\u201eChcemy tam [na Madagaskarze \u2013 red.] posia\u0107 kukurydz\u0119, aby zapewni\u0107 nasze bezpiecze\u0144stwo \u017cywno\u015bciowe. \u017bywno\u015b\u0107 mo\u017ce stanowi\u0107 w naszym \u015bwiecie bro\u0144 (\u2026). Mo\u017cemy eksportowa\u0107 zbiory do innych kraj\u00f3w lub w sytuacji kryzysu \u017cywno\u015bciowego wys\u0142a\u0107 je do Korei\u201d \u2013 tak \u00f3wczesny mened\u017cer Daewoo Logistics<\/a> scharakteryzowa\u0142 jesieni\u0105 2008 r. na \u0142amach \u201eFinancial Times\u201d przysz\u0142\u0105 umow\u0119 z rz\u0105dem Madagaskaru. Dotyczy\u0142a ona wydzier\u017cawienia 1,3 mln ha ziemi (tj. prawie po\u0142owy grunt\u00f3w ornych tego kraju) przez okres 99 lat pod produkcj\u0119 4 mln ton kukurydzy na 1 mln ha ziemi i 500 tys. ton oleju palmowego na pozosta\u0142ych 0,3 mln ha. Ca\u0142a produkcja mia\u0142a by\u0107 eksportowana do Korei Po\u0142udniowej.<\/p>\n\n\n\n Kultywacja 1,3 mln ha u\u017cytk\u00f3w rolnych by\u0142aby nieodp\u0142atna, co mia\u0142 gwarantowa\u0107 protok\u00f3\u0142 ustale\u0144 zawarty w maju 2008 r. Na bezkosztowe u\u017cytkowanie ziemi przez Daewoo na Madagaskarze kategorycznie nie zgodzi\u0142 si\u0119 tamtejszy rz\u0105d, kt\u00f3ry wyja\u015bni\u0142, \u017ce umowa nie zosta\u0142a jeszcze podpisana i istnieje tylko wst\u0119pne porozumienie, pozwalaj\u0105ce koncernowi na poszukiwanie ziemi rolnej. Rozpocz\u0119\u0142a si\u0119 intensywna debata na temat projektu, kt\u00f3ra przerodzi\u0142a si\u0119 w zamieszki spo\u0142eczne i spowodowa\u0142a obalenie dotychczasowego prezydenta kraju oraz kilkuletni kryzys (2009\u20132013). Jego koszt spo\u0142eczno-ekonomiczny by\u0142 ogromny. Przy za\u0142o\u017ceniu utrzymania dotychczasowej dynamiki wzrostu (w latach 2003\u20132008 wzrost PKB wynosi\u0142 \u015brednio ok. 6 proc. rocznie) kryzys ten wed\u0142ug szacunk\u00f3w Banku \u015awiatowego<\/a> spowodowa\u0142 skumulowane koszty utraconych szans ekonomicznych w wysoko\u015bci 8 mld dol.<\/p>\n\n\n\n W obliczu wzrastaj\u0105cych cen \u017cywno\u015bci i kryzys\u00f3w \u017cywno\u015bciowych nadmierne poleganie na \u015bwiatowym rynku rolnym jest jednak obarczone du\u017c\u0105 niepewno\u015bci\u0105.<\/em><\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Madagaskar jest jednym z przyk\u0142ad\u00f3w nieudanego land grabbingu i nale\u017cy si\u0119 zgodzi\u0107 ze stwierdzeniem Paula McMahona, autora ksi\u0105\u017cki \u201eFeeding Frenzy: The New Politics of Food\u201d, \u017ce: \u201eCzasem jedyn\u0105 rzecz\u0105 gorsz\u0105 od zaw\u0142aszczania ziemi jest zaw\u0142aszczenie nieudane\u201d. Wed\u0142ug argenty\u0144skiego pisarza Mart\u00edna Caparr\u00f3sa \u201e(\u2026) wiele akcji zaw\u0142aszczania ziemi nie udaje si\u0119 \u2013 z powodu braku do\u015bwiadczenia inwestor\u00f3w i ich orientacji co do warunk\u00f3w lokalnych, opozycji mieszka\u0144c\u00f3w, zmian na rynku globalnym. Projekty upadaj\u0105 albo realizowane s\u0105 tylko cz\u0119\u015bciowo. W\u00f3wczas ziemia pozostaje w swego rodzaju stanie zawieszenia (\u2026): przekazana nie do ko\u0144ca wiadomo jakim obcokrajowcom, nie mo\u017ce by\u0107 u\u017cytkowana przez miejscowych, cudzoziemcy ju\u017c jej nie chc\u0105\u201d.<\/p>\n\n\n\n Czym jest land grabbing?<\/strong><\/p>\n\n\n\n Land grabbing per se nie jest nowym zjawiskiem w mi\u0119dzynarodowych stosunkach gospodarczych. Charakter, skala, tempo i kluczowe czynniki nap\u0119dzaj\u0105ce ostatni\u0105 fal\u0119 zaw\u0142aszczania ziemi rolnej stanowi\u0105 jednak odr\u0119bne wydarzenie historyczne, \u015bci\u015ble zwi\u0105zane ze zmieniaj\u0105c\u0105 si\u0119 dynamik\u0105 globalnego sektora rolno-spo\u017cywczego, paszowego i paliwowego.<\/p>\n\n\n\n Czy prywatna w\u0142asno\u015b\u0107 ziemi szkodzi gospodarce?<\/a><\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Na poziomie mi\u0119dzynarodowym nie istnieje jednolita definicja land grabbingu i jest on r\u00f3\u017cnie okre\u015blany \u2013 jako grabie\u017c ziemi, spekulacyjne wykupywanie, zaw\u0142aszczanie, wy\u015bcig po ziemi\u0119, nieco \u0142agodniej: przejmowanie ziemi i wykup lub mniej pejoratywnie: wielkoobszarowe inwestycje w ziemi\u0119 uprawn\u0105.<\/p>\n\n\n\n Jego istot\u0105 jest kupowanie b\u0105d\u017a d\u0142ugoterminowe (od 10 do 99 lat w\u0142\u0105cznie) dzier\u017cawienie relatywnie du\u017cych obszarowo ziem rolnych (jedna transakcja o wielko\u015bci od 200 ha wzwy\u017c) w stosunku do wielko\u015bci typowego gospodarstwa rolnego w danym kraju i zazwyczaj tak\u017ce do ca\u0142o\u015bci takich ziem w danym pa\u0144stwie. S\u0105 to u\u017cytki rolne, zwykle dobrze zaopatrzone w wod\u0119 pitn\u0105 i do tego \u017cyzne, przeznaczone na produkcj\u0119 roln\u0105 na eksport do kraju inwestora, produkcj\u0119 biopaliw b\u0105d\u017a dzia\u0142ania inwestycyjne lub spekulacyjne. Do efekt\u00f3w tego rodzaju inwestycji zaliczamy: pauperyzacj\u0119 miejscowej ludno\u015bci na skutek pozbawienia jej praw w\u0142asno\u015bci ziemi, utrat\u0119 miejsc pracy, a tym samym \u017ar\u00f3de\u0142 utrzymania (w efekcie pojawia si\u0119 ryzyko pogorszenia lub utraty bezpiecze\u0144stwa \u017cywno\u015bciowego), cz\u0119sto przymusowe przesiedlenia ludno\u015bci, powstawanie monokultur oraz zwi\u0119kszenie zanieczyszczenia \u015brodowiska naturalnego.<\/p>\n\n\n\n Istnieje pewna prawid\u0142owo\u015b\u0107 dla land grabbingu: wraz ze wzrostem cen artyku\u0142\u00f3w rolno-spo\u017cywczych i nieprawid\u0142owym funkcjonowaniem \u015bwiatowych rynk\u00f3w \u017cywno\u015bci b\u0119dzie si\u0119 ono odradza\u0107 i przybiera\u0107 na sile.<\/em><\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Zjawisko to wi\u0105\u017ce si\u0119 m.in. z przej\u0119ciem kontroli nad zasobami ziemi, wody, minera\u0142\u00f3w i surowc\u00f3w mineralnych w celu zaw\u0142aszczenia korzy\u015bci z ich wykorzystania, co przy rosn\u0105cej presji na zasoby (ang. resource squeeze) ma dalekosi\u0119\u017cne skutki, ponadto z pogwa\u0142ceniem praw cz\u0142owieka, ignorowaniem konsekwencji dla lokalnych stosunk\u00f3w spo\u0142ecznych i \u015brodowiska naturalnego oraz niszczeniem lokalnych ekosystem\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Przy wi\u0119kszo\u015bci transakcji brakowa\u0142o odpowiedniej oceny wp\u0142ywu (ang. impact assessment) w aspekcie spo\u0142ecznym, \u015brodowiskowym i ekonomicznym ze strony rz\u0105d\u00f3w czy procesu konsultacji z miejscow\u0105 ludno\u015bci\u0105. Wed\u0142ug trzeciego raportu analitycznego Land Matrix Initiative (LMI) z 2021 r. tylko 15 proc. wszystkich transakcji przeprowadzono na zasadzie dobrowolnej, wcze\u015bniejszej i \u015bwiadomej zgody (ang. free, prior and informed consent). Trafne jest tak\u017ce stwierdzenie Annelies Zoomers i Mayke Kaag, autorek publikacji \u201eThe Global Land Grab \u2013 Beyond the Hype\u201d, \u017ce w wi\u0119kszo\u015bci przypadk\u00f3w transakcje nie s\u0105 nielegalne, co nie oznacza, \u017ce s\u0105 sprawiedliwe czy symetryczne. Rz\u0105dy pa\u0144stw goszcz\u0105cych bardzo cz\u0119sto odgrywaj\u0105 aktywn\u0105 rol\u0119 w zach\u0119caniu do takich transakcji, tworz\u0105c warunki do ich zawarcia lub je umo\u017cliwiaj\u0105c. Motywuj\u0105 to rozwojem infrastruktury, tworzeniem miejsc pracy w rolnictwie, transferem technologii czy (sic!) bezpiecze\u0144stwem \u017cywno\u015bciowym. Wed\u0142ug ekonomistek generalna legalno\u015b\u0107 transakcji nie oznacza te\u017c, \u017ce przy ich realizacji nie b\u0119d\u0105 mia\u0142y miejsca nielegalne procedery (brak rekompensat lub ich nieodpowiednia wysoko\u015b\u0107 czy przymusowe przesiedlenia ludno\u015bci).<\/p>\n\n\n\n Prawo w\u0142asno\u015bci w Izraelu \u2013 nie dla posesjonat\u00f3w<\/a><\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Trzecia fala outsourcingu i nowa fala grodze\u0144 \u2013 geneza land grabbingu<\/strong><\/p>\n\n\n\n Jedn\u0105 z g\u0142\u00f3wnych przyczyn wykupu ziemi rolnej by\u0142 proces globalizacji ekonomicznej, w tym przede wszystkim liberalizacji przep\u0142yw\u00f3w kapita\u0142owych, olbrzymie nasycenie kapita\u0142em na \u015bwiecie, szukanie okazji inwestycyjnych, traktowanie ziemi rolnej jako kolejnej klasy aktyw\u00f3w oraz bardziej agresywne wkraczanie kapita\u0142u do sfery produkcji. Ponadto istotne by\u0142y czynniki warunkuj\u0105ce konkurencj\u0119 o ziemi\u0119 roln\u0105, m.in. wzrost liczby ludno\u015bci, zmieniaj\u0105ce si\u0119 nawyki \u017cywieniowe, migracje, urbanizacja, zmiany klimatu czy brak odpowiednich regulacji zabezpieczaj\u0105cych prawa w\u0142asno\u015bci w krajach rozwijaj\u0105cych si\u0119. Kolejnym powodem by\u0142y niskie ceny ziemi. Dla przyk\u0142adu w Afryce w 2012 r. wed\u0142ug danych Afryka\u0144skiego Banku Rozwoju wynosi\u0142y one 4,8\u20137,1 dol.\/ha w Sudanie, 6\u201312 dol.\/ha w Mali, 6,5\u201310 dol.\/ha w Etiopii. Dla por\u00f3wnania w Peru w tym samym czasie by\u0142o to 300 dol.\/ha.<\/p>\n\n\n\n Genez\u0119 powstania land grabbingu wyja\u015bnia artyku\u0142 \u201eOutsourcing\u2019s third wave<\/a>\u201d zamieszczony w tygodniku \u201eThe Economist\u201d b\u0119d\u0105cy rezultatem post\u0119puj\u0105cych proces\u00f3w outsourcingu, okre\u015blany jako jego trzecia fala. Pierwsza mia\u0142a miejsce w latach 70. i 80. XX w., kiedy korporacje transnarodowe przenosi\u0142y swoj\u0105 produkcj\u0119 do kraj\u00f3w o niskich kosztach pracy. Druga fala dotyczy\u0142a outsourcingu prac biurowych g\u0142\u00f3wnie do Indii, a tak\u017ce innych kraj\u00f3w angloj\u0119zycznych o niskich wynagrodzeniach. Trzecia fala outsourcingu polega na kupowaniu ziemi rolnej w krajach s\u0142abo rozwini\u0119tych, co podyktowane jest przede wszystkim rosn\u0105cymi cenami \u017cywno\u015bci i energii oraz wzrastaj\u0105c\u0105 atrakcyjno\u015bci\u0105 grunt\u00f3w rolnych jako klas\u0105 aktyw\u00f3w dla inwestor\u00f3w.<\/p>\n\n\n\n Ciekaw\u0105 teori\u0105 na temat genezy land grabbingu jest z kolei merkantylizm bezpiecze\u0144stwa Philipa McMichaela. Wed\u0142ug niego kryzys \u017cywno\u015bciowy z pierwszej dekady XXI w. by\u0142 wyrazem sprzeczno\u015bci korporacyjnego re\u017cimu \u017cywno\u015bciowego: intensyfikacji wysokoenergetycznego rolnictwa chemicznego, narzucanych przez pa\u0144stwo inwestycji w produkcj\u0119 przemys\u0142owych agropaliw wypieraj\u0105cych \u017cywno\u015b\u0107, koncentracji i centralizacji kapita\u0142\u00f3w agrobiznesu i handlu detalicznego oraz malej\u0105cej zdolno\u015bci i stabilno\u015bci ma\u0142ego oraz \u015bredniego rolnictwa. Przez takie czynniki jak wzrost cen \u017cywno\u015bci, zakazy eksportu przez kluczowe kraje eksportuj\u0105ce zbo\u017ca oraz rosn\u0105ce obawy co do przysz\u0142ych ogranicze\u0144 dotycz\u0105cych grunt\u00f3w ornych, dostaw \u017cywno\u015bci, a tak\u017ce \u017ar\u00f3de\u0142 energii nast\u0105pi\u0142a nowa fala grodze\u0144 (ang. enclosure) \u2013 land grabbing.<\/p>\n\n\n\n W obliczu wzrastaj\u0105cych cen \u017cywno\u015bci i kryzys\u00f3w \u017cywno\u015bciowych nadmierne poleganie na \u015bwiatowym rynku rolnym jest jednak obarczone du\u017c\u0105 niepewno\u015bci\u0105. Nie wiadomo na przyk\u0142ad, czy czo\u0142owi eksporterzy nie wprowadz\u0105 restrykcji handlowych.<\/em><\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Zjawisko to zapowiada tak\u017ce now\u0105 terytorializacj\u0119 (ang. new territorialization) \u2013 zabezpieczenie obszar\u00f3w zagranicznych (gdzie ma miejsce uprawa) w celu przesy\u0142ania produkt\u00f3w rolnych do kraj\u00f3w inwestuj\u0105cych. Ponadto, jak stwierdzi\u0142 Philip McMichael, obecna forma land grabbingu r\u00f3\u017cni si\u0119 od zjawiska ghost acres, w kt\u00f3rym \u017cywno\u015b\u0107 uprawiana za granic\u0105 by\u0142a przejmowana przez mechanizmy rynkowe, zarz\u0105dzane przez firmy handlowe i bez fizycznej obecno\u015bci dzier\u017cawcy-inwestora na uprawianych ziemiach rolnych. Obrazuje to na przyk\u0142adzie ekspatriowania przez chi\u0144ski rz\u0105d swoich rolnik\u00f3w, aby uprawiali \u017cywno\u015b\u0107 i paliwa na zagranicznych terenach zaw\u0142aszczanych, oraz bezpo\u015bredniego przejmowania zagranicznych zasob\u00f3w ziemi rolnej przez kraje Bliskiego Wschodu w celu zaspokojenia rosn\u0105cego rodzimego zapotrzebowania na \u017cywno\u015b\u0107. Zdaniem ekonomisty nowa terytorializacja obliczona jest na unikni\u0119cie zale\u017cno\u015bci od rynk\u00f3w, a w\u0142a\u015bciwie od po\u015brednik\u00f3w rynkowych. Chiny na przyk\u0142ad chc\u0105 wyeliminowa\u0107 po\u015brednik\u00f3w w handlu soj\u0105 z powodu braku zaufania do du\u017cych ameryka\u0144skich handlowc\u00f3w towarowych, takich jak Cargill czy Bunge, i stworzy\u0107 drog\u0119 rozwoju dla Beidahuang Land Cultivation Group, gigantycznej pa\u0144stwowej firmy rolnej.<\/p>\n\n\n\n Land grabbing na \u015bwiecie<\/strong><\/p>\n\n\n\n Z danych bazy Land Matrix Initiative<\/a>, niezale\u017cnej globalnej inicjatywy monitorowania transakcji land grabbingu, w kt\u00f3rej sk\u0142ad wchodzi wielu mi\u0119dzynarodowych i regionalnych partner\u00f3w, wynika, jaka jest skala wykupu ziemi rolnej. LMI zosta\u0142a ustanowiona w 2009 r. w celu rozwi\u0105zania problemu braku rzetelnych danych. Pierwsz\u0105 wersj\u0119 bazy danych Land Matrix uruchomiono w kwietniu 2012 r.; obecnie jest to systematyczny przegl\u0105d inwestycji rolnych na wielk\u0105 skal\u0119 (ang. large-scale agricultural investments). Dane prezentowane na platformie Land Matrix obejmuj\u0105 obecnie prawie 100 kraj\u00f3w i stale s\u0105 aktualizowane. Opr\u00f3cz zawartych transakcji rejestrowane s\u0105 tak\u017ce transakcje planowane i nieudane dotycz\u0105ce nabycia ziemi rolnej w drodze zakupu, dzier\u017cawy lub koncesji, jak r\u00f3wnie\u017c czynniki i cele produkcji, kt\u00f3re obejmuj\u0105: produkcj\u0119 roln\u0105, wycink\u0119 las\u00f3w (ekstrakcj\u0119 drewna), handel uprawnieniami do emisji dwutlenku w\u0119gla, rozw\u00f3j przemys\u0142u, produkcj\u0119 energii odnawialnej, ochron\u0119 przyrody i rozw\u00f3j turystyki.<\/p>\n\n\n\n\n
\n
\n
\n
\n
\n
![\"\"](\"http:\/\/dzienniknarodowy.pl\/wp-content\/uploads\/2022\/11\/Otwarta-licencja-v1.0-kopia1-04-271x90-1.png\")
<\/figure>\n\n\n\n