \u017cycia. Nawo\u0142ywa\u0142 do takiej pracy, jaka w danej chwili by\u0142a mo\u017cliwa, tusz\u0105c, \u017ce nast\u0119pne pokolenia na wynikach jej si\u0119 opr\u0105 i Polsk\u0119 odbuduj\u0105.<\/p>\n\n\n\n

Przy wsp\u00f3\u0142udziale Jackowskiego zosta\u0142o te\u017c za\u0142o\u017cone w r. 1871 (4.IV.) pismo codzienne Or\u0119downik, przeznaczone dla ludno\u015bci miejskiej i wiejskiej. Tw\u00f3rc\u0105 i redaktorem pisma by\u0142 Roman Szyma\u0144ski. Dosz\u0142o jednak szybko do nieporozumie\u0144 mi\u0119dzy Jackowskim a Szyma\u0144skim; pierwszy <\/p>\n\n\n\n

si\u0119 z pisma wycofa\u0142, poprowadzi\u0142 je dalej Szyma\u0144ski, rozwin\u0105\u0142 i zrobi\u0142 z Or\u0119downika organ ruchu ludowego, walcz\u0105cy o spo\u0142eczne i polityczne usamodzielnienie warstwy ludowej miejskiej i wiejskiej. Opiera\u0142 si\u0119 Szyma\u0144ski g\u0142\u00f3wnie na mieszka\u0144cach miast i miasteczek, walczy\u0142 z supremacj\u0105 szlachty i z jej konserwatyzmem, zaj\u0105\u0142 si\u0119 te\u017c pierwszy ludno\u015bci\u0105 polsk\u0105 na wszystkich ziemiach etnograficznie polskich, si\u0119gn\u0105\u0142 na Mazury i na \u015al\u0105sk.<\/p>\n\n\n\n

W zaborze austriackim bohaterski okres polityczny 1861\u2014 1873 walki o odr\u0119bno\u015b\u0107 Galicji, prowadzonej pod przyw\u00f3dztwem Franciszka Smolki i maj\u0105cej sw\u00f3j moment szczytowy w uchwalonej przez Sejm autonomiczny \u201erezolucji\u201d (24.IX. 1868), zako\u0144czy\u0142 si\u0119 przegran\u0105; w roku 1873 wprowadzono w Austrii bezpo\u015brednie wybory do parlamentu zamiast dawnych, gdy pos\u0142owie byli wyznaczani przez sejmy krajowe.<\/p>\n\n\n\n

Ster polityki wprowadzonej na nowe tory \u2014 ugody z Austri\u0105 \u2014 przez b. powsta\u0144ca i demokrat\u0119, Ziemia\u0142kowskiego, uj\u0119\u0142o w swe r\u0119ce stronnictwo konserwatywne, kt\u00f3rego od\u0142am zachodni nosi\u0142 nazw\u0119 \u201esta\u0144czyk\u00f3w\u201d. W latach osiemdziesi\u0105tych zesz\u0142ego wieku byli oni grup\u0105 kierownicz\u0105 w polityce galicyjskiej, byli lepiej zorganizowani i mieli wybitniejszych przyw\u00f3dc\u00f3w ni\u017c konserwaty\u015bci wschodni (Podolacy), kt\u00f3rzy trzymali si\u0119 tych samych zasad politycznych co \u201esta\u0144czycy\u201d lecz maj\u0105c stale do czynienia z kwesti\u0105 rusk\u0105, byli pod wzgl\u0119dem narodowym bardziej wra\u017cliwi.<\/p>\n\n\n\n

Stronnictwo krakowskie nie tylko stanowczo pot\u0119pi\u0142o powstania w pismach swych wybitnych teoretyk\u00f3w (Szujski, Bobrzy\u0144ski, Tarnowski), lecz stan\u0119\u0142o wyra\u017anie i konsekwentnie na stanowisku lojalnego stosunku do monarchii habsburskiej. Mia\u0142o przewag\u0119 w reprezentacjach sejmowej i parlamentarnej oraz w administracji krajowej. Opozycja demokrat\u00f3w by\u0142a s\u0142aba i niezdecydowana. Opierali si\u0119 oni tylko na mieszcza\u0144stwie, w wielkich zagadnieniach polityki pa\u0144stwowej nie r\u00f3\u017cnili si\u0119 w gruncie rzeczy od konserwatyst\u00f3w, bardziej tylko z pobudek uczuciowych zaznaczali d\u0105\u017cenia og\u00f3lnonarodowe; bronili powsta\u0144, prowadzili po miastach dzia\u0142alno\u015b\u0107 patriotyczn\u0105 przez obchody i propagand\u0119.<\/p>\n\n\n\n

W polityce wewn\u0119trznej konserwaty\u015bci galicyjscy trzymali si\u0119 mocno zasady utrzymania przewagi ziemia\u0144stwa. Mieli \u017cywo w pami\u0119ci wypadki roku 1846, obawiali si\u0119 dopuszczenia ludu wiejskiego do udzia\u0142u w \u017cyciu publicznym. Trzymali lud nie tylko z dala od polityki, lecz nie prowadzili \u017cadnej dzia\u0142alno\u015bci kulturalnej czy o\u015bwiatowej na wsi, podobnej do tej, jak\u0105 w my\u015bl programu \u201epracy organicznej\u201d prowadzono w zaborze pruskim. Tote\u017c poziom umys\u0142owy, kulturalny i wyrobienia obywatelskiego by\u0142 w Galicji bardzo niski.<\/p>\n\n\n\n

W ci\u0105gu lat kilkunastu niewiele si\u0119 zmieni\u0142o w poziomie kultury i nastrojach wsi polskiej w zaborze austriackim, mimo \u017ce zosta\u0142a rozpocz\u0119ta pewna dzia\u0142alno\u015b\u0107 o\u015bwiatowa. Inicjatorem tej dzia\u0142alno\u015bci by\u0142 m\u0142ody w\u00f3wczas ks. Stanis\u0142aw Stoja\u0142owski (1845\u20141911). Kupi\u0142 on w roku 1874 dwa tygodniki ludowe Wieniec i Pszcz\u00f3\u0142k\u0119 i zacz\u0105\u0142 w nich pisa\u0107 nie tylko o sprawach gospodarskich i o\u015bwiatowych, lecz tak\u017ce o polityce. Prowadzi\u0142 pismo pod dwoma tytu\u0142ami, jako dwutygodnik, aby obej\u015b\u0107 prawo podatkowe, kt\u00f3re nak\u0142ada\u0142o op\u0142aty na dzienniki i tygodniki. Od r. 1877 zacz\u0105\u0142 urz\u0105dza\u0107 zgromadzenia ludowe (wiece), w tym\u017ce roku wraz z 100 ch\u0142opami odby\u0142 pielgrzymk\u0119 do Rzymu na uroczysto\u015b\u0107 50-lecia kap\u0142a\u0144stwa papie\u017ca Piusa IX. Zak\u0142ada\u0142 k\u00f3\u0142ka o\u015bwiatowe, urz\u0105dzi\u0142 w maju r. 1883 zjazd delegat\u00f3w tych k\u00f3\u0142ek, na kt\u00f3rym za\u0142o\u017cono Towarzystwo K\u00f3\u0142ek Rolniczych, wzoruj\u0105c si\u0119 na k\u00f3\u0142kach istniej\u0105cych w zaborze pruskim. Wreszcie wzi\u0105\u0142 udzia\u0142 w agitacji podczas wybor\u00f3w sejmowych.<\/p>\n\n\n\n

Ta dzia\u0142alno\u015b\u0107 m\u0142odego ksi\u0119dza, kt\u00f3ry umia\u0142 trafi\u0107 do umys\u0142\u00f3w i serc ludu, nie podoba\u0142a si\u0119 stronnictwu rz\u0105dz\u0105cemu. Zacz\u0119to r\u00f3\u017cnymi sposobami d\u0105\u017cy\u0107 do tego, by go do pracy publicznej zniech\u0119ci\u0107. Akcja przeciw ca\u0142ej dzia\u0142alno\u015bci ks. Stoja\u0142owskiego zaostrzy\u0142a si\u0119 zw\u0142aszcza, gdy namiestnikiem Galicji zosta\u0142 w r. 1888 hr. Kazimierz Badeni. \u00d3wczesna dzia\u0142alno\u015b\u0107 ks. Stoja\u0142owskiego rozbudzi\u0142a wprawdzie ju\u017c tu i \u00f3wdzie d\u0105\u017cenia do o\u015bwiaty i aspiracje spo\u0142eczne w\u015br\u00f3d <\/p>\n\n\n\n

ludu galicyjskiego, nie zmieni\u0142a jednak nic w og\u00f3lnym po\u0142o\u017ceniu wsi, a zw\u0142aszcza w uk\u0142adzie stosunk\u00f3w politycznych. Stronnictwo konserwatywne, a przez nie warstwa ziemia\u0144ska mia\u0142o pe\u0142ni\u0119 w\u0142adzy w swym r\u0119ku.<\/p>\n\n\n\n

W latach osiemdziesi\u0105tych w Galicji by\u0142y dopiero pocz\u0105tki ruchu socjalistycznego i to przewa\u017cnie z inicjatywy emigrant\u00f3w z Kr\u00f3lestwa. Wychodzi\u0142o pismo Praca, ko\u0142o kt\u00f3rego skupia\u0142a si\u0119 g\u0142\u00f3wnie m\u0142odzie\u017c akademicka. W roku 1880 odby\u0142 si\u0119 w Krakowie proces 35 oskar\u017conych o dzia\u0142alno\u015b\u0107 rewolucyjn\u0105.<\/p>\n\n\n\n

Na szersze sfery akcja ta jednak wp\u0142ywu nie mia\u0142a.<\/p>\n\n\n\n

W Kr\u00f3lestwie Kongresowym przeobra\u017cenie spo\u0142eczne po powstaniu z 1863 r. by\u0142o najg\u0142\u0119bsze. Bo najpierw nast\u0105pi\u0142o tam po powstaniu uw\u0142aszczenie w\u0142o\u015bcian, kt\u00f3re w tej dzielnicy szybko wyda\u0142o nast\u0119pstwa, a nast\u0119pnie rozwin\u0105\u0142 si\u0119 tu przemys\u0142, gromadzi\u0142a si\u0119 w miastach ludno\u015b\u0107 robotnicza, bogaci\u0142o si\u0119 mieszcza\u0144stwo. Tutaj te\u017c by\u0142 najwi\u0119kszy wp\u0142yw \u017byd\u00f3w, kt\u00f3rzy skupiali si\u0119 w miastach i stanowili znaczn\u0105 cz\u0119\u015b\u0107 nowej warstwy kierowniczej w przemy\u015ble, handlu i bankowo\u015bci.<\/p>\n\n\n\n

Na cz\u0119\u015bci \u2014 zw\u0142aszcza zamo\u017cniejszego \u2014 ziemia\u0144stwa i na plutokracji miejskiej opar\u0142 si\u0119 ob\u00f3z konserwatywny, kt\u00f3ry mia\u0142 w owym czasie w zaborze rosyjskim do\u015b\u0107 dziwne oblicze. Mieni\u0142 si\u0119 by\u0107 obozem konserwatywnym, by\u0142 w gruncie rzeczy liberalnym. Program polityczny grupy konserwatywnej Kr\u00f3lestwa zacz\u0105\u0142 si\u0119 formowa\u0107 pod wp\u0142ywem konserwatyst\u00f3w krakowskich i tradycji polityki Wielopolskiego, rych\u0142o jednak, gdy grupa ta zetkn\u0119\u0142a si\u0119 z W\u0142odzimierzem Spasowiczem i z lud\u017ami ko\u0142o niego stoj\u0105cymi, zapanowa\u0142y w niej tendencje liberalne. Spasowicz, bior\u0105cy jednocze\u015bnie udzia\u0142 w \u017cyciu polskim i rosyjskim, umys\u0142 wybitny, pisarz i dzia\u0142acz, uzyska\u0142 du\u017cy wp\u0142yw na formuj\u0105cy si\u0119 ob\u00f3z konserwatywny i wraz ze swoimi przyjaci\u00f3\u0142mi wycisn\u0105\u0142 na nim pi\u0119tno liberalne. Do porozumienia dosz\u0142o przede wszystkim na gruncie polityki w stosunku do Rosji. Wszystkie czynniki tworz\u0105cego si\u0119 obozu by\u0142y zgodne w tym, \u017ce szuka\u0107 nale\u017cy porozumienia z rz\u0105dem rosyjskim, wyrzec si\u0119 wszelkich my\u015bli o zmianie stosunku Kr\u00f3lestwa do pa\u0144stwa, pot\u0119pi\u0107 wszelk\u0105 my\u015bl o <\/em>akcji powsta\u0144czej i wszelkie pr\u00f3by jakiej\u015b akcji niezgodnej z prawem. Program by\u0142 podobny do programu \u201esta\u0144czyk\u00f3w\u201d, tylko \u017ce warunki w dw\u00f3ch zaborach by\u0142y zupe\u0142nie r\u00f3\u017cne \u2014 w Galicji otworzy\u0142a si\u0119 mo\u017cno\u015b\u0107 organizowania \u017cycia polskiego w pewnych ramach, w Kr\u00f3lestwie natomiast rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 z przyjazdem do Warszawy kuratora Apuchtina (1879) i zw\u0142aszcza gen. gub. Hurki (1883) okres najostrzejszej walki z polsko\u015bci\u0105 i wszechstronnej rusyfikacji.<\/p>\n\n\n\n

Na gruncie spo\u0142ecznym i ideowym by\u0142 przeciwstawieniem obozu konserwatywnego ob\u00f3z \u201epost\u0119powy\u201d, grupuj\u0105cy si\u0119 ko\u0142o Przegl\u0105du Tygodniowego i Prawdy, kt\u00f3rej wydawca i redaktor Aleksander \u015awi\u0119tochowski by\u0142 najwybitniejszym tego obozu teoretykiem i publicyst\u0105. Post\u0119p warszawski czerpa\u0142 sw\u0105 tre\u015b\u0107 ideow\u0105 z zachodu, otrzyma\u0142 nazw\u0119 \u201epozytywizmu\u201d, cho\u0107 z ruchem nosz\u0105cym tak\u0105 nazw\u0119 na zachodzie ma\u0142o mia\u0142 wsp\u00f3lnego. W ka\u017cdym b\u0105d\u017a razie nowe pr\u0105dy w umys\u0142owo\u015bci Europy zachodniej dochodzi\u0142y do Polski za po\u015brednictwem k\u00f3\u0142 post\u0119powych.<\/p>\n\n\n\n

Walcz\u0105c z \u201ekonserwatystami\u201d o ideologi\u0119, \u201epost\u0119powcy\u201d, opieraj\u0105cy si\u0119 o inteligencj\u0119 wolnych zawod\u00f3w i bogac\u0105ce si\u0119 mieszcza\u0144stwo, maj\u0105cy w swych szeregach licznych przedstawicieli inteligencji i bur\u017cuazji \u017cydowskiej, byli jednak z tymi konserwatystami zgodni, gdy chodzi\u0142o o zagadnienia polityczne. G\u0142osili zasad\u0119 zerwania z mrzonkami przesz\u0142o\u015bci i zwr\u00f3cenia si\u0119 ku pracy realnej, takiej, jaka by\u0142a mo\u017cliwa w \u00f3wczesnych, jak s\u0105dzili trwa\u0142ych, warunkach politycznych. Program ten sformu\u0142owa\u0142 Aleksander \u015awi\u0119tochowski w g\u0142o\u015bnych \u201eWskazaniach politycznych\u201d zamieszczonych w wydanej w r. 1882 dla uczczenia T. T. Je\u017ca ksi\u0105\u017cce zbiorowej Ognisko. <\/em>Najbardziej charakterystyczny ust\u0119p ze \u201eWskaza\u0144\u201d brzmi tak: \u201eGdyby dla spo\u0142ecze\u0144stw urzeczywistni\u0142y si\u0119 ju\u017c te warunki istnienia, o kt\u00f3rych marzy w dalek\u0105 przysz\u0142o\u015b\u0107 biegn\u0105ca my\u015bl ludzka; gdyby one ju\u017c mog\u0142y z\u0142o\u017cy\u0107 ten rynsztunek wojenny, kt\u00f3rym si\u0119 wzajemnie dot\u0105d przeciw sobie ubezpieczaj\u0105; gdyby zdo\u0142a\u0142y bez obawy o \u017cycie rozwin\u0105\u0107 swe si\u0142y materialne i duchowe oraz zadowala\u0107 swe potrzeby \u2014 z liberalnego stanowiska sama utrata w\u0142asnych instytucji politycznych nie <\/p>\n\n\n\n

wydawa\u0142aby si\u0119 nam wcale niedol\u0105. Szcz\u0119\u015bcie bowiem og\u00f3lne, wed\u0142ug nas, nie jest bezwzgl\u0119dnie zale\u017cne od jego si\u0142y i samodzielno\u015bci politycznej, lecz od mo\u017cno\u015bci uczestniczenia w cywilizacji powszechnej i posuwania w\u0142asnej. Znamy wszyscy narody ca\u0142kiem niepodleg\u0142e, a jednak\u017ce p\u00f3\u0142martwe, w post\u0119pie cofni\u0119te i bynajmniej nie wiod\u0105ce \u017cywota pomy\u015blnego. Marzenia o odzyskaniu samoistno\u015bci zewn\u0119trznej ust\u0105pi\u0107 dzi\u015b winny staraniom o samodzielno\u015b\u0107 wewn\u0119trzn\u0105…\u201d.<\/p>\n\n\n\n

Widzimy, \u017ce \u015awi\u0119tochowski poszed\u0142 bardzo daleko, nie tylko zerwa\u0142 z tradycj\u0105 powsta\u0144, postawi\u0142 tez\u0119, \u017ce \u201esama utrata w\u0142asnych instytucji politycznych nie wydawa\u0142aby si\u0119 nam wcale niedol\u0105\u201d. Odwr\u00f3ci\u0142 si\u0119 ty\u0142em do polityki, negowa\u0142 konieczno\u015b\u0107 posiadania w\u0142asnego pa\u0144stwa przez nar\u00f3d.<\/p>\n\n\n\n

Takie stanowisko by\u0142o zgodne z uczuciami i nastrojami pokolenia, kt\u00f3re pami\u0119ta\u0142o powstanie, odpowiada\u0142o d\u0105\u017ceniom bogac\u0105cego si\u0119 mieszcza\u0144stwa, nie przeciwstawia\u0142o si\u0119 programowi obozu konserwatywno-liberalnego, kt\u00f3rego umys\u0142y kierownicze przebywa\u0142y w Petersburgu, pozostawia\u0142o mo\u017cno\u015b\u0107 prowadzenia \u201epracy organicznej\u201d tym, co mieli aspiracje spo\u0142eczne i my\u015bleli o przysz\u0142o\u015bci narodu. Nie odpowiada\u0142o natomiast ju\u017c ono tendencjom umys\u0142owym ani uczuciowym tego pokolenia, kt\u00f3re si\u0119 urodzi\u0142o w latach sze\u015b\u0107dziesi\u0105tych, a wchodzi\u0142o w \u017cycie w latach osiemdziesi\u0105tych.<\/p>\n\n\n\n

W pokoleniu tym ujawni\u0142y si\u0119 najprz\u00f3d, w du\u017cym stopniu pod wp\u0142ywem rosyjskim, d\u0105\u017cenia rewolucyjne na podk\u0142adzie socjalistycznym. W\u015br\u00f3d student\u00f3w Polak\u00f3w uniwersytet\u00f3w rosyjskich powsta\u0142y na wz\u00f3r k\u00f3\u0142ek rosyjskich k\u00f3\u0142ka socjalistyczne polskie. Emisariusze tych k\u00f3\u0142ek zacz\u0119li zjawia\u0107 si\u0119 w Warszawie dla pozyskania dla idei i dzia\u0142alno\u015bci w duchu socjalistycznym m\u0142odzie\u017cy uniwersytetu warszawskiego. Najwi\u0119ksze znaczenie dla rozwoju ruchu socjalistycznego w Kr\u00f3lestwie mia\u0142 przyjazd do Warszawy w r. 1876 Ludwika Wary\u0144skiego (1856\u20141889). Wary\u0144ski by\u0142 cz\u0142owiekiem wybitnym, mia\u0142 odwag\u0119, entuzjazm i talent agitatorski, tote\u017c potrafi\u0142 zyska\u0107 zwolennik\u00f3w nie tylko w ko\u0142ach m\u0142odzie\u017cy, lecz i w\u015br\u00f3d inteligencji, a tak\u017ce \u2014 i to najwa\u017cniejsze \u2014 w\u015br\u00f3d robotnik\u00f3w. W roku 1878 nast\u0105pi\u0142y pierwsze aresztowania, nie zatamowa\u0142o to jednak ruchu. W r. 1880 przyby\u0142 do Warszawy nowy zast\u0119p dzia\u0142aczy, wys\u0142anych przez \u201egmin\u0119 socjalist\u00f3w polskich\u201d w Petersburgu. W\u015br\u00f3d nich byli Zygmunt i Tadeusz Baliccy.<\/p>\n\n\n\n

Na czo\u0142o ruchu wysun\u0119\u0142a si\u0119 za\u0142o\u017cona w r. 1882 przez Ludwika Wary\u0144skiego grupa \u201eProletariat\u201d, kt\u00f3ra wydawa\u0142a pismo pod t\u0105 nazw\u0105, organizowa\u0142a robotnik\u00f3w i urz\u0105dzi\u0142a pierwsze manifestacje publiczne w Warszawie. By\u0142a to grupa stoj\u0105ca na gruncie socjalizmu mi\u0119dzynarodowego i wy\u0142\u0105czaj\u0105ca ze swego programu spraw\u0119 polsk\u0105 jako spraw\u0119 odr\u0119bn\u0105. W latach 1883\u20141884 nast\u0105pi\u0142y aresztowania przyw\u00f3dc\u00f3w \u201eProletariatu\u201d. Poci\u0105gni\u0119to do odpowiedzialno\u015bci 190 os\u00f3b, spo\u015br\u00f3d nich 29 oddano pod s\u0105d wojenny. Dnia 23 listopada 1885 r. rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 proces, dnia 20 grudnia tego\u017c roku wydano wyrok. Na podstawie tego wyroku, zmienionego nieco przez gen. gub. Hurk\u0119, czterech pods\u0105dnych zosta\u0142o skazanych na powieszenie, inni na 6 do 20 lat katorgi. Wyrok wykonano 28 stycznia 1886 r.; na stokach cytadeli warszawskiej stan\u0119\u0142y szubienice, na kt\u00f3rych zawi\u015bli: Piotr Bardowskij (Rosjanin), Stanis\u0142aw Kunicki, Micha\u0142 Ossowski i Jan Pietrusi\u0144ski. W\u015br\u00f3d skazanych na 16 lat katorgi by\u0142 Ludwik Wary\u0144ski. Po rozbiciu \u201eProletariatu\u201d ruch socjalistyczny w Kr\u00f3lestwie na czas pewien zamar\u0142 zupe\u0142nie.<\/p>\n\n\n\n

Ruch ten by\u0142 pierwsz\u0105 oznak\u0105 zmieniaj\u0105cego si\u0119 gruntownie stanu umys\u0142\u00f3w w zaborze rosyjskim. Na ten sam rok (1886), w kt\u00f3rym stracono na stokach cytadeli cz\u0142onk\u00f3w \u201eProletariatu\u201d, przypadaj\u0105 pocz\u0105tki nowego ruchu politycznego \u2014 ruchu narodowego. W Warszawie powstaje tygodnik G\u0142os, we Lwowie zaczyna wychodzi\u0107 Przegl\u0105d Spo\u0142eczny, rozpoczyna si\u0119 organizacja Zwi\u0105zku M\u0142odzie\u017cy Polskiej. W nast\u0119pnym roku ukazuje si\u0119 broszura T. T. Je\u017ca Rzecz o obronie czynnej i skarbie narodowym <\/em>i powstaje w Genewie Centralizacja Ligi Polskiej. Tak rozpoczynaj\u0105 si\u0119 dzieje ruchu narodowego polskiego.<\/p>\n\n\n\n

Stanis\u0142aw Kozicki<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

CZ\u0118\u015a\u0106 I LIGA POLSKA (1887\u20141893) ROZDZIA\u0141 PIERWSZY EUROPA I POLSKA W OSTATNIM \u0106WIER\u0106WIECZU WIEKU XIX Oko\u0142o roku 1880 zacz\u0119\u0142y si\u0119 ustala\u0107 stosunki europejskie w tych mniej wi\u0119cej kszta\u0142tach, w jakich przetrwa\u0142y do wybuchu wojny europejskiej w 1914 roku. Zwyci\u0119stwo odniesione przez Prusy nad Francj\u0105 (1871) po\u0142o\u017cy\u0142o fundamenty pod rozrost pot\u0119gi niemieckiej. Wojna rosyjsko-turecka zako\u0144czona pokojem w […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":11348,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,74],"tags":[],"class_list":["post-11347","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-poczatki-mysli"],"yoast_head":"\n