W świecie, który z każdym rokiem coraz szybciej przesiada się na cyfrowe rozwiązania, gotówka bywa przedstawiana jako relikt przeszłości. Płatności zbliżeniowe, przelewy natychmiastowe, aplikacje bankowe, cyfrowe portfele, to wszystko buduje obraz nowoczesności, w której fizyczny pieniądz wydaje się zbędny.
Ale to właśnie w tej pozornej wygodzie czai się niebezpieczeństwo. Analiza dr Krzysztofa Tenerowicza pt. „Gotówka – filar wolności w cyfrowym świecie”, przygotowana dla Centrum im. Władysława Grabskiego, przekonuje, że monety i banknoty nie powinny znikać z naszego życia. Przeciwnie, powinniśmy je postrzegać jako istotny element osobistej i obywatelskiej suwerenności.
Gotówka to coś więcej niż środek płatniczy. To możliwość anonimowego, bezpośredniego transferu wartości, która nie wymaga pośrednictwa banków ani technologicznych platform. Nie zostawia cyfrowego śladu. Nie wymaga dostępu do sieci, prądu ani konta. Działa zawsze i wszędzie. I właśnie dlatego pełni funkcję ostatniego bastionu wolności w świecie, gdzie kontrola nad środkami płatniczymi coraz częściej spoczywa w rękach wielkich instytucji i systemów algorytmicznych.
W analizie Tenerowicza kluczowe jest wskazanie, że pieniądz cyfrowy, mimo wielu zalet, nie jest niezawodny. Systemy elektroniczne potrafią zawieść. Awarie serwerów, cyberataki, zablokowane konta, to wszystko nie są scenariusze science fiction, ale realne zagrożenia. W takich momentach fizyczny banknot staje się czymś więcej niż nominałem. Staje się gwarancją, że możemy nadal funkcjonować, kupić jedzenie, zapłacić za transport, udzielić komuś pomocy.
Autor zwraca uwagę również na aspekt społeczny. Cyfrowa rewolucja, mimo całej swojej innowacyjności, nie objęła wszystkich. W Polsce wciąż istnieją grupy obywateli, zwłaszcza osoby starsze, mieszkańcy mniejszych miejscowości, osoby wykluczone cyfrowo, dla których gotówka pozostaje jedynym wygodnym i bezpiecznym środkiem płatniczym. Zmuszanie ich do porzucenia tradycyjnych form płatności byłoby formą wykluczenia. Gotówka, jak pisze Tenerowicz, chroni godność tych ludzi. Daje im możliwość uczestniczenia w życiu gospodarczym bez konieczności pełnego podporządkowania się cyfrowym systemom.
Warto też podkreślić, że analiza nie popada w antytechnologiczny alarmizm. Dr Tenerowicz nie przedstawia gotówki jako alternatywy wykluczającej. Proponuje raczej model współistnienia, świat, w którym cyfrowe innowacje i tradycyjne formy płatności wzajemnie się uzupełniają. Gotówka nie musi konkurować z nowoczesnością. Może ją wspierać, stanowić zabezpieczenie i punkt odniesienia. W tym sensie gotówka pełni funkcję stabilizującą, coś, do czego można wrócić, gdy zawiodą nowoczesne systemy.
Analiza stawia też ważne pytania o przyszłość. Czy chcemy żyć w świecie, w którym każda nasza transakcja jest rejestrowana i analizowana? Gdzie algorytm może zdecydować, że nasze środki zostaną zamrożone? Gdzie nasze możliwości finansowe zależą od dostępu do sieci lub decyzji zewnętrznych instytucji? A może jednak chcemy mieć wybór i zachować możliwość działania poza systemem, gdy zajdzie taka potrzeba? Niepokój o pełną digitalizację pieniędzy nie jest wyłącznie emocjonalny. To obawa o decentralizację siły, o możliwość działania bez konieczności uzyskiwania zgody. O kontrolę nad własnym życiem finansowym. O to, czy pieniądz służy człowiekowi, czy człowiek musi podporządkować się systemowi.
„Gotówka – filar wolności w cyfrowym świecie” to opracowanie, które skłania do poważnej refleksji nad tym, jak definiujemy bezpieczeństwo i niezależność w XXI wieku. To nie jest głos przeciwko cyfryzacji, to głos za tym, by w procesie technologicznym nie zatracić podstawowych wartości: wolności, prywatności, równości dostępu i kontroli nad własnym majątkiem. W dobie, gdy coraz częściej mówi się o cyfrowych walutach banków centralnych (CBDC), analiz takich jak ta autorstwa dr Tenerowicza bardzo brakuje. Są konieczne, by nie zgubić z pola widzenia tego, co najważniejsze, człowieka i jego wolność.
Dyskusja o przyszłości gotówki nie powinna być kwestią ideologiczną. To pytanie o równowagę. O to, czy w pełni cyfrowym świecie zostawimy sobie realne narzędzie niezależności, czy oddamy kontrolę bez reszty. Jeśli gotówka zniknie, trudno będzie ją odzyskać. Dlatego dziś warto zrozumieć jej rolę, zanim będzie za późno.
Opracowanie dostępne jest pod linkiem: centrumgrabskiego.pl
