Nawet gdyby wyj\u0105tkowe jakie\u015b pokolenie zbudowa\u0142o syntez\u0119 niezmiernie blisk\u0105 harmonii spo\u0142ecznej, praca jego, cho\u0107 p\u0142odna w skutkach, nie uchroni\u0142aby nast\u0119pc\u00f3w od trud\u00f3w i niebezpiecze\u0144stw. Pozwoli\u0142aby mo\u017ce na d\u0142ugoletnie korzystanie z jej owoc\u00f3w, ale w ko\u0144cu doskona\u0142e wzory skrzep\u0142yby w duszach epigon\u00f3w w \u015bwietne lecz martwe schematy, niezdolne do opanowania wci\u0105\u017c faluj\u0105cej rzeczywisto\u015bci.<\/p>\n\n\n\n
Dlatego nie nale\u017cy przecenia\u0107 tradycji. D\u0105\u017cno\u015b\u0107 do oparcia si\u0119 o ni\u0105 jest niejednokrotnie przejawem kwietyzmu my\u015blowego, pragn\u0105cego wyr\u0119cza\u0107 si\u0119 wysi\u0142kiem dawnych pokole\u0144. Oczywi\u015bcie, skoro kogo\u015b nie sta\u0107 na tw\u00f3rczo\u015b\u0107 w\u0142asn\u0105 to ju\u017c lepiej \u017ceby na\u015bladowa\u0142 rodzime wzory, ni\u017c bezmy\u015blnie ma\u0142powa\u0142 pr\u0105dy modne zagranic\u0105, co tak razi we wszelkich ruchach \u201efaszystowskich\u201d, organizacjach ze swastyk\u0105 w herbie i tak dalej. Ale nie wszystko co dawne lepsze jest od wsp\u00f3\u0142czesnego. Tradycja jest rzecz\u0105 cenn\u0105, zw\u0142aszcza o ile jest \u017cywa i o ile wyp\u0142ywa z trwa\u0142ych i zdrowych cech narodu czy \u015brodowiska cywilizacyjnego, a nie jest powierzchownym nalotem lub manier\u0105. W przesz\u0142o\u015bci znale\u017a\u0107 mo\u017cna du\u017co do\u015bwiadcze\u0144, z przesz\u0142o\u015bci\u0105 \u0142\u0105cz\u0105 nas wi\u0119zy duchowe, \u015blady, kt\u00f3rych wypra\u0107 doszcz\u0119tnie nie podobna i nie nale\u017cy, ale pami\u0119ta\u0107 trzeba zawsze, \u017ce tw\u00f3rczo\u015b\u0107 historyczna nie sko\u0144czy\u0142a si\u0119 na naszych przodkach, \u017ce my r\u00f3wnie\u017c jeste\u015bmy nie tylko potomkami lecz i przodkami. Epigonizm jest zaprzeczeniem tw\u00f3rczo\u015bci. Zupe\u0142nie za\u015b chybione by\u0142oby sztuczne odgrzewanie tradycji. Bal kostiumowy mo\u017ce by\u0107 mi\u0142\u0105 rozrywk\u0105 w karnawale, ale do pracy nie chodzi si\u0119 w zbroi przodka z czasu wojen krzy\u017cowych.<\/p>\n\n\n\n
Mo\u017cemy uzna\u0107 wielkie korzy\u015bci duchowe jakie odnios\u0142o w X wieku \u00f3wczesne pa\u0144stwo polskie przez wej\u015bcie w kr\u0105g cywilizacji porzymskiej, ale nie jest to pow\u00f3d do jakiej\u015b szczeg\u00f3lnej dumy. Je\u017celi s\u0142usznie buntuje si\u0119 nasza duma przeciw nazywaniu nas Francuzami p\u00f3\u0142nocy, to nie nale\u017cy r\u00f3wnie\u017c stawia\u0107 si\u0119 w postawie klienta cywilizacji rzymskiej. Mamy pow\u00f3d szczyci\u0107 si\u0119 Kochanowskim, Skarg\u0105, Mickiewiczem, ale nie Cyceronem, Horacym czy Wergiliuszem, bo nie nasz nar\u00f3d ich wyda\u0142. Jeste\u015bmy narodem na dorobku, nasza wielko\u015b\u0107 le\u017cy raczej przed nami, ni\u017c za nami, nie dziwota wi\u0119c, \u017ce wiele rzeczy nam imponuje, ale czemu\u017c z tego tworzy\u0107 ideologi\u0119? Oczywi\u015bcie, bardziej czujemy si\u0119 zwi\u0105zani duchowo z Cezarem ni\u017c D\u017cyngis-Chanem i z Ulpianem ni\u017c Konfucjuszem, ale nie rywalizujemy ze \u015bwi\u0119tym Paw\u0142em w dumie z obywatelstwa rzymskiego.<\/p>\n\n\n\n
Dzi\u015b zreszt\u0105 tradycje staro\u017cytnej Romy nie ciesz\u0105 si\u0119 ju\u017c tak\u0105 popularno\u015bci\u0105 co w epoce kapitalizmu, tj. od humanizmu po wojn\u0119 \u015bwiatow\u0105. Dzi\u015b natomiast egzaltujemy si\u0119 \u015bredniowieczem i m\u00f3wimy o powrocie do niego. Czy jest to stanowisko s\u0142uszne?<\/p>\n\n\n\n
Oczywi\u015bcie by\u0142 objawem zwyczajnej g\u0142upoty frazes o \u201eciemnym \u015bredniowieczu\u201d. Sama nazwa, kt\u00f3r\u0105 okre\u015blano t\u0119 epok\u0119 dowodzi \u017ce nie rozumieli\u015bmy historii. Wieki \u201e\u015brednie\u201d znacz\u0105 bowiem tyle, co przej\u015bciowe mi\u0119dzy dwiema tw\u00f3rczymi epokami. Wiemy dzisiaj, \u017ce tak nie by\u0142o \u017ce wiek XIII wyda\u0142 syntez\u0119 cywilizacyjn\u0105 wy\u017csz\u0105 i od rzymskiej i od tych mizernych pod wzgl\u0119dem duchowym usi\u0142owa\u0144, kt\u00f3rych pragn\u0105\u0142 dokona\u0107 okres kapitalistyczny, owe prawdziwe \u201e\u015bredniowiecze\u201d wieki mi\u0119dzy XIII a XX czy XI wiekiem.<\/p>\n\n\n\n
Ale nie znaczy to, aby zawraca\u0107 wstecz. Powrotu do \u015bredniowiecza nie trzeba bra\u0107 dos\u0142ownie. Jest to has\u0142o negatywne raczej, ni\u017c pozytywne. Czujemy potrzeb\u0119 zrzucenia balast\u00f3w, kt\u00f3rymi nas obarczy\u0142a era kapitalistyczna; przy tej czynno\u015bci okazuje si\u0119 s\u0142uszne niejedno, co ta era uwa\u017ca\u0142a za przes\u0105d, g\u0142upstwo lub ha\u0144b\u0119. Powracamy do sprawiedliwej oceny \u015bredniowiecza, ale nie do niego samego. Mo\u017cemy i powinni\u015bmy czerpa\u0107 z tej epoki wiele cennych rad, ale tworzy\u0107 nale\u017cy z ich pomoc\u0105 nowe rzeczy, nie kopie.<\/p>\n\n\n\n
\u201eJe\u015bli kto\u015b chce szuka\u0107 wzor\u00f3w w przesz\u0142o\u015bci \u2013 m\u00f3wi s\u0142usznie Leon Chwistek[1] – to nie znaczy, \u017ceby mia\u0142 zrobi\u0107 to samo, co robiono w przesz\u0142o\u015bci, ale \u017ceby robi\u0142 co innego na r\u00f3wnie wielkim poziomie. Je\u017celi genera\u0142 bierze sobie za wz\u00f3r Cezara, to nie znaczy wcale, \u017ce ma u\u017cywa\u0107 drewnianych wie\u017c obl\u0119\u017cniczych i kusz mechanicznych do wyrzucania kamienie \u2013 chodzi o to, \u017ceby dzia\u0142a\u0107 z r\u00f3wnie jasnym planem, \u017ceby mie\u0107 r\u00f3wnie b\u0142yskawiczn\u0105 zdolno\u015b\u0107 decyzji i r\u00f3wnie wielk\u0105 odwag\u0119\u201d.<\/p>\n\n\n\n
We\u017amy przyk\u0142ad z innego zakresu: sztuki. Przypomnijmy sobie czasy pe\u0142nego romantyzmu, kiedy istnia\u0142 kult \u015bredniowiecza, najfa\u0142szywiej cz\u0119sto poj\u0119tego. By\u0142 to okres, w kt\u00f3rym rzucono si\u0119 do budowy pseudogotyckich gmach\u00f3w, co, przeci\u0105gn\u0105wszy si\u0119 niemal na p\u00f3\u0142 wieku zasypa\u0142o wie\u015b polsk\u0105 setkami spiczastych, bezdusznych ko\u015bcio\u0142\u00f3w z czerwonej ceg\u0142y w stylu \u015bw. Floriana na Pradze lub \u015bw. El\u017cbiety we Lwowie. Czy okres ten dowodzi\u0142 swego pokrewie\u0144stwa duchowego z czasami \u015bw. Franciszka z Asy\u017cu? Bynajmniej, dowi\u00f3d\u0142 tylko swej ja\u0142owo\u015bci tw\u00f3rczej. Nawet tak wysoce szlachetny ruch plastyczny jak prerafaelicki pragn\u0105cy zerwa\u0107 z naturalizmem XVI wieku w malarstwie nie stworzy\u0142 nowej epoki, gdy\u017c w braku si\u0142y wewn\u0119trznej i odwagi rewolucyjnej pocz\u0105\u0142 na\u015bladowa\u0107. I cho\u0107 prerafaelici na\u015bladowali istotnie najszlachetniejsze wzory Fra Angelica i Botticellego, pozostali bezp\u0142odnym epizodem. Du\u017co wi\u0119ksze zas\u0142ugi po\u0142o\u017cy\u0142 tak sk\u0105din\u0105d p\u0142ytki ruch, jak futuryzm w\u0142oski. A dopiero kubizm i ekspresjonizm, brn\u0105c przez dziwactwa i padaj\u0105c cz\u0119sto ich ofiar\u0105 \u2013 rzuci\u0142y podwaliny pod rozw\u00f3j nowej sztuki; nie stworzy\u0142y co prawda, same przez si\u0119 dzie\u0142 wielkich, ale umo\u017cliwi\u0142y ich tworzenie w przysz\u0142o\u015bci. Ot\u00f3\u017c kubizm i ekspresjonizm nawi\u0105za\u0142y, nie\u015bwiadomie zreszt\u0105 i przypadkowo, do sztuki \u015bredniowiecznej: do zagadnie\u0144 kompozycyjnych, do ornamentu, do fantazji nieskr\u0119powanej naturalizmem i anatomizmem, do deformacji.<\/p>\n\n\n\n
Na\u015bladownictwo, to rzecz powierzchowna. Kto widzia\u0142 s\u0142awn\u0105 ohyd\u0119 berli\u0144sk\u0105, owych w stal zakutych rycerzy w Siegesalee, typowy produkt tandety naturalistycznej XIX wieku, niech ich por\u00f3wna z tw\u00f3rczo\u015bci\u0105 Skoczylasa, kt\u00f3ra \u015bredniowiecza nie dotyka, ale duchowo jest mu o niebo bli\u017csza, ni\u017c wspomniane potwory berli\u0144skie. Dlaczego? Bo Skoczylas czerpa\u0142 swe natchnienie w wielkiej mierze z kultury g\u00f3ralskiej, kt\u00f3r\u0105 nalot epoki kapitalistycznej musn\u0105\u0142 tylko powierzchownie, kt\u00f3ra w duchowej swej istocie pozosta\u0142a niemal \u015bredniowieczna.<\/p>\n\n\n\n
Ale \u0142atwiej nawi\u0105za\u0107 kontakt ze \u015bredniowieczem arty\u015bcie na terenie sztuki, ni\u017c politykom na terenie \u017cycia. Mo\u017cemy surowo ocenia\u0107 epok\u0119 \u201enowo\u017cytn\u0105\u201d, dziel\u0105c\u0105 nas od \u015bredniowiecza, ale jeste\u015bmy mimo wszystko jej spadkobiercami. Trzeba ten spadek bra\u0107 z dobrodziejstwem inwentarza, ale zrzeczenie si\u0119 go ca\u0142kowite nie by\u0142oby ani s\u0142uszne, ani nawet mo\u017cliwe. \u201eNie chcemy chyba \u2013 pyta ironicznie Chwistek \u2013 zamieni\u0107 naszych lamp elektrycznych na \u0142uczywo, naszych stacji telegrafu bez drutu na sygna\u0142y \u015bwietlne, naszych aeroplan\u00f3w na \u0142opat\u0119 czarownic, a naszej neurastenii i depresji na histeri\u0119 i ob\u0142\u0119d pan\u00f3w feudalnych\u201d. Oczywi\u015bcie. Ze \u015bredniowieczem r\u00f3\u017cni nas przede wszystkim dynamika \u017cycia. Dynamika \u015bredniowiecza polega\u0142a na wielkich ruchach mas ludzkich, na zmianach terytorialnych, w kt\u00f3rych gin\u0119\u0142y ca\u0142e narody, na wielkiej p\u0142odno\u015bci i niemal r\u00f3wnie wielkiej \u015bmiertelno\u015bci. Dynamika wsp\u00f3\u0142czesna polega na ci\u0105g\u0142ych zmianach w sposobie \u017cycia, na nowych wynalazkach technicznych, a przede wszystkim na wzmo\u017conym tempie. Jeste\u015bmy zaprzeczeniem \u015bredniowiecznej cierpliwo\u015bci. Nawet wie\u015b nasza powoli przestaje by\u0107 \u015bredniowieczna, a najbardziej duchowo tkwi\u0105cy w \u015bredniowieczu Poleszuk z jego tempem \u017cycia i pracy objawia si\u0119 nam wraz z bobrem i \u0142osiem jako n\u0119c\u0105cy egzotyzm, lecz nie jako wz\u00f3r do na\u015bladowania. Dzi\u015b szerzy si\u0119 wprawdzie moda na pot\u0119pianie w czambu\u0142 zdobyczy technicznych, ale przecie\u017c nasza psychika kszta\u0142tuje si\u0119 pod ich wp\u0142ywem. Mo\u017cna je pchn\u0105\u0107 w innym kierunku, ni\u017c dotychczas, ale nie ma racji od nich si\u0119 odcina\u0107.<\/p>\n\n\n\n
Czemu\u017c nie lata\u0107 samolotem? Wystarczy zdawa\u0107 sobie spraw\u0119, \u017ce samolot jest tylko narz\u0119dziem, nie wpada\u0107 na jego widok w zachwyt typu B. Winawera, nie uwa\u017ca\u0107 post\u0119pu technicznego za post\u0119p duchowy, nie s\u0105dzi\u0107 naiwnie, \u017ce usprawnienia techniczne sprowadz\u0105 er\u0119 szcz\u0119\u015bliwo\u015bci powszechnej. Nie mo\u017cna dowolnie wraca\u0107 do przesz\u0142o\u015bci, nie wr\u00f3cimy wi\u0119c do \u015bredniowiecza. Je\u017celi si\u0119gamy do niego my\u015bl\u0105, to dlatego, \u017ce wiemy \u2013 i to jest nasz\u0105 wielk\u0105 zdobycz\u0105 \u2013 \u017ce s\u0105 warto\u015bci sta\u0142e, niezale\u017cne od epok, nie ulegaj\u0105ce zmianom, ponadczasowe i ponadludzkie, \u017ce znajomo\u015b\u0107 tych warto\u015bci tak powszechna w wiekach \u015brednich, zosta\u0142a zagubiona przez ducha ery kapitalistycznej.<\/p>\n\n\n\n
Materializm cywilizacji wsp\u00f3\u0142czesnej, jej niweluj\u0105ce i standaryzuj\u0105ce dzia\u0142anie, narzucaj\u0105ce, lub przynajmniej gro\u017c\u0105ce narzuceniem wszystkim jednakowego stylu \u017cycia, moda, nakazuj\u0105ca wzorowanie si\u0119 na wsp\u00f3\u0142czesnym, ale dalekim geograficznie obyczaju, w czym tak celuj\u0105 zeuropeizowani \u017bydzi, drog\u0105 reakcji sk\u0142ania wielu ludzi do t\u0119sknoty za przesz\u0142ymi latami i przeciwstawiania modzie, czyli na\u015bladownictwu w przestrzeni \u2013 tradycji, czyli na\u015bladownictwa w czasie, podtrzymywania dawnych obyczaj\u00f3w, dawnego sposobu \u017cycia, dawnych form i dawnych wierze\u0144 (\u201eI to, w co twe pobo\u017cne wierzy\u0142y pradziady\u2026 Ach, najpi\u0119kniejsze \u015bwi\u0119to, bo \u015bwi\u0119to pami\u0105tek\u2026 czemu znios\u0142e\u015b odwiecznie obchodzone Dziady? \u2013 m\u00f3wi Gustaw \u2013 tradycjonalista, na co Ksi\u0105dz, patrz\u0105cy z ponadczasowego, metafizycznego stanowiska odpowiada surowo: \u201eTa uroczysto\u015b\u0107 bierze z poga\u0144stwa pocz\u0105tek\u201d). Tradycje, zale\u017cnie od swego zakresu podzieli\u0107 mo\u017cna na rodzinne, regionalne, klasowe (\u015bci\u015blej: stanowe) i narodowe. Przy budowaniu nowego \u017cycia spo\u0142ecznego najwi\u0119ksz\u0105 warto\u015b\u0107 maj\u0105 te ostatnie. Ale jakie s\u0105 nasze tradycje narodowe?<\/p>\n\n\n\n
W ka\u017cdym Polaku \u017cyj\u0105 jego przesz\u0142e pokolenia i \u017cyje ca\u0142a przesz\u0142o\u015b\u0107 narodowa. \u201eNar\u00f3d, – m\u00f3wi Zygmunt Wasilewski \u2013 jest istotno\u015bci\u0105 duchow\u0105 ponad jednostk\u0105 i pokoleniami. \u017byj\u0105 w nim duchy ludzi, kt\u00f3rzy ju\u017c zeszli ze \u015bwiata, tych, kt\u00f3rzy teraz s\u0105 na ziemi i tych, kt\u00f3rzy jeszcze si\u0119 nie narodzili. Przejmujemy robot\u0119 dziejow\u0105 od poprzednik\u00f3w i dajemy j\u0105 nast\u0119pcom\u201d. Ale z tego s\u0142usznego uj\u0119cia nie wynika jednak konieczno\u015b\u0107 tradycjonalizmu, lecz tylko \u0142\u0105czno\u015bci duchowej z narodem, nie odrzucania pozytywnych jego zdobyczy historycznych. Doskonale precyzuje to Dmowski w \u201eMy\u015blach Nowoczesnego Polaka\u201d: \u201eJestem Polakiem \u2013 to znaczy, \u017ce nale\u017c\u0119 do narodu polskiego na ca\u0142ym jego obszarze i przez ca\u0142y czas jego istnienia, zar\u00f3wno dzi\u015b, jak w wiekach ubieg\u0142ych i w przysz\u0142o\u015bci; to znaczy, \u017ce czuj\u0119 sw\u0105 \u015bcis\u0142\u0105 \u0142\u0105czno\u015b\u0107 z ca\u0142\u0105 Polsk\u0105: z dzisiejsz\u0105\u2026 i z t\u0105, kt\u00f3ra przed tysi\u0105cleciem d\u017awiga\u0142a si\u0119 dopiero, skupiaj\u0105c ko\u0142o siebie pierwotne, pozbawione indywidualno\u015bci szczepy i z t\u0105, kt\u00f3ra w po\u0142owie przebytej drogi rozpo\u015bciera\u0142a si\u0119 szeroko, grozi\u0142a s\u0105siadom sw\u0105 pot\u0119g\u0105 i kroczy\u0142a szybko po drodze cywilizacyjnego post\u0119pu, i z t\u0105, kt\u00f3ra p\u00f3\u017aniej stacza\u0142a si\u0119 ku upadkowi, grz\u0119z\u0142a w cywilizacyjnym zastoju, gotuj\u0105c sobie rozk\u0142ad si\u0142 narodowych i upadek pa\u0144stwu i z t\u0105, kt\u00f3ra p\u00f3\u017anej walczy\u0142a bezskutecznie o wolno\u015b\u0107 i niezawis\u0142y byt pa\u0144stwowy; z przysz\u0142\u0105 wreszcie bez wzgl\u0119du na to, czy zmarnuje ona prac\u0119 poprzednich pokole\u0144, czy wywalczy sobie w\u0142asne pa\u0144stwo, czy zdob\u0119dzie stanowisko w pierwszym szeregu narod\u00f3w. Wszystko co polskie jest moje: niczego si\u0119 wyrzec nie mog\u0119. Wolno mi by\u0107 dumnym z tego, co w Polsce jest wielkie, ale musz\u0119 przyj\u0105\u0107 i upokorzenie, kt\u00f3re spada na nar\u00f3d za to, co jest w nim marne\u201d.<\/p>\n\n\n\n
Z wielkich, budz\u0105cych dum\u0119 tradycji, jaka\u017c \u017cyje a\u017c po dzie\u0144 dzisiejszy? Jedna tylko: tradycja polskiej kawalerii. Od P\u0142owiec i Grunwaldu, poprzez Obertyn, K\u0142uszyn, Kircholm, Wiede\u0144, Somosierr\u0119 snuje si\u0119 barwna ni\u0107 a\u017c po Rokitn\u0119, Krechowce i rok 1920. Inne tradycje albo s\u0105 albo zamar\u0142e, albo b\u0142ahe, albo si\u0119gaj\u0105 wstecz, ni\u017c jedno stulecie. Tak jest przede wszystkim z naszymi powstaniami. 1863 rok \u017cyje jeszcze w\u015br\u00f3d nas przez swych ostatnich reprezentant\u00f3w, ale tradycja powsta\u0144cza, tak \u017cywa jeszcze dla ludzi wychowanych w niewoli, m\u0142odym, narastaj\u0105cym pokoleniom m\u00f3wi du\u017co mniej. To\u017c dzi\u015b otrzymywa\u0107 poczyna dyplomy dojrza\u0142o\u015bci generacja, kt\u00f3ra z w\u0142asnych prze\u017cy\u0107 nie pami\u0119ta nawet 1920 roku, a ju\u017c rok 1920 nie by\u0142 walk\u0105 powsta\u0144cz\u0105, lecz wojn\u0105 niepodleg\u0142ego pa\u0144stwa. Jeszcze lat kilkadziesi\u0105t, a rok 1863 b\u0119dzie znaczy\u0142 ma\u0142o co wi\u0119cej, ni\u017c konfederacja Dzikowska, a z pewno\u015bci\u0105 mniej, ni\u017c Zbara\u017c i Cz\u0119stochowa, chyba \u017ce znajdzie swego Sienkiewicza, co jest wi\u0119cej ni\u017c w\u0105tpliwe.<\/p>\n\n\n\n
Jan Mosdorf<\/strong><\/p>\n\n\n\n [1] Leon Chwistek: Zagadnienia kultury duchowej w Polsce.<\/p>\n\n\n\n za: “Prosto z mostu” nr 39\/1936<\/em><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Ka\u017cde pokolenie musi w\u0142asnym wysi\u0142kiem z materia\u0142\u00f3w pozostawionych przez przodk\u00f3w i tych, kt\u00f3re zmieniona rzeczywisto\u015b\u0107 jemu dopiero udost\u0119pni\u0142a budowa\u0107 na nowo sw\u0105 w\u0142asn\u0105 syntez\u0119, tak jak poszczeg\u00f3lny cz\u0142owiek ustawicznym trudem musi co dzie\u0144 budowa\u0107 na nowo sw\u0105 harmoni\u0119 wewn\u0119trzn\u0105. Nawet gdyby wyj\u0105tkowe jakie\u015b pokolenie zbudowa\u0142o syntez\u0119 niezmiernie blisk\u0105 harmonii spo\u0142ecznej, praca jego, cho\u0107 p\u0142odna w skutkach, […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":10684,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-10683","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n
\n\n\n\n