Aby prze\u0142ama\u0107 obecny impas gospodarczy i intelektualny, warto skorzysta\u0107 z koncepcji narodowych libera\u0142\u00f3w z o\u015brodka krakowskiego.[1] Tw\u00f3rc\u0105 tej szko\u0142y by\u0142 W. Czerkawski. Mia\u0142 on dw\u00f3ch uczni\u00f3w: R. Rybarskiego i A. Krzy\u017canowskiego. Ten drugi zosta\u0142 mentorem A. Heydela i F. Zweiga. Reprezentant\u00f3w tego kierunku r\u00f3\u017cni\u0142a metodologia, gdy\u017c jedni faworyzowali szko\u0142\u0119 klasyczn\u0105, a drudzy austriack\u0105. \u0141\u0105czy\u0142a ich natomiast niech\u0119\u0107 wobec etatyzmu.[2] Niekt\u00f3rzy ekonomi\u015bci rozumieli szko\u0142\u0119 krakowsk\u0105 w spos\u00f3b w\u0119\u017cszy, czyli jako teoretyk\u00f3w i praktyk\u00f3w skupionych w Towarzystwie Ekonomicznym, dzia\u0142aj\u0105cych w Krakowie w latach 1921- 1939. Podkre\u015blano, \u017ce jej przedstawiciele postulowali wprowadzenie silnej waluty.[3] <\/p>\n\n\n\n
Nacjonalizm<\/strong> mo\u017cemy uzna\u0107 za ideologi\u0119 polityczn\u0105, kt\u00f3ra wszelk\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 publiczn\u0105 ocenia poprzez pryzmat dobra narodu. Innymi s\u0142owy, punktem wyj\u015bcia pogl\u0105d\u00f3w narodowych jest wsp\u00f3lny interes, definiowany cz\u0119sto na zupe\u0142nie r\u00f3\u017cne sposoby. Jedni narodowcy popierali monarchi\u0119, a drudzy demokracj\u0119. Jedni byli etatystami, a drudzy libera\u0142ami. St\u0105d trudno znale\u017a\u0107 dw\u00f3ch narodowc\u00f3w o identycznych pogl\u0105dach. Nawet patriotyczni or\u0119downicy wolnego rynku nie posiadali ca\u0142kowicie zbie\u017cnych pogl\u0105d\u00f3w. Nie inaczej by\u0142o w przypadku R. Rybarskiego i A. Heydela \u2013 wybitnych teoretyk\u00f3w okresu mi\u0119dzywojennego. Aby pozna\u0107 r\u00f3\u017cnice \u015bwiatopogl\u0105dowe wyst\u0119puj\u0105ce w\u015br\u00f3d tych dw\u00f3ch narodowych ekonomist\u00f3w, warto podzieli\u0107 je na kilka punkt\u00f3w. <\/p>\n\n\n\n 1. O kwestiach biograficznych <\/strong><\/p>\n\n\n\n R.F. Rybarski urodzi\u0142 si\u0119 3 sierpnia 1887 roku w galicyjskiej osadzie \u2013 Zatorze. Pochodzi\u0142 ze starej, mieszcza\u0144skiej rodziny, kt\u00f3rej \u015blady mo\u017cna ju\u017c odszuka\u0107 w XVII wieku. Jego ojcem by\u0142 Jan Rybarski, skromny urz\u0119dnik s\u0105dowy, a matk\u0105 Albertyna de domo Szczygielska. W wieku 11 lat rozpocz\u0105\u0142 nauk\u0119 w I Gimnazjum w Rzeszowie. Dwa ostatnie lata swojej nauki sp\u0119dzi\u0142 w II Gimnazjum w Rzeszowie, gdzie zda\u0142 egzamin dojrza\u0142o\u015bci. Studiowa\u0142 na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiello\u0144skiego pod egid\u0105 takich tuz\u00f3w jak W. Czerkawski i F. Bujak. Ze wzgl\u0119du na \u015bmier\u0107 ojca, m\u0142ody Rybarski musia\u0142 utrzymywa\u0107 si\u0119 z korepetycji. Habilitowa\u0142 si\u0119 prac\u0105 Nauka o podmiocie gospodarstwa spo\u0142ecznego. Bierze \u015blub z Jadwig\u0105 Jastrz\u0119bsk\u0105, z kt\u00f3r\u0105 mia\u0142 dwie c\u00f3rki: Hann\u0119 i Mari\u0119 Danut\u0119.[4] Dnia 17 maja 1941 roku zosta\u0142 aresztowany przez Gestapo, a nast\u0119pnie wys\u0142any do obozu w O\u015bwi\u0119cimiu, gdzie zmar\u0142. Bezpo\u015bredni\u0105 przyczyn\u0105 zatrzymania by\u0142a najprawdopodobniej jego antyniemiecko\u015b\u0107, kt\u00f3rej niejednokrotnie dawa\u0142 wyraz z trybuny sejmowej i publicystyce.[5] Dok\u0142adna data \u015bmierci profesora nie jest pewna, poniewa\u017c materia\u0142y \u017ar\u00f3d\u0142owe stoj\u0105 ze sob\u0105 w sprzeczno\u015bci. <\/p>\n\n\n\n A.Z. Heydel urodzi\u0142 si\u0119 6 grudnia 1893 roku w Gardzienicach w wojew\u00f3dztwie kieleckim, w \u00f3wczesnej guberni Priwislanskiego Kraju, w zamo\u017cnej rodzinie mieszcza\u0144skiej. By\u0142 pierworodnym synem Zdzis\u0142awa i Marii ze Skarbek-Borowskich. Rozpocz\u0105\u0142 nauk\u0119 w Gimnazjum im. Kr\u00f3la Jana Sobieskiego w Krakowie. Rozpocz\u0105\u0142 studia w 1915 roku na Wydziale Ekonomicznym Instytutu Handlowego w Moskwie. Latem 1917 roku przenosi si\u0119 do Kijowa, gdzie kontynuuje studia w tamtejszym Instytucie Handlowym. Habilituje si\u0119 prac\u0105 \u201cPodstawowe zagadnienia metodologiczne ekonomii\u201d. Bierze \u015blub z Ann\u0105 Czarnot\u0105-Bojarsk\u0105, z kt\u00f3r\u0105 mia\u0142 trzy c\u00f3rki: Ann\u0119, Barbar\u0119 i El\u017cbiet\u0119. Zmar\u0142 14 marca 1941 rozstrzelany przez niemieckich okupant\u00f3w. Proponowano mu podpisanie volkslisty, lecz odm\u00f3wi\u0142, gdy\u017c nie chcia\u0142 mie\u0107 nic wsp\u00f3lnego z narodem niemieckim.[6] Mimo, i\u017c obaj pochodzili z rodzin mieszcza\u0144skich, to ich charaktery r\u00f3\u017cni\u0142y si\u0119, co wida\u0107, chocia\u017cby, w dorobku publicystycznym. Styl pisarski Rybarskiego by\u0142 stylem rzemie\u015blnika, kt\u00f3ry zna trudy \u017cycia, kt\u00f3ry codziennie wykuwa swym d\u0142utem pos\u0105g teorii. Natomiast styl pisarski Heydela by\u0142 stylem arystokraty; czyta si\u0119 go jak dobr\u0105 poezj\u0119. Bycie wyrobnikiem ma jednak swoje zalety. Wszyscy ci, kt\u00f3rzy ci\u0119\u017cko pracuj\u0105 na swoje utrzymanie, musz\u0105 by\u0107 twardymi realistami, bo od tego zale\u017cy ich byt materialny. Poeta natomiast operuje pi\u0119kn\u0105 polszczyzn\u0105, lecz zwyczajnie buja w ob\u0142okach. <\/p>\n\n\n\n 2. O kwestiach narodowych <\/strong><\/p>\n\n\n\n Nar\u00f3d, zgodnie z my\u015bl\u0105 Rybarskiego, jest zbiorowo\u015bci\u0105 jednostek z\u0142\u0105czonych przez wsp\u00f3lny interes materialny. Nie mo\u017cna pojmowa\u0107 narodu jako sumy klas (przedsi\u0119biorcy + kupcy + robotnicy + rolnicy), ze wzgl\u0119du na tradycj\u0119, kt\u00f3r\u0105 nie da sprowadzi\u0107 si\u0119 do czysto klasowych pierwiastk\u00f3w. Czynniki spajaj\u0105ce wsp\u00f3lnot\u0119 narodow\u0105 to: rasa, j\u0119zyk, religia, wsp\u00f3lne terytorium, tradycja, obyczaje, ustr\u00f3j polityczny i gospodarka.[7] Nar\u00f3d jest moraln\u0105 jedno\u015bci\u0105, sk\u0142adaj\u0105c\u0105 si\u0119 nie tylko z \u017cyj\u0105cych pokole\u0144, lecz r\u00f3wnie\u017c z przesz\u0142ych i przysz\u0142ych. Interesy wsp\u00f3lnoty narodowej nale\u017cy stawia\u0107 ponad prawami jednostki.[8] Wed\u0142ug Rybarskiego nacjonalizm jest kierunkiem, kt\u00f3ry bierze za punkt wyj\u015bcia odr\u0119bno\u015b\u0107 narodow\u0105 i uwa\u017ca j\u0105 za najwy\u017csze dobro.[9] P\u00f3\u017aniej to poj\u0119cie rozumia\u0142 jako pr\u0105d duchowy, kt\u00f3ry fakt narodowej wsp\u00f3lno\u015bci bierze za podstaw\u0119 \u017cycia politycznego i ca\u0142ego zbiorowego \u017cycia. Patriotyzm definiowa\u0142 jako \u017cywio\u0142owy fakt, wyraz przywi\u0105zania do jakiej\u015b ca\u0142o\u015bci, gotowo\u015b\u0107 walki o narodowe warto\u015bci. Wyr\u00f3\u017cnia\u0142 nacjonalizmy tradycjonalistyczne, racjonalistyczne, oryginalne i na\u015bladownicze.[10] <\/p>\n\n\n\n Nar\u00f3d, zgodnie z my\u015bl\u0105 Heydela, jest nie\u015bmiertelnym zrzeszeniem, wielk\u0105 solidarno\u015bci\u0105, obejmuj\u0105c\u0105 przesz\u0142o\u015b\u0107 i przysz\u0142o\u015b\u0107. Nar\u00f3d oparty na \u015bwiadomo\u015bci narodowej, wsp\u00f3lnej rasie i historii jest niezniszczalny. Przynale\u017cno\u015b\u0107 do rodziny, spo\u0142ecze\u0144stwa i narodu jest fizyczn\u0105 konieczno\u015bci\u0105.[11] Wed\u0142ug Heydela nacjonalizm jest nieu\u015bwiadomionym instynktem tkwi\u0105cym na dnie wszelkiej duszy zbiorowej. Pojawi\u0142 si\u0119 on wraz z rewolucyjnym powiewem przebiegaj\u0105cym przez Europ\u0119 w ko\u0144cu XVIII wieku. Jego podstaw\u0105 by\u0142 w\u00f3wczas demokratyzm.[12] A.Z Heydel nigdy nie by\u0142 zwi\u0105zany z endecj\u0105 poprzez dzia\u0142alno\u015b\u0107 w partii politycznej. By\u0142 natomiast prezesem Klubu Narodowego w latach 1930- 1931.[13] Z kolei R. Rybarski aktywnie dzia\u0142a\u0142 w Zwi\u0105zku Ludowo-Narodowym. Swoj\u0105 karier\u0119 parlamentarn\u0105 rozpocz\u0105\u0142 w marcu 1928 roku, gdy zosta\u0142 pos\u0142em na sejm. Wystartowa\u0142 z drugiego miejsca na li\u015bcie 24 Komitetu Wyborczego Katolicko-Narodowego. Zosta\u0142 mianowany na prezesa parlamentarnego Klubu Narodowego (skupia\u0142 37 pos\u0142\u00f3w i 9 senator\u00f3w).[14] <\/p>\n\n\n\n Czy oznacza to w takim razie, \u017ce Heydela mo\u017cna \u0142atwo odebra\u0107 zwolennikom idei narodowej? Zobaczmy mo\u017ce najpierw to, co pisa\u0142 na temat wybitnych postaci obozu narodowego: <\/p>\n\n\n\n \u2013 \u201eNie chc\u0119 rozpatrywa\u0107 szczeg\u00f3\u0142\u00f3w, ale wydaje mi si\u0119 oczywiste, \u017ce w\u00f3dz polityczny Polski musia\u0142 by\u0107 nacjonalist\u0105 i tylko nacjonalista m\u00f3g\u0142 zosta\u0107 wodzem [wypowied\u017a o Dmowskim \u2013 przyp. autor]\u201d[15] <\/p>\n\n\n\n \u2013 \u201eRoman Dmowski tak\u017ce uwa\u017ca\u0142 Polsk\u0119 za wa\u017cniejsz\u0105 od \u015bwiata. Nie dlatego, \u017ce si\u0119 urodzi\u0142 na Kamionku, ale dlatego, \u017ce si\u0119 urodzi\u0142 na wodza swojego narodu\u201d.[16] <\/p>\n\n\n\n \u2013 \u201ePrzez umiej\u0119tn\u0105 opiek\u0119 zdo\u0142ano podtrzyma\u0107 tlej\u0105ce iskierki polsko\u015bci, nici \u0142\u0105czno\u015bci z narodem nie zosta\u0142y zerwane. Wygna\u0144cy wr\u00f3cili do kraju i wr\u00f3cili jako Polacy. W organizacji tej pracy, w nadzorze nad ni\u0105 Grabski by\u0142 jednym z tych, co szli na czele\u201d.[17] <\/p>\n\n\n\n 3. O kwestiach ekonomicznych <\/strong><\/p>\n\n\n\n Rola pa\u0144stwa w gospodarce, zgodnie z narodowym programem gospodarczym Rybarskiego, powinna ogranicza\u0107 si\u0119 do trzech g\u0142\u00f3wnych funkcji, kt\u00f3re w gruncie rzeczy pokrywaj\u0105 si\u0119 ze wsp\u00f3\u0142czesn\u0105 my\u015bl\u0105 ekonomiczn\u0105[18]:<\/p>\n\n\n\n Po pierwsze, dzia\u0142alno\u015b\u0107 represyjna. Ma ona przeciwdzia\u0142a\u0107 nadu\u017cyciom wolno\u015bci gospodarczej, a raczej nadu\u017cyciom pod pozorem tej wolno\u015bci. Gdy np. wolne wsp\u00f3\u0142zawodnictwo przeradza si\u0119 w prywatny monopol, kt\u00f3ry wyzyskuje jednostronnie rynek, w\u00f3wczas pa\u0144stwo powinno przywr\u00f3ci\u0107 wolno\u015b\u0107 gospodarcz\u0105. Pa\u0144stwo powinno przez ustawodawstwo karne, cywilne i handlowe wzi\u0105\u0107 w obron\u0119 s\u0142abszego przed wyzyskiem. Musi czuwa\u0107 nad tym, by akcjonariusze nie byli wyzyskiwani przez zarz\u0105dy, by mniejszo\u015b\u0107 ich nie by\u0142a krzywdzona przez wi\u0119kszo\u015b\u0107, by drobni oszcz\u0119dzaj\u0105cy nie byli przedmiotem wyzysku przez aferzyst\u00f3w. Zadaniem pa\u0144stwa jest r\u00f3wnie\u017c czuwanie nad jako\u015bci\u0105 towar\u00f3w, co nie oznacza kontroli nad gospodark\u0105, lecz walk\u0119 z oszustwami. <\/p>\n\n\n\n Po drugie, dzia\u0142alno\u015b\u0107 uzupe\u0142niaj\u0105ca woln\u0105 gospodark\u0105. Nawet starzy libera\u0142owie przyznaj\u0105, \u017ce prywatna inicjatywa czasem zawodzi. Pa\u0144stwo buduje porty, reguluje rzeki, przeprowadza sieci kana\u0142\u00f3w wodnych, tworzy lasy publiczne, by zapobiec deforestacji. Niekiedy z powod\u00f3w pozagospodarczych, np. ze wzgl\u0119du na ochron\u0119 kraju, kapita\u0142 publiczny zak\u0142ada i prowadzi fabryki zbrojeniowe. Pa\u0144stwo wyst\u0119puje wtedy jako przedsi\u0119biorca, ale z regu\u0142y te inwestycje op\u0142acaj\u0105 si\u0119 w niewielkim stopniu. Maj\u0105tek w r\u0119kach urz\u0119dnik\u00f3w nie pomna\u017ca dochod\u00f3w ani nie zasila bud\u017cetu. Dlaczego musi istnie\u0107 pewna proporcja mi\u0119dzy maj\u0105tkiem publicznym a maj\u0105tkami i przedsi\u0119biorstwami pozostaj\u0105cymi w r\u0119kach prywatnych, kt\u00f3re s\u0105 \u017ar\u00f3d\u0142em dochod\u00f3w publicznych. <\/p>\n\n\n\n Po trzecie, dzia\u0142alno\u015b\u0107 kierownicza w gospodarstwie narodowym. Pa\u0144stwo zakre\u015bla ramy, w kt\u00f3rych rozwija si\u0119 wolna dzia\u0142alno\u015b\u0107 gospodarcza. Pa\u0144stwo przez zewn\u0119trzn\u0105 polityk\u0119 handlow\u0105 umacnia wewn\u0119trzne w\u0119z\u0142y gospodarki i ogranicza je na zewn\u0105trz. Pa\u0144stwo koordynuje samorzutne ruchy r\u00f3\u017cnych dziedzin wytw\u00f3rczo\u015bci, wprowadza r\u00f3wnowag\u0119 mi\u0119dzy warstwami spo\u0142ecznymi. Pa\u0144stwo t\u0105 swoj\u0105 dzia\u0142alno\u015bci\u0105 nie wyklucza prywatnej inicjatywy, lecz j\u0105 kieruje w \u0142o\u017cyska, kt\u00f3rych wymaga szerszy interes narodowy; nie wprowadza gospodarstwa planowego, lecz urzeczywistnia sw\u00f3j plan rozwoju gospodarstwa narodowego. <\/p>\n\n\n\n Rybarski zaznacza\u0142, \u017ce w niekt\u00f3rych dzia\u0142ach produkcji nie mo\u017ce istnie\u0107 zupe\u0142nie wolny obr\u00f3t. W takim wypadku prowadzenie dzia\u0142alno\u015bci gospodarczej wymaga uzyskania okre\u015blonych pozwole\u0144. Jako przyk\u0142ad podawa\u0142 uzyskanie dyplomu lekarskiego, kt\u00f3ry pozwala\u0142 na prowadzenie dzia\u0142alno\u015bci. Niekt\u00f3re przypadki \u2013 wed\u0142ug Rybarskiego \u2013 wymaga\u0142y wprowadzenia koncesyjno\u015bci, nale\u017cy jednak pami\u0119ta\u0107, \u017ce nie mo\u017cna koncesji tworzy\u0107 bez powodu. Skutkuje to gospodarcz\u0105 niepewno\u015bci\u0105, krzywd\u0105 ludzk\u0105, politycznym uciskiem, demoralizacj\u0105 i ograniczonym wzrostem gospodarczym. [19] <\/p>\n\n\n\n Wed\u0142ug Heydela pa\u0144stwo ma w r\u0119ku trzy przymusowe \u015brodki oddzia\u0142ywania na \u017cycie gospodarcze w celu jego modyfikacji:<\/p>\n\n\n\n a) samo wyst\u0119puje jako producent; <\/p>\n\n\n\n b) zakazuje produkcji lub konsumpcji pewnych d\u00f3br; <\/p>\n\n\n\n c) oddzia\u0142uje na rentowno\u015b\u0107 poszczeg\u00f3lnych ga\u0142\u0119zi produkcji i w ten spos\u00f3b przesuwa ich granic\u0119. <\/p>\n\n\n\n W wyj\u0105tkowych wypadkach dba\u0107 musi organizacja pa\u0144stwowa o potrzeby przysz\u0142e jednostek niedostatecznie przezornych. Czasami trzeba zaspokaja\u0107 potrzeby przysz\u0142ych pokole\u0144, gdy jednostka prywatna nie bierze ich w kalkulacj\u0119. Potrzeby kolektywne musz\u0105 by\u0107 zaspokajane przez gospodark\u0119 opart\u0105 na \u015bwiadczeniach przymusowych. Do d\u00f3br publicznych, gdzie mo\u017cna dopu\u015bci\u0107 interwencj\u0119, zalicza\u0142: ochron\u0119 las\u00f3w pa\u0144stwowych, o\u015bwietlenie ulic, budow\u0119 dr\u00f3g bitych czy chodnik\u00f3w, utrzymanie s\u0142u\u017cb sanitarnych i wojskowych. Porz\u0105dek prawny musi zosta\u0107 zachowany. Mo\u017cna r\u00f3wnie\u017c zgodzi\u0107 si\u0119 na dzia\u0142ania w zakresie o\u015bwiaty, higieny ludowej i tanich kuchni. Uwa\u017ca\u0142, \u017ce w przypadku konsumpcji destrukcyjnej (opium, kokaina, alkoholizm, pornografia) aparat przymusu ma prawo do ingerencji.[20] Ograniczanie wolno\u015bci gospodarczej w przypadku aptek i praktyki lekarskiej jest uzasadnione.[21] <\/p>\n\n\n\n W przeciwie\u0144stwie do Rybarskiego, Heydel dowodzi\u0142, \u017ce polityka antymonopolistyczna jest zb\u0119dna. Kartele s\u0105 szkodliwe, jednak ich si\u0142a wynika wy\u0142\u0105cznie z polityki protekcji celnej. Konkurencja mi\u0119dzynarodowa utrudnia w wysokim stopniu monopolizacj\u0119, poniewa\u017c uniemo\u017cliwia opanowanie \u017ar\u00f3de\u0142 surowca i u\u0142atwia substytucj\u0119.[22] Konkurencj\u0119 niedoskona\u0142\u0105 nale\u017cy pot\u0119pi\u0107 przede wszystkim dlatego, \u017ce powoduje niew\u0142a\u015bciwe rozmieszczenie kapita\u0142u i pracy (bezrobocie), a dopiero w dalszym stopniu za zmniejszenie sumy wyprodukowanych d\u00f3br i straty konsument\u00f3w wynikaj\u0105ce z podwy\u017cszonej ceny.[23] <\/p>\n\n\n\n Niezwykle trudno jednoznacznie zaklasyfikowa\u0107 Rybarskiego do entuzjast\u00f3w b\u0105d\u017a przeciwnik\u00f3w wolnego handlu. Rybarski krytykowa\u0142 postulat gospodarki autarkicznej. Rozumia\u0142, \u017ce protekcjonizm prowadzi\u0142 do zwy\u017cki cen, wi\u0119c jego stosowanie mo\u017ce by\u0107 incydentalne, a nie permanentne. Pochodzi\u0142 sceptycznie do dop\u0142at eksportowych, gdy\u017c s\u0142u\u017c\u0105 tylko nielicznym producentom, a nie ca\u0142ej gospodarce. [24] C\u0142a stosuje si\u0119 przede wszystkim po wojnie, by naprawi\u0107 skarb. Import wielu artyku\u0142\u00f3w zbytkownych powinien by\u0107 powstrzymany albo te\u017c poddany wysokim c\u0142om.[25] <\/p>\n\n\n\n W przypadku Heydela sprawa wydaje si\u0119 o wiele prostsza, gdy\u017c by\u0142 on jednoznacznym zwolennikiem wolnego handlu. C\u0142a s\u0105, jego zdaniem, przyk\u0142adem \u015brodka, kt\u00f3ry pozwala zdobywa\u0107 rentowno\u015b\u0107 kosztem innych; tym samym za\u015b prowadz\u0105 do zmniejszenia og\u00f3lnej rentowno\u015bci spo\u0142ecze\u0144stwa. Istniej\u0105 przypadki, gdy c\u0142o powi\u0119ksza bogactwo, lecz jest to igranie z ogniem. Trucizna w niewielkiej dawce mo\u017ce by\u0107 lekiem, lecz na og\u00f3\u0142 zastrzyk z arszeniku ko\u0144czy \u017cycie pacjenta. Podobnie jest z c\u0142ami wychowawczymi. Libera\u0142 mo\u017ce si\u0119 zgodzi\u0107 na \u017c\u0105danie ochrony celnej w trzech wypadkach: z\u0142ej koniunktury, dumpingu zagranicznego oraz obcej ochrony celnej, pod warunkiem, \u017ce te rozwi\u0105zania maj\u0105 charakter przej\u015bciowy i kr\u00f3tkotrwa\u0142y. Skoro protekcjonizm jest skuteczny, to dlaczego wprowadza si\u0119 go na szczeblu krajowym, a nie regionalnym? Ten tok rozumowania prowadzi do zaniku wymiany handlowej.[26] Gdy pa\u0144stwo, zdaniem Rybarskiego, za bardzo przykr\u0119ca \u015brub\u0119 fiskalizmu, gdy bez opami\u0119tania zwi\u0119ksza si\u0119 op\u0142aty i podatki, wtedy uzyskuje si\u0119 skutek odwrotny do zamierzonego, poniewa\u017c zwi\u0119ksza si\u0119 bezrobocie.[27] R\u00f3wnocze\u015bnie spo\u0142ecze\u0144stwo musi mie\u0107 \u015bwiadomo\u015b\u0107, \u017ce podatki rozk\u0142adaj\u0105 si\u0119 sprawiedliwie dla wszystkich; nie mo\u017ce by\u0107 przywilej\u00f3w dla wybranych warstw ludno\u015bci. Konieczne jest r\u00f3wnie\u017c wprowadzenie pewnych u\u0142atwie\u0144 i uproszcze\u0144 w systemie wymiaru i \u015bci\u0105gania podatk\u00f3w. Czasami ludno\u015b\u0107 cierpi nie z powodu sumy na\u0142o\u017conego podatku, lecz sposobu jego egzekucji.[28] <\/p>\n\n\n\n Walka z etatyzmem by\u0142a \u2013 w rozumieniu Heydela \u2013 g\u0142\u00f3wnym zagadnieniem gospodarczym w Polsce mi\u0119dzywojennej. Aby podnie\u015b\u0107 nasz poziom bogactwa, nale\u017cy rozlu\u017ani\u0107 ci\u0119\u017car podatk\u00f3w pa\u0144stwowych i samorz\u0105dowych. Gospodarka nie mo\u017ce d\u0142awi\u0107 si\u0119 w sieci przepis\u00f3w, zakaz\u00f3w i nakaz\u00f3w. Ze wzgl\u0119d\u00f3w geopolitycznych ograniczenie wydatk\u00f3w militarnych jest niewskazane, st\u0105d nale\u017cy szuka\u0107 oszcz\u0119dno\u015bci w wydatkach zbytkownych i reprezentacyjnych.[29] Kiedy narody grz\u0119zn\u0105 w materializmie, kiedy szerzy si\u0119 has\u0142o u\u017cycia, a pieni\u0105dz staje si\u0119 najwi\u0119kszym dobrem, wtedy takie spo\u0142ecze\u0144stwa, w rozumieniu Rybarskiego, zmierzaj\u0105 ku upadkowi.[30] Cywilizacje upada\u0142y ju\u017c nieraz, gdy zanik\u0142y cnoty wojenne, gdy elity pogr\u0105\u017cy\u0142y si\u0119 w bierno\u015bci i apatii. Zami\u0142owanie zbytku prowadzi do ograniczonej rozrodczo\u015bci. Je\u017celi kult pieni\u0105dza zajmuje miejsce religii, szerzy si\u0119 rozk\u0142ad spo\u0142eczny.[31]<\/p>\n\n\n\n Zupe\u0142nie inne stanowisko zajmowa\u0142 Heydel, kt\u00f3ry twierdzi\u0142, \u017ce dobry gospodarz musi d\u0105\u017cy\u0107 do maksymalizacji swojego zysku netto. Niekt\u00f3rzy producenci mog\u0105 produkowa\u0107 wiele, ale je\u017celi maj\u0105 zbyt du\u017ce koszty, powoduj\u0105 marnotrawstwo spo\u0142eczne. Ich kapita\u0142 m\u00f3g\u0142by by\u0107 z powodzeniem zastosowany przez innego, bardziej produktywnego kapitalist\u0119, przez co og\u00f3lny dobrobyt spo\u0142ecze\u0144stwa narasta\u0142by szybciej. Zysk to kategoria jednoznacznie pozytywna, kt\u00f3ra \u015bwiadczy o efektywnym zaspokojeniu potrzeb konsumenta.[32] <\/p>\n\n\n\n Wydaje si\u0119, \u017ce z punktu widzenia czasu racj\u0119 w tym sporze mia\u0142 R. Rybarski. Przedsi\u0119biorca mo\u017ce generowa\u0107 wielki zysk, ale co z tego, kiedy osi\u0105ga go on kosztem zdrowia fizycznego swojego pracownika czy te\u017c kosztem zniszczenia \u015brodowiska. W pa\u0144stwach rozwini\u0119tych wiele os\u00f3b pope\u0142nia samob\u00f3jstwo, gdy\u017c nie jest w stanie wytrzyma\u0107 wy\u015bcigu szczur\u00f3w, wy\u015bcigu plan\u00f3w sprzeda\u017cowych, wy\u015bcigu o zysk. Czy je\u017celi przedsi\u0119biorca wprowadzi\u0142 udogodnienie technologiczne, kt\u00f3re wyeliminowa\u0142o emisj\u0119 toksyn, to czy zrobi\u0142 \u017ale, bo zwi\u0119kszy\u0142 koszty? Analiza bilansowa mo\u017ce i pot\u0119pi to dzia\u0142anie, w przeciwie\u0144stwie jednak do zdrowego rozs\u0105dku. Ze wzgl\u0119du na starzenie si\u0119 spo\u0142ecze\u0144stwa, pojawia si\u0119 coraz wi\u0119cej firm, kt\u00f3re naci\u0105gaj\u0105 emeryt\u00f3w na drogie sprz\u0119ty AGD. Tutaj r\u00f3wnie\u017c pojawia si\u0119 pytanie, czy maksymalizacja przychod\u00f3w w takiej bran\u017cy \u015bwiadczy o zaspokojeniu potrzeb spo\u0142ecznych? <\/p>\n\n\n\n PODSUMOWANIE <\/strong><\/p>\n\n\n\n Spu\u015bcizna naszej rodzimej my\u015bli ekonomicznej niesie ze sob\u0105 pewne przes\u0142anie. Tym spadkiem po przodkach jest wielki patriotyzm, mi\u0142o\u015b\u0107 wobec ziemi ojczystej. Ju\u017c od samych pocz\u0105tk\u00f3w ekonomii politycznej na ziemiach polskich, hrabia Fryderyk Skarbek budowa\u0142 sw\u00f3j system teoretyczny na gruncie gospodarstwa narodowego. Czy to S. Grabski, czy to L. Caro, A. Wierzbicki, E. Taylor, J. Dunajewski, W. Czerkawski, mo\u017cemy wymienia\u0107 d\u0142ugo; wszyscy Ci ekonomi\u015bci, pomimo r\u00f3\u017cnic, nale\u017c\u0105 na sw\u00f3j spos\u00f3b do jednej rodziny ideologicznej, gdy\u017c w swej pracy teoretycznej nigdy nie tracili sprzed oczu dobra swoich rodak\u00f3w. Je\u017celi mo\u017cemy jako\u015b zinterpretowa\u0107 na nowo dorobek R. Rybarskiego i A.Z. Heydela, to b\u0119dzie nim \u015bwiadomo\u015b\u0107, \u017ce nale\u017cy walczy\u0107 tak samo o nar\u00f3d, jak i o wolno\u015b\u0107. Drzewo \u017cycia Polak\u00f3w b\u0119dzie rosn\u0105\u0107, dop\u00f3ty jego korzenie b\u0119d\u0105 zakorzenione w glebie suwerenno\u015bci. <\/p>\n\n\n\n Karol Skorek<\/strong> \u2013 prezes Zarz\u0105du Stowarzyszenia Przedsi\u0119biorc\u00f3w i Rolnik\u00f3w SWOJAK, cz\u0142onek zarz\u0105du Instytutu im. Romana Rybarskiego, propagator patriotyzmu konsumenckiego i przedwojennej teorii ekonomii<\/p>\n\n\n\n Przypisy: <\/em><\/strong><\/p>\n\n\n\n [1]W\u015br\u00f3d wszystkich reprezentant\u00f3w tej szko\u0142y, kierunek narodowy reprezentowali wy\u0142\u0105cznie R.F. Rybarski i A.Z. Heydel. <\/p>\n\n\n\n [2]T. Kowalik, Historia ekonomii w Polsce 1864-1950, Zak\u0142. Nar. Im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw 1992, s. 151-154. <\/p>\n\n\n\n [3]W. Stankiewicz, Historia my\u015bli ekonomicznej, PWE, Warszawa 1998, s. 344-345. <\/p>\n\n\n\n [4]J. Chodorowski, Roman Rybarski (1887-1942): z historii polskiej my\u015bli ekonomicznej i prawnoustrojowej pierwszej po\u0142owy XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc\u0142awskiego, Wroc\u0142aw 1997, s. 7-9. <\/p>\n\n\n\n [5]N. W\u00f3jtowicz, Roman Franciszek Rybarski (1887-1942), profesor ekonomii, dzia\u0142acz ZLN i SN, pose\u0142 na sejm RP, [w:] Lista strat dzia\u0142aczy obozu narodowego w latach 1939-1955, tom 1, pod red: W.J. Muszy\u0144ski, J. Mysiakowska- Muszy\u0144ska, IPN, Warszawa 2010, s. 20. <\/p>\n\n\n\n [6]J. Meissner, Nota biograficzna, [w:] Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 769-774. <\/p>\n\n\n\n [7]R. Rybarski, Nar\u00f3d, jednostka i klasa, Nak\u0142ad Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1926, s. 111, 139, 192. <\/p>\n\n\n\n [8]Ten\u017ce, Przysz\u0142o\u015b\u0107 gospodarcza Polski, Zak\u0142. Druk. F. Wyszy\u0144ski i S-ka, Warszawa 1933, s. 200-201.<\/p>\n\n\n\n [9]Ten\u017ce, Nar\u00f3d…, s. 151. <\/p>\n\n\n\n [10]Ten\u017ce, Odmiany nacjonalizmu, My\u015bl Narodowa, Warszawa 1938 nr 47, s. 717-718. <\/p>\n\n\n\n [11]A.Z. Heydel, \u015awiadomo\u015b\u0107 narodowa i przysz\u0142o\u015b\u0107 narodu polskiego, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 376-390. <\/p>\n\n\n\n [12]Ten\u017ce, Nacjonalizm nowoczesny a polska polityka wschodnia, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 394-395. <\/p>\n\n\n\n [13]S. Chrupczalski, D. Koniarek, W. Paryna, Kalendarium \u017cycia Adama Heydela, [w:] Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 776. <\/p>\n\n\n\n [14]L. Wyrobiec, Ekonomista, polityk, publicysta [w:] Krakowscy tw\u00f3rcy polskiej my\u015bli ekonomicznej. Roman Rybarski, Stowarzyszenie PAX, Krak\u00f3w 1987, s. 10, 13. <\/p>\n\n\n\n [15]A.Z. Heydel, Sylwetki \u2013 Dmowski z wosku, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 709. <\/p>\n\n\n\n [16]Tam\u017ce. <\/p>\n\n\n\n [17]A.Z. Heydel, Sylwetki \u2013 W\u0142adys\u0142aw Grabski, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 689-690 <\/p>\n\n\n\n [18]R. Rybarski, Podstawy narodowego programu gospodarczego, Zak\u0142. Druk. F. Wyszy\u0144ski i S-ka, Warszawa 1934, s. 43-44. <\/p>\n\n\n\n [19]Tam\u017ce, s. 33. <\/p>\n\n\n\n [20]A.Z. Heydel, Gospodarcze granice liberalizmu i etatyzmu, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 1, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 90, 95, 97, 100, 104. <\/p>\n\n\n\n [21]Ten\u017ce, D\u0105\u017cno\u015bci etatystyczne w Polsce, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 167. <\/p>\n\n\n\n [22]Ten\u017ce, W sprawie karteli, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 351. <\/p>\n\n\n\n [23]Ten\u017ce, Gospodarcze…, s. 92. <\/p>\n\n\n\n [24]R. Rybarski, Przysz\u0142o\u015b\u0107…, s. 33, 45, 52-53. <\/p>\n\n\n\n [25]Ten\u017ce, O naszej zagranicznej polityce handlowej, Rok Polski, Krak\u00f3w 1919, nr 7 i 8, s. 274-281. <\/p>\n\n\n\n [26]A.Z. Heydel, Czy i jak wprowadzi\u0107 liberalizm ekonomiczny, Dzie\u0142a zebrane \u2013 tom 2, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2012, s. 180-181. <\/p>\n\n\n\n [27]R. Rybarski, Program gospodarczy, Drukarnia Spo\u0142eczna, Warszawa 1937, s. 99-100. <\/p>\n\n\n\n [28]Ten\u017ce, Cele i zadania Komitetu Katolicko-Narodowego, Drukarnia Zwi\u0105zku Ludowo-Narodowego, Warszawa 1928, s. 11. <\/p>\n\n\n\n [29]A.Z. Heydel, D\u0105\u017cno\u015bci…, s. 162-169. <\/p>\n\n\n\n [30]R. Rybarski, Przysz\u0142o\u015b\u0107…, s. 7. <\/p>\n\n\n\n [31]R. Rybarski, Podstawy…, s. 10-11. <\/p>\n\n\n\n [32]A.Z. Heydel, Gospodarcze…, s. 86-87.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Dorobek teoretyczny ekonomist\u00f3w mi\u0119dzywojennych poszed\u0142 w zapomnienie, gdy polskie katedry ekonomiczne przyj\u0119\u0142y socjalizm rynkowy za punkt wyj\u015bcia swoich rozwa\u017ca\u0144. Polacy do dzisiaj odczuwaj\u0105 skutki tego monopolu my\u015bli. Wraz z transformacj\u0105 ustrojow\u0105 bezkrytycznie wymieniono centralne planowanie na paradygmat neoklasyczny. Nie by\u0142o g\u0142os\u00f3w sprzeciwu, poniewa\u017c odci\u0119to nas od korzeni, poniewa\u017c brakowa\u0142o naukowc\u00f3w, kt\u00f3rzy posiadali w\u0142asn\u0105 wizj\u0119 funkcjonowania […]<\/p>\n","protected":false},"author":3,"featured_media":10583,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[41,43],"tags":[],"class_list":["post-10560","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-i-idea","category-okres-miedzywojenny-i-okupacja"],"yoast_head":"\n