Roman Dmowski, gdy zapytano go kiedy\u015b jak widzi szans\u0119 na popraw\u0119 relacji z Ignacym Paderewskim, mia\u0142 odpowiedzie\u0107: \u201eTrzeba udusi\u0107 pani\u0105 Paderewsk\u0105\u201d. S\u0142yn\u0105cy z nietuzinkowego poczucia humoru m\u0105\u017c stanu odegra\u0142 jedn\u0105 z kluczowych r\u00f3l w procesie odzyskiwania niepodleg\u0142o\u015bci przez Polsk\u0119.<\/p>\n\n\n\n
Roman Dmowski urodzi\u0142 si\u0119 9 sierpnia 1864 roku w podwarszawskiej wsi Kamion (obecnie teren Warszawy), jako syn w\u0142a\u015bciciela niewielkiej firmy brukarskiej. Jego rodzina od strony matki piecz\u0119towa\u0142a si\u0119 niegdy\u015b herbem Pob\u00f3g, utraci\u0142a jednak szlachectwo z powodu zaj\u0119cia si\u0119 garbarstwem. Mia\u0142 sze\u015bcioro rodze\u0144stwa \u2013 dwie siostry, dw\u00f3ch braci, oraz zmar\u0142ych w okresie niemowl\u0119ctwa brata i siostr\u0119, kt\u00f3rych imiona pozostaj\u0105 nieznane. Rodzin\u0119 n\u0119ka\u0142y choroby. Siostra przysz\u0142ego polityka Maria zmar\u0142a maj\u0105c zaledwie 18 lat, Jadwiga za\u015b w wieku 27 lat. Sam Dmowski w m\u0142odo\u015bci r\u00f3wnie\u017c wiele chorowa\u0142, jednak zar\u00f3wno jemu, jak i braciom Julianowi i Wac\u0142awowi uda\u0142o si\u0119 do\u017cy\u0107 staro\u015bci. W wieku 11 lat zapisano go do III Gimnazjum w Warszawie, gdzie w 1881 roku jako siedemnastoletni ch\u0142opak za\u0142o\u017cy\u0142 razem z kolegami samokszta\u0142ceniow\u0105 tajn\u0105 organizacj\u0119 uczniowsk\u0105 o nazwie \u201eStra\u017cnica\u201d. Jej celem by\u0142 bierny op\u00f3r przed rusyfikacj\u0105 poprzez organizowanie tajnych wyk\u0142ad\u00f3w z j\u0119zyka polskiego, literatury, historii i geografii polskiej.<\/p>\n\n\n\n
Funkcjonowanie ko\u0142a prawdopodobnie zosta\u0142o niewykryte, poniewa\u017c Dmowski bez przeszk\u00f3d we wrze\u015bniu 1886 roku rozpocz\u0105\u0142 nauk\u0119 na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Co mo\u017ce zaskakiwa\u0107, nie zacz\u0105\u0142 studi\u00f3w na \u017cadnym z kierunk\u00f3w zwi\u0105zanych z polityk\u0105 \u2013 jego wyb\u00f3r pad\u0142 na wydzia\u0142 fizyczno-matematyczny. W trakcie studi\u00f3w przy\u0142\u0105czy\u0142 si\u0119 do organizacji niepodleg\u0142o\u015bciowej Zwi\u0105zek M\u0142odzie\u017cy Polskiej \u201eZet\u201d, szybko awansuj\u0105c w jej strukturach \u2013 ju\u017c po roku obj\u0105\u0142 w niej kierownictwo. W grudniu 1889 roku przyj\u0119to go do Ligi Polskiej, zrzeszaj\u0105cej dzia\u0142aczy w kraju i za granic\u0105, a w 1890 roku rozpocz\u0105\u0142 wsp\u00f3\u0142prac\u0119 z tygodnikiem \u201eG\u0142os\u201d. W 1891 roku zorganizowa\u0142 w Warszawie wielk\u0105 patriotyczn\u0105 manifestacj\u0119 z okazji stulecia Konstytucji 3 Maja. W tym samym roku po uko\u0144czeniu studi\u00f3w na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim kontynuowa\u0142 nauk\u0119 w Pary\u017cu.<\/p>\n\n\n\n
Roman Dmowski: dzia\u0142alno\u015b\u0107 w m\u0142odo\u015bci<\/strong><\/p>\n\n\n\n Podczas powrotu do Polski zosta\u0142 aresztowany 12 sierpnia 1892 roku, mi\u0119dzy innymi z powodu wspomnianej manifestacji. Kolejne pi\u0119\u0107 miesi\u0119cy przebywa\u0142 w Cytadeli warszawskiej, sk\u0105d zwolniono go po wp\u0142aceniu kaucji. Pozostawa\u0142 pod dozorem policyjnym, jednak nie zrezygnowa\u0142 z aktywnej dzia\u0142alno\u015bci. Razem z Janem Ludwikiem Pop\u0142awskim doprowadzi\u0142 do przewrotu w Lidze Polskiej, kt\u00f3rej zarzuca\u0142 bierno\u015b\u0107 w realizowaniu postawionych sobie cel\u00f3w. W jej miejsce powo\u0142ana zosta\u0142 nowa, kierowana przez samego Romana Dmowskiego organizacja \u2013 Liga Narodowa. Program grupy Dmowski przedstawi\u0142 w broszurze Nasz Patriotyzm<\/em>, w kt\u00f3rej przedk\u0142ada\u0142 interes narodowy ponad klasowy. Na wygnaniu<\/strong><\/p>\n\n\n\n W listopadzie 1893 roku s\u0105d podj\u0105\u0142 decyzj\u0119 o pi\u0119cioletnim zakazie przebywania Dmowskiego na terenie Kr\u00f3lestwa Polskiego, z czego pierwsze trzy lata mia\u0142 by\u0107 dodatkowo dozorowany przez policj\u0119. Pobyt w cytadeli zaliczono mu w poczet kary. Zamieszka\u0142 w Mitawie niedaleko Rygi, jednak w lutym 1895 roku nielegalnie wr\u00f3ci\u0142 na ziemie polskie i osiad\u0142 we Lwowie. Tam zacz\u0105\u0142 pisa\u0107 do \u201ePrzegl\u0105du Wszechpolskiego\u201d, by po paru miesi\u0105cach zosta\u0107 redaktorem naczelnym tego pisma. Nie zagrza\u0142 tu jednak d\u0142ugo miejsca. Latem 1896 roku przyby\u0142 na zjazd Ligi Narodowej w Budapeszcie, gdzie wszed\u0142 w sk\u0142ad nowo wybranego kierownictwa organizacji. Nast\u0119pnie w latach 1898-1890 trzy razy podr\u00f3\u017cowa\u0142 do Francji i Anglii, odwiedzaj\u0105c r\u00f3wnie\u017c Brazyli\u0119. Wreszcie w 1901 roku osiad\u0142 w Krakowie. Tutaj te\u017c przeni\u00f3s\u0142 ze Lwowa ca\u0142\u0105 redakcj\u0119 \u201ePrzegl\u0105du Wszechpolskiego\u201d. W 1903 roku wyda\u0142 ksi\u0105\u017ck\u0119 pt. My\u015bli nowoczesnego Polaka<\/em>, b\u0119d\u0105c\u0105 wyk\u0142adni\u0105 jego pogl\u0105d\u00f3w narodowych.<\/p>\n\n\n\n Gdy w 1904 roku wybuch\u0142a wojna rosyjsko-japo\u0144ska, Polska Partia Socjalistyczna wraz z J\u00f3zefem Pi\u0142sudskim planowa\u0142a wywo\u0142a\u0107 w Kr\u00f3lestwie Kongresowym powstanie przy wsp\u00f3\u0142pracy z Japoni\u0105. Dmowski sprzeciwia\u0142 si\u0119 koncepcji wyst\u0119powania przeciw Rosji, jako gro\u017aniejszego przeciwnika postrzegaj\u0105c Prusy. Ponadto uwa\u017ca\u0142 ruch rewolucyjny za szkodliwy dla sprawy polskiej. W maju 1904 roku, na dwa miesi\u0105ce przed delegacj\u0105 PPS, przyby\u0142 do Tokio i przekaza\u0142 tamtejszym w\u0142adzom materia\u0142y przekonuj\u0105ce, \u017ce udzielenie wsparcia powstaniu w Kongres\u00f3wce nie tylko nie przyniesie korzy\u015bci Japonii, ale i przyczyni si\u0119 do pogorszenia sytuacji samych Polak\u00f3w. Do projapo\u0144skiego powstania w Kr\u00f3lestwie Kongresowym jak wiadomo nie dosz\u0142o. Zbli\u017cenie z Rosj\u0105<\/strong><\/p>\n\n\n\n Gdy jesieni\u0105 1905 roku w Rosji og\u0142oszona zosta\u0142a konstytucja, ukrywaj\u0105cy si\u0119 do tej pory Dmowski przeni\u00f3s\u0142 si\u0119 do Warszawy, gdzie m\u00f3g\u0142 zamieszka\u0107 ju\u017c pod w\u0142asnym nazwiskiem. Z powodu jego przeprowadzki zamkni\u0119ty zosta\u0142 \u201ePrzegl\u0105d Wszechpolski\u201d. W listopadzie tego roku polityk zosta\u0142 cz\u0142onkiem deputacji przedstawicieli Kr\u00f3lestwa Polskiego do premiera Rosji Sergiusza Wittego. Dmowski jako cel postawi\u0142 sobie uzyskanie mo\u017cliwie pe\u0142nej autonomii polskiej w Kongres\u00f3wce, w tym powstanie w pe\u0142ni polskiego s\u0105downictwa i o\u015bwiaty oraz zorganizowanie polskiego sejmu. W grudniu rozpocz\u0105\u0142 prac\u0119 jako redaktor naczelny \u201eGazety Polskiej\u201d, gdzie pozosta\u0142 do lutego 1907 roku, gdy wybrano go na pos\u0142a II Dumy Rosyjskiej (p\u00f3\u017aniej r\u00f3wnie\u017c III Dumy). W jej ramach, jako przedstawiciel Narodowej Demokracji, zosta\u0142 przewodnicz\u0105cym Ko\u0142a Polskiego.<\/p>\n\n\n\n W 1908 roku wyda\u0142 ksi\u0105\u017ck\u0119 Niemcy, Rosja i kwestia polska<\/em>, w kt\u00f3rej przedstawi\u0142 swoje zapatrywania na szans\u0119 na niepodleg\u0142o\u015b\u0107 Polski. Wed\u0142ug niego najwi\u0119kszym zagro\u017ceniem dla Polak\u00f3w by\u0142y Niemcy, kt\u00f3re w przeciwie\u0144stwie do Rosjan mia\u0142y przewag\u0119 cywilizacyjn\u0105, a ponadto ogromne zaplecze militarne i potencja\u0142 gospodarczy. Co wi\u0119cej, kwestia zabranego Polakom terenu nie by\u0142a dla Rzeszy Niemieckiej tylko kwesti\u0105 lokaln\u0105, jak w wypadku Austro-W\u0119gier czy Rosji \u2013 to na wschodzie znajdowa\u0142 si\u0119 g\u0142\u00f3wny kierunek ekspansji terytorialnej. W dodatku polityka germanizacyjna doprowadza\u0142a wed\u0142ug niego do ubo\u017cenia i proletaryzacji spo\u0142ecze\u0144stwa polskiego. Dmowski by\u0142 jednocze\u015bnie zdania, \u017ce kwestia rozwi\u0105zania sprawy polskiej le\u017cy w r\u0119kach Rosjan i to z nimi nale\u017cy si\u0119 uk\u0142ada\u0107. Wielka Wojna<\/strong><\/p>\n\n\n\n Po wybuchu I wojny \u015bwiatowej 25 listopada 1914 roku utworzono w Warszawie prorosyjski Komitet Narodowy Polski, skupiaj\u0105cy w swoich szeregach cz\u0142onk\u00f3w Narodowej Demokracji i Stronnictwa Polityki Realnej. Roman Dmowski r\u00f3wnie\u017c wszed\u0142 w jego sk\u0142ad, a w czerwcu 1915 roku wyjecha\u0142 do Piotrogrodu, gdzie zabiega\u0142 o poparcie dla sprawy polskiej. Na pocz\u0105tku sierpnia tego roku Niemcy zaj\u0119li Warszaw\u0119, a w Rosji powoli ros\u0142y w si\u0142\u0119 nastroje rewolucyjne. Wobec zmieniaj\u0105cej si\u0119 dynamicznie sytuacji politycznej Dmowski postanowi\u0142 wyjecha\u0107 na Zach\u00f3d. W listopadzie wyruszy\u0142 do Londynu, gdzie prowadzi\u0142 agitacj\u0119 na rzecz sprawy polskiej w\u015br\u00f3d polityk\u00f3w, naukowc\u00f3w i dziennikarzy.<\/p>\n\n\n\n W zwi\u0105zku z tocz\u0105c\u0105 si\u0119 wojn\u0105 oraz sytuacj\u0105 na froncie cesarze Austro-W\u0119gier i Niemiec porozumieli si\u0119, wydaj\u0105c s\u0142ynny akt 5 listopada 1916 roku. Obiecywali w nim Polakom namiastk\u0119 autonomii w zamian za bezwzgl\u0119dne pos\u0142usze\u0144stwo i dostarczenie \u201emi\u0119sa armatniego\u201d do armii zaborczych, kt\u00f3rych stan liczebny drastycznie spada\u0142. Dmowski by\u0142 jednym z sygnatariuszy tzw. Deklaracji loza\u0144skiej, kt\u00f3ra wyra\u017ca\u0142a protest przeciwko politycznej rozgrywce cesarzy. 15 sierpnia 1917 roku stan\u0105\u0142 na czele powsta\u0142ego w Lozannie drugiego Komitetu Narodowego Polskiego, ponownie tworzonego przez endek\u00f3w i Stronnictwo Polityki Realnej. 20 wrze\u015bnia 1917 roku ta organizacja zosta\u0142a uznana przez rz\u0105d francuski za oficjalne przedstawicielstwo Polski na arenie mi\u0119dzynarodowej. Wkr\u00f3tce podobn\u0105 decyzj\u0119 podj\u0119\u0142y r\u00f3wnie\u017c rz\u0105dy Wielkiej Brytanii, W\u0142och i USA. By\u0142 to jeden z najwi\u0119kszych sukces\u00f3w politycznych Romana Dmowskiego.<\/p>\n\n\n\n Sprawa polska<\/strong><\/p>\n\n\n\n 22 czerwca 1918 roku w Szampanii lider endecji wr\u0119cza\u0142 cztery sztandary nowo powsta\u0142ej u boku Francji Armii Polskiej. Nast\u0119pnie w sierpniu wyruszy\u0142 do Ameryki ponownie budowa\u0107 poparcie dla sprawy polskiej. Podczas swojej podr\u00f3\u017cy dwukrotnie spotyka\u0142 si\u0119 z prezydentem USA Woodrow Wilsonem. Po zako\u0144czeniu wojny Polska, posiadaj\u0105c swoje oficjalne przedstawicielstwo dyplomatyczne, by\u0142a uznawana za stron\u0119 zwyci\u0119sk\u0105 podczas wszystkich najwa\u017cniejszych wydarze\u0144 politycznych tamtego czasu. I tak w 1919 roku Dmowski i Ignacy Paderewski jako przedstawiciele Polski byli na paryskiej konferencji pokojowej, 28 czerwca tego samego roku podpisuj\u0105c traktat wersalski, a 10 wrze\u015bnia traktat pokojowy z Austri\u0105 w Saint-Germain.<\/p>\n\n\n\n Gdy Roman Dmowski przebywa\u0142 jeszcze w Pary\u017cu, wybrano go zaocznie pos\u0142em na Sejm odrodzonej Rzeczypospolitej. Jednak w listopadzie 1919 roku ci\u0119\u017cko zachorowa\u0142 na zapalenie p\u0142uc. Lekarze doradzili mu wyjazd zdrowotny do Algieru, co te\u017c uczyni\u0142 w styczniu 1920 roku. Powr\u00f3ci\u0142 na polsk\u0105 scen\u0119 polityczn\u0105 kilka miesi\u0119cy p\u00f3\u017aniej, w maju, gdy wojna polsko-bolszewicka zaczyna\u0142a wchodzi\u0107 w decyduj\u0105c\u0105 faz\u0119. 1 lipca wszed\u0142 w sk\u0142ad powo\u0142anej w\u00f3wczas Rady Obrony Pa\u0144stwa, jednak ju\u017c 19 lipca ust\u0105pi\u0142 z funkcji i wyjecha\u0142 do Poznania, gdzie te\u017c zamieszka\u0142. Po wojnie, gdy zagro\u017cenie utraty niepodleg\u0142o\u015bci zosta\u0142o oddalone przynajmniej na jaki\u015b czas, zakupi\u0142 niewielki maj\u0105tek z pa\u0142acykiem w Chludowie pod Poznaniem.<\/p>\n\n\n\n Czasy odrodzenia<\/strong><\/p>\n\n\n\n W II Rzeczypospolitej Roman Dmowski zosta\u0142 27 pa\u017adziernika 1923 roku mianowany ministrem spraw zagranicznych rz\u0105du Wincentego Witosa. Funkcj\u0119 pe\u0142ni\u0142 kr\u00f3tko, bo zaledwie do 14 grudnia. Gdy w 1926 roku dosz\u0142o do przewrotu majowego, zgodnie z przekonaniami stan\u0105\u0142 po stronie legalnie wybranego rz\u0105du. Zreszt\u0105 pr\u00f3b\u0119 przewrotu przewidywa\u0142 ju\u017c o wiele wcze\u015bniej, pisz\u0105c w li\u015bcie do W\u0142adys\u0142awa Grabskiego w 1919 roku:<\/p>\n\n\n\n Od d\u0142u\u017cszego ju\u017c czasu doszed\u0142em do przekonania, \u017ce Pi\u0142sudski \u015bni o dyktaturze wojskowej, o roli Napoleona wyp\u0142ywaj\u0105cego na fali rewolucji. (\u2026) Taki cz\u0142owiek, podniecany przez swoich wsp\u00f3\u0142konspirator\u00f3w, \u0142akomych na w\u0142adz\u0119, \u0142atwo got\u00f3w pokusi\u0107 si\u0119 o zamach na sejm. Zamach taki, moim zdaniem, skazany jest na fiasco w tym znaczeniu, \u017ce Polsk\u0105 rz\u0105dzi\u0107 bez poparcia narodu nikt nie jest w stanie. Nam wszak\u017ce musi chodzi\u0107 nie o to, \u017ceby podobny zamach spotka\u0142 si\u0119 z niepowodzeniem, ale o to, \u017ceby zamachu nie by\u0142o. Sama pr\u00f3ba takiego zamachu mo\u017ce Polsk\u0119 zar\u017cn\u0105\u0107\u2026<\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Nie uda\u0142o mu si\u0119 przewidzie\u0107, \u017ce frakcja pi\u0142sudczykowska utrzyma si\u0119 przy w\u0142adzy. Po przewrocie stworzy\u0142 opozycyjny Ob\u00f3z Wielkiej Polski \u2013 organizacj\u0119 o charakterze ponadpartyjnej i pozaparlamentarnej. Ideowo postulowano jedno\u015b\u0107 narodow\u0105, zwi\u0105zek z Ko\u015bcio\u0142em katolickim oraz konieczno\u015b\u0107 \u015bwiadomego i odpowiedzialnego post\u0119powania spo\u0142ecznego. W latach trzydziestych OWP liczy\u0142 ponad sto tysi\u0119cy cz\u0142onk\u00f3w, a jego dzia\u0142ania mocno si\u0119 zradykalizowa\u0142y, przyjmuj\u0105c nawet form\u0119 walki boj\u00f3wkarskiej. W 1933 roku w\u0142adze zdelegalizowa\u0142y Ob\u00f3z Wielkiej Polski, cho\u0107 sama organizacja, jak i jej lider nadal prowadzili dzia\u0142alno\u015b\u0107.<\/p>\n\n\n\n Manifestacja patriotyzmu<\/strong><\/p>\n\n\n\n Roman Dmowski zmar\u0142 po d\u0142ugiej walce z chorob\u0105 2 stycznia 1939 roku u swoich przyjaci\u00f3\u0142 w Drozdowie ko\u0142o \u0141om\u017cy, na kilka miesi\u0119cy przed rozpocz\u0119ciem II wojny \u015bwiatowej. Do ko\u0144ca \u017cycia zreszt\u0105 nie wierzy\u0142 w mo\u017cliwo\u015b\u0107 wybuchu kolejnego wielkiego konfliktu na skal\u0119 \u015bwiatow\u0105. Pochowano go 7 stycznia na Cmentarzu Br\u00f3dnowskim, w grobowcu rodzinnym. Jego pogrzeb sta\u0142 si\u0119 wielk\u0105 manifestacj\u0105 patriotyczn\u0105 \u2013 w uroczysto\u015bciach bra\u0142o udzia\u0142 ponad tysi\u0105c sztandar\u00f3w. Ceremonia rozpocz\u0119\u0142a si\u0119 w Drozdowie, nast\u0119pnie cia\u0142o przewieziono do katedry w \u0141om\u017cy, a gdy trafi\u0142o 5 stycznia 1939 roku do Warszawy przez czterna\u015bcie godzin wystawiano je w trumnie w archikatedrze warszawskiej. Ho\u0142dy zmar\u0142emu mia\u0142o w tym czasie z\u0142o\u017cy\u0107 od stu tysi\u0119cy (wed\u0142ug nieprzychylnych \u017ar\u00f3de\u0142) do dwustu tysi\u0119cy os\u00f3b (wed\u0142ug organizator\u00f3w ceremonii).<\/p>\n\n\n\n Biografia Romana Dmowskiego, jak zreszt\u0105 ka\u017cdego z wielkich m\u0119\u017c\u00f3w stanu okresu odrodzenia Polski, ma swoje blaski i cienie. Nie mo\u017cna mu jednak odm\u00f3wi\u0107 istotnej roli w procesie odzyskiwania niepodleg\u0142o\u015bci oraz prawdziwego poczucia patriotyzmu, kt\u00f3rym \u017cy\u0142 na co dzie\u0144. Jego \u017cycie i \u015bwiatopogl\u0105d \u015bmia\u0142o mo\u017cna stre\u015bci\u0107 cytatem z wydanych w 1903 roku My\u015bli nowoczesnego Polaka<\/em> : Jestem Polakiem \u2013 to s\u0142owo w g\u0142\u0119bszym rozumieniu wiele znaczy. Jestem nim nie dlatego tylko, \u017ce m\u00f3wi\u0119 po polsku, \u017ce inni m\u00f3wi\u0105cy tym samym j\u0119zykiem s\u0105 mi duchowo bli\u017csi i bardziej dla mnie zrozumiali, \u017ce pewne moje osobiste sprawy \u0142\u0105cz\u0105 mnie bli\u017cej z nimi, ni\u017c z obcymi, ale tak\u017ce dlatego, \u017ce obok sfery \u017cycia osobistego, indywidualnego znam zbiorowe \u017cycie narodu, kt\u00f3rego jestem cz\u0105stk\u0105, \u017ce obok swoich spraw i interes\u00f3w osobistych znam sprawy narodowe, interesy Polski, jako ca\u0142o\u015bci, interesy najwy\u017csze, dla kt\u00f3rych nale\u017cy po\u015bwi\u0119ci\u0107 to, czego dla osobistych spraw po\u015bwi\u0119ci\u0107 nie wolno.<\/p>\n\n\n\n <\/p>\n<\/blockquote>\n\n\n\n Mateusz Balcerkiewicz
<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n\n
<\/p>\n\n\n\n\n
<\/strong><\/p>\n\n\n\nBibliografia:<\/h2>\n\n\n\n